Vöndum okkur Ragnar Þór Pétursson skrifar 29. október 2020 08:31 Á Íslandi er rekið skólakerfi út frá hugsjóninni um að samfélagið sé sameign okkar allra og að í því sé tilveruréttur hvers okkar sá sami og allra annarra. Fyrir því eru ekki aðeins siðferðilegar ástæður heldur býr styrkur hvers samfélags í þeim mannauði sem menntun, fjölskyldulíf, vinna, vinátta, ást og önnur félagsleg samskipti leysa úr læðingi. Útskúfun, kúgun og einangrun er stærsta einstaka ógnin við vaxtarskilyrði samfélags ekkert síður en einstaklinga. Samskipti eru flókið mál. Það veit hver fjölskylda á landinu, hver vinnustaður, hver skóli og hver félagsskapur. Í skólastarfi eru samskipti sívakandi og krefjandi faglegt viðfangsefni. Sá tími er löngu liðinn að börn séu flokkuð í bekki eða jafnvel veitt skólavist háð þægð og meðfærileika. Tími kennarapriksins er líka liðinn. Skólinn er vettvangur allra barna, feiminna og frakkra; rólegra og fjörugra. Þau eiga öll sama rétt á að þroska styrkleika sína og finna tilgang með námi sínu. Í skóla, og utan hans, læra börn samskipti, gera mistök, reka sig á og læra af reynslunni ef allt er eðlilegt. Stundum eru mistökin dýrkeypt. Eineltis- og önnur útskúfunarmál eru líklega mest krefjandi verkefni heimilis og skóla. Þau geta orðið gríðarlega flókin, margþætt og snúin. Best tekst til þegar skólinn, heimilin og nemendur ganga saman til þess verks að bæta úr. Andstæðan við útskúfun og einelti er ekki að vera látinn í friði – heldur að fá að vera með, tilheyra. Þú getur skipt um vinnu, skilið við maka eða hætt í félagsskap sem þú kannt ekki lengur að meta. En samskiptavanda innan í skólum eða fjölskyldum þarf helst að laga á staðnum. Ekki aðeins þannig að hin neikvæðu samskipti séu stöðvuð heldur með því að byggja upp betri samskipti í stað hinna vondu. Það er erfitt verk og oft tímafrekt. Það er verk sem krefst elju og úthalds. Það er líka verk sem krefst samábyrgðar og samvinnu. Einn styrkur íslensks samfélags er að andúðin á útskúfun og einelti er, að heita má, almenn. Hún ristir líka dýpra en mörg önnur andúð. Sum urðu fyrir barðinu á einelti í uppvextinum og bera jafnvel örin ævilangt. Önnur lifa með sektarkenndinni yfir því að hafa beitt eða horft upp á einelti. Það er sársauki sem ekki síður ristir inn að beini. Andúðin á einelti í lífi þroskaðrar manneskju magnast upp í skilningseldi þeirra afleiðinga sem slík hegðun hefur. Andúð á einelti og útskúfun er nauðsynleg samfélagi sem tekur þá skyldu sína alvarlega að skapa rými fyrir allt fólk. En hún er ekki nóg. Það þarf líka virðingu, umhyggju, skilning, umburðarlyndi og þekkingu. Andúð og reiði eru vondir ráðgjafar og nærsýnir. Á samfélagsmiðlum má greina minnkaða þolinmæði í garð barna og ungmenna. Ef ungmenni gera dyraat, sprengja rakettu, eru með læti, sparka bolta í glugga eða keyra um á háværum vespum má nokkurn veginn ganga að því vísu að fullorðið fólk safnist saman í fésbókarhópa til að kvarta undan þeim og bölsótast yfir því hve illa börn séu alin upp nú til dags. Allt er þetta auðvitað gert undir háglansandi geislabaug þess sem gleymt hefur brekum eigin bernsku. Að einhverju leyti er þetta skiljanlegt. Lífið er krefjandi fyrir okkur öll um þessar stundir en það er ekki auðveldara fyrir börn. Heimsfaraldurinn, með tilheyrandi röskunum á eðlilegu lífi, erfiðleikum og aukinni fátækt leggst með miklum þunga á ungt fólk. Andleg heilsa ungmenna er í hættu og í einhverjum tilfellum líkamleg heilsa einnig. Dæmi eru um börn á Íslandi sem mæta svöng í skólann án þess að heimilið eigi fyrir mataráskrift í skólanum. Við þessar aðstæður verður að verja börnin og tryggja t.d. með öllum ráðum að ekkert barn þurfi að fara svangt heim úr skólanum. Oft erum við síðan blindust á raunir þeirra barna sem skaprauna okkur mest. Við, fullorðna fólkið, verðum að styðja við börn landsins í gegnum þá erfiðleika sem við okkur blasa. Við þurfum að hjálpast að. Velsæld allra barna er okkur sameiginlegt verkefni. Næstu vikur og mánuðir verða erfiðir og félagsleg vandamál kunna að aukast. Hegðun barna kann að versna. Við getum ekki mætt því með óþolinmæði, heift og gremju. Við verðum að mæta því með stuðningi og hlýju. Ein af áskorunum ungs fólks er að láta lífið ekki snúast um lækin. Að láta ekki stýrast af áliti og viðbrögðum annarra. Sú áskorun gildir um okkur öll – enda erum við flest enn á ungdómsskeiði í hinu stafræna samfélagslífi okkar. Ég verð sérstaklega að skora á fjölmiðla að vanda sig betur. Það gengur ekki að birtar séu fréttir þar sem ljót uppnefni eru höfð um börn í þeim tilgangi að skapa hneykslan á öðrum börnum. Það gengur heldur ekki að vettvangur sé skapaður þar sem rígfullorðið fólk heimtar harðar refsingar gegn börnum í málum sem það hefur litla eða enga þekkingu á. Og það gengur alls ekki að fjölmiðlar séu með ótímabærar og órökstuddar getgátur um andlát barna. Við bara gerum ekki svona! Við bætum ekki þjáningu ofan í þjáningu. Gapastokkar vefmiðlanna eiga ekki að fást í barnastærðum. Aðeins að vandlega athuguðu máli má líf barna, áskoranir eða erfiðleikar verða fréttamatur. Eins er varhugavert, svo ekki sé tekið dýpra í árinni, að ætla að stjaksetja sveitarfélög, hverfi eða einstaka skóla í samskipta- eða eineltismálum – og meiri líkur en minni að þar sé höggvið í þá sem í einlægni eru að reyna að hjálpa. Hvað þá að gera slík mál að hópefli fyrir fullorðna. Samskiptafærni íslenskra barna reynist, í alþjóðlegum samanburði, ekkert sérstaklega mikil. Það mætti vera okkur öllum umhugsunarefni. Að mér læðist nefnilega sá grunur að samskiptafærni fullorðinna Íslendinga næði ekki á pall á Ólympíuleikunum. Það er ekki vegna þess að við séum verri en annað fólk, illviljaðri eða andstyggilega innrætt. Við höfum bara ekki ræktað styrkleika okkar nóg á þessu sviði. Við erum orðin býsna sannfærandi í reiðinni og líklega með svarta beltið í hneykslun en við erum enn amatörar í tillitssemi og hlýju. Nú, þegar við sitjum uppi með hvert annað í nokkra mánuði til viðbótar hið minnsta, án mikilla tækifæra til að komast burt, er upplagt að við reynum að víkka út hæfni okkar í þessum efnum. Ég hef trú á að okkur gæti tekist það ef við vöndum okkur. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Pétursson Skóla - og menntamál Börn og uppeldi Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Séreign er ekki það sama og séreign Björn Berg Gunnarsson Skoðun Enn um vanda drengja Ragnar Þór Pétursson Skoðun Takk, Kristinn Jón Kaldal Skoðun Hrokafull afstaða utanríkisráðherra Björn B Björnsson Skoðun „Drekkum í dag og iðrumst á morgun!“ Valgerður Rúnarsdóttir Skoðun Framtíð stjórnmálanna – val kjósenda Magnea Marínósdóttir Skoðun Atvinnulaus leikskólakennari, það er víst til Tinna Berg Damayanthi Rúnarsdóttir Skoðun Álag í íslenskum grunnskólum Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Um flug geirfuglsins Sigríður Hagalín Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Jónsósómi II – engin skuldsetning vegna 984 m.kr. hafnarframkvæmda Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Framtíð stjórnmálanna – val kjósenda Magnea Marínósdóttir skrifar Skoðun Enn um vanda drengja Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Séreign er ekki það sama og séreign Björn Berg Gunnarsson skrifar Skoðun Heppni að ekkert fordæmi var til staðar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Í skugga sílóa og sandryks Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Fyrsta borgaraþing Reykjavíkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Upplifun mín á því að taka þátt í Gefum íslensku séns Brynjar Björnsson skrifar Skoðun Við lok grunnskólans Atli Björnsson skrifar Skoðun Afstaða fólks með fötlun til dánaraðstoðar Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Eru samfélagsmiðlar að setja heilbrigðiskerfi framtíðarinnar á hausinn? Guðrún Nanna Egilsdóttir,Dögg Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ísrael hefur ekki áhuga á vopnahléi – þjóðarmorð heldur áfram Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Einhverf börn í almennu skólakerfi Sara Rós Kristinsdóttir skrifar Skoðun Þau sem hunsa helförina Birgir Rúnar Davíðsson skrifar Skoðun Meinsemdir á vinnumarkaði Bergvin Eyþórsson skrifar Skoðun Gleðilegt 2007! Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Takk, Kristinn Jón Kaldal skrifar Skoðun Hroki og ósvífni Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Atvinnulaus leikskólakennari, það er víst til Tinna Berg Damayanthi Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Óumtalaði Alkemistinn Vagn Margeir Smelt skrifar Skoðun Markaðsbrestur tilfinninga Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Breytt aldurssamsetning þjóðarinnar stóreykur þörfina fyrir íbúðarhúsnæði Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Álag í íslenskum grunnskólum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Svar og opið bréf til Þórdísar Kolbrúnar varðandi vopnakaup íslensku þjóðarinnar Guðlaugur Bragason skrifar Skoðun Hrokafull afstaða utanríkisráðherra Björn B Björnsson skrifar Skoðun Réttindabarátta strandveiðimanna Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Kosningaáróður skrifstofu Alþingis? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Fyrstu tvö árin okkar í Kópavogi Ásdís Kristjánsdóttir,Orri Hlöðversson skrifar Skoðun Alþjóðadagur faggildingar er 9. júní Guðrún Rögnvaldardóttir skrifar Skoðun Forseti þriðjungs eða heillar þjóðar? Starri Reynisson skrifar Sjá meira
Á Íslandi er rekið skólakerfi út frá hugsjóninni um að samfélagið sé sameign okkar allra og að í því sé tilveruréttur hvers okkar sá sami og allra annarra. Fyrir því eru ekki aðeins siðferðilegar ástæður heldur býr styrkur hvers samfélags í þeim mannauði sem menntun, fjölskyldulíf, vinna, vinátta, ást og önnur félagsleg samskipti leysa úr læðingi. Útskúfun, kúgun og einangrun er stærsta einstaka ógnin við vaxtarskilyrði samfélags ekkert síður en einstaklinga. Samskipti eru flókið mál. Það veit hver fjölskylda á landinu, hver vinnustaður, hver skóli og hver félagsskapur. Í skólastarfi eru samskipti sívakandi og krefjandi faglegt viðfangsefni. Sá tími er löngu liðinn að börn séu flokkuð í bekki eða jafnvel veitt skólavist háð þægð og meðfærileika. Tími kennarapriksins er líka liðinn. Skólinn er vettvangur allra barna, feiminna og frakkra; rólegra og fjörugra. Þau eiga öll sama rétt á að þroska styrkleika sína og finna tilgang með námi sínu. Í skóla, og utan hans, læra börn samskipti, gera mistök, reka sig á og læra af reynslunni ef allt er eðlilegt. Stundum eru mistökin dýrkeypt. Eineltis- og önnur útskúfunarmál eru líklega mest krefjandi verkefni heimilis og skóla. Þau geta orðið gríðarlega flókin, margþætt og snúin. Best tekst til þegar skólinn, heimilin og nemendur ganga saman til þess verks að bæta úr. Andstæðan við útskúfun og einelti er ekki að vera látinn í friði – heldur að fá að vera með, tilheyra. Þú getur skipt um vinnu, skilið við maka eða hætt í félagsskap sem þú kannt ekki lengur að meta. En samskiptavanda innan í skólum eða fjölskyldum þarf helst að laga á staðnum. Ekki aðeins þannig að hin neikvæðu samskipti séu stöðvuð heldur með því að byggja upp betri samskipti í stað hinna vondu. Það er erfitt verk og oft tímafrekt. Það er verk sem krefst elju og úthalds. Það er líka verk sem krefst samábyrgðar og samvinnu. Einn styrkur íslensks samfélags er að andúðin á útskúfun og einelti er, að heita má, almenn. Hún ristir líka dýpra en mörg önnur andúð. Sum urðu fyrir barðinu á einelti í uppvextinum og bera jafnvel örin ævilangt. Önnur lifa með sektarkenndinni yfir því að hafa beitt eða horft upp á einelti. Það er sársauki sem ekki síður ristir inn að beini. Andúðin á einelti í lífi þroskaðrar manneskju magnast upp í skilningseldi þeirra afleiðinga sem slík hegðun hefur. Andúð á einelti og útskúfun er nauðsynleg samfélagi sem tekur þá skyldu sína alvarlega að skapa rými fyrir allt fólk. En hún er ekki nóg. Það þarf líka virðingu, umhyggju, skilning, umburðarlyndi og þekkingu. Andúð og reiði eru vondir ráðgjafar og nærsýnir. Á samfélagsmiðlum má greina minnkaða þolinmæði í garð barna og ungmenna. Ef ungmenni gera dyraat, sprengja rakettu, eru með læti, sparka bolta í glugga eða keyra um á háværum vespum má nokkurn veginn ganga að því vísu að fullorðið fólk safnist saman í fésbókarhópa til að kvarta undan þeim og bölsótast yfir því hve illa börn séu alin upp nú til dags. Allt er þetta auðvitað gert undir háglansandi geislabaug þess sem gleymt hefur brekum eigin bernsku. Að einhverju leyti er þetta skiljanlegt. Lífið er krefjandi fyrir okkur öll um þessar stundir en það er ekki auðveldara fyrir börn. Heimsfaraldurinn, með tilheyrandi röskunum á eðlilegu lífi, erfiðleikum og aukinni fátækt leggst með miklum þunga á ungt fólk. Andleg heilsa ungmenna er í hættu og í einhverjum tilfellum líkamleg heilsa einnig. Dæmi eru um börn á Íslandi sem mæta svöng í skólann án þess að heimilið eigi fyrir mataráskrift í skólanum. Við þessar aðstæður verður að verja börnin og tryggja t.d. með öllum ráðum að ekkert barn þurfi að fara svangt heim úr skólanum. Oft erum við síðan blindust á raunir þeirra barna sem skaprauna okkur mest. Við, fullorðna fólkið, verðum að styðja við börn landsins í gegnum þá erfiðleika sem við okkur blasa. Við þurfum að hjálpast að. Velsæld allra barna er okkur sameiginlegt verkefni. Næstu vikur og mánuðir verða erfiðir og félagsleg vandamál kunna að aukast. Hegðun barna kann að versna. Við getum ekki mætt því með óþolinmæði, heift og gremju. Við verðum að mæta því með stuðningi og hlýju. Ein af áskorunum ungs fólks er að láta lífið ekki snúast um lækin. Að láta ekki stýrast af áliti og viðbrögðum annarra. Sú áskorun gildir um okkur öll – enda erum við flest enn á ungdómsskeiði í hinu stafræna samfélagslífi okkar. Ég verð sérstaklega að skora á fjölmiðla að vanda sig betur. Það gengur ekki að birtar séu fréttir þar sem ljót uppnefni eru höfð um börn í þeim tilgangi að skapa hneykslan á öðrum börnum. Það gengur heldur ekki að vettvangur sé skapaður þar sem rígfullorðið fólk heimtar harðar refsingar gegn börnum í málum sem það hefur litla eða enga þekkingu á. Og það gengur alls ekki að fjölmiðlar séu með ótímabærar og órökstuddar getgátur um andlát barna. Við bara gerum ekki svona! Við bætum ekki þjáningu ofan í þjáningu. Gapastokkar vefmiðlanna eiga ekki að fást í barnastærðum. Aðeins að vandlega athuguðu máli má líf barna, áskoranir eða erfiðleikar verða fréttamatur. Eins er varhugavert, svo ekki sé tekið dýpra í árinni, að ætla að stjaksetja sveitarfélög, hverfi eða einstaka skóla í samskipta- eða eineltismálum – og meiri líkur en minni að þar sé höggvið í þá sem í einlægni eru að reyna að hjálpa. Hvað þá að gera slík mál að hópefli fyrir fullorðna. Samskiptafærni íslenskra barna reynist, í alþjóðlegum samanburði, ekkert sérstaklega mikil. Það mætti vera okkur öllum umhugsunarefni. Að mér læðist nefnilega sá grunur að samskiptafærni fullorðinna Íslendinga næði ekki á pall á Ólympíuleikunum. Það er ekki vegna þess að við séum verri en annað fólk, illviljaðri eða andstyggilega innrætt. Við höfum bara ekki ræktað styrkleika okkar nóg á þessu sviði. Við erum orðin býsna sannfærandi í reiðinni og líklega með svarta beltið í hneykslun en við erum enn amatörar í tillitssemi og hlýju. Nú, þegar við sitjum uppi með hvert annað í nokkra mánuði til viðbótar hið minnsta, án mikilla tækifæra til að komast burt, er upplagt að við reynum að víkka út hæfni okkar í þessum efnum. Ég hef trú á að okkur gæti tekist það ef við vöndum okkur. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Jónsósómi II – engin skuldsetning vegna 984 m.kr. hafnarframkvæmda Kristinn H. Gunnarsson skrifar
Skoðun Eru samfélagsmiðlar að setja heilbrigðiskerfi framtíðarinnar á hausinn? Guðrún Nanna Egilsdóttir,Dögg Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Ísrael hefur ekki áhuga á vopnahléi – þjóðarmorð heldur áfram Sveinn Rúnar Hauksson skrifar
Skoðun Breytt aldurssamsetning þjóðarinnar stóreykur þörfina fyrir íbúðarhúsnæði Sigurður Stefánsson skrifar
Skoðun Svar og opið bréf til Þórdísar Kolbrúnar varðandi vopnakaup íslensku þjóðarinnar Guðlaugur Bragason skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun