Fjölskyldur redda ríkinu Guðmundur Steingrímsson skrifar 14. október 2019 07:00 Á einhverjum tímapunkti á lífsleiðinni mun ég líklega ekki geta klætt mig í sokka. Enn sem komið er á ég ekki í vandræðum með þessa mikilvægu iðju. Ég reyni meira að segja að temja mér þá venju að fara í sokka standandi á einum fæti. Þannig þjálfa ég jafnvægisskynið í leiðinni. Í kollinum hef ég komið mér upp plani varðandi það hvað gera skuli daginn sem ég dett í fyrsta skipti við svona sokkaaðgerð. Sú bylta verður án efa aumingjaleg. Lág stuna. Dynkur. Mikilvægt verður að halda andliti. Detti ég hef ég því ákveðið — verði einhver vitni — að ég muni umsvifalaust taka armbeygjur. Þar með mun líta út fyrir að vera mín á gólfinu hafi tilgang. Vaxandi stirðleika mun gæta. Aldurinn færist yfir. Mikið afskaplega má maður vera þakklátur fyrir hvern þann dag sem maður býr við fulla heilsu. En svo mun koma að því. Maður getur ekki hluti. Kannski lendir maður í slysi einhvern tímann og verður meira eða minna alveg upp á aðra kominn. Slíkt hendir. Þá blasir spurningin við: Hvað gerist? Verður mér sinnt? Níu prósent Á dögunum kom út skýrsla á vegum Eurostat. Hún staðfestir illan grun. Í ljós kom að á Íslandi er það fyrirkomulag algengast í Evrópu, að aðstandendur séu látnir sjá um að aðstoða fólk sem þarf umönnun. Hið opinbera, sem á að sjá um velferðarkerfið fyrir skattfé, veltir ábyrgðinni samviskulaust á fjölskyldur landsins. Um 9% uppkominna Íslendinga verja drjúgum hluta af tíma sínum í að sinna ættingjum sem þurfa umönnun. Þetta geta til dæmis verið aldraðir foreldrar, langveik börn eða fólk með fötlun. Á Norðurlöndum er þetta hlutfall að meðaltali 3%. Þessi svakalegi munur sýnir svart á hvítu hvernig velferðarkerfið er í grundvallaratriðum öðruvísi rekið hér en annars staðar á Norðurlöndum. Á meðan spekingar rökræða hér af listfengi nánast endalaust um það hvort velferðarkerfið eigi að vera ríkisrekið eða einkarekið hefur raunveruleikinn sinn gang. Einhver þarf jú að sinna fólkinu. Velferðarkerfið er því að stórum hluta fjölskyldurekið. Aðstandendum rennur blóðið til skyldunnar. Þeir sjá um að sinna þörfinni sem hið opinbera hundsar. Íslenska leiðin Svona er hægt að nýta ást og kærleika nákominna til að spara fé í ráðuneytum. Excelskjöl með vaktaplönum systkina — við umönnun aldraðra foreldra — hanga á ísskápum. Eiginmanni er gefið frí einu sinni í viku við umönnun eiginkonu með Alzheimer. Á laugardögum taka börnin keflið. Móðir gefur vinnuna upp á bátinn til að sinna langveiku barni. Öldruð bakveik eiginkona kemur eiginmanni sínum á klósettið. Þrekvirki eru unnin á hverjum degi. Er þetta ekki módel sem Íslendingar mættu stæra sig meira af? Er ekki lag að flytja út þessa tegund af velferðarkerfi? Á Íslandi eru aðstandendur undir mestu álagi allra í Evrópu. Heyra má fyrir sér hvernig setningin gæti hljómað á alþjóðlegri ráðstefnu um velferðarmál: „In Iceland we are proud to have built a welfare system that puts a large portion of the care responsibilities on the shoulders of relatives.“ Þetta, ásamt árangri í kynjajafnrétti og nýtingu sjálfbærra orkuauðlinda, skilgreinir auðvitað hina miklu fyrirmyndarstöðu Íslendinga í samfélagi þjóðanna. Meðvituð stefna Á sumum sviðum ríkir þónokkur sátt um það að fólkið í landinu, í sjálfboðaliðastarfi eða í gegnum skipulögð samtök, sjái um mikilvæga starfsemi. Björgunarsveitirnar eru dæmi um þetta. Áfengismeðferðir líka. Hins vegar held ég að það megi óhikað fullyrða að það fyrirkomulag að aðstandendur sjái um velferðarkerfið að stórum hluta sé fullkomlega órætt og um það ríki engin sátt. Það er þó útlit fyrir að þetta sé meðvituð stefna. Nú síðast rataði í fréttir að fötluð börn eigi helst ekki að fá notendastýrða persónulega aðstoð. Ekki er til fé, er sagt. En hver er þá pælingin? Eiga börnin að sjá um sig sjálf? Eiga þau að éta það sem úti frýs? Nei. Aðstandendur redda. Af sjónarhóli kerfis sem er upptekið við að sóa peningum í alls konar dót eins og misheppnað íbúðabrask eða kola- og peningabrennandi stóriðju koma aðstandendur sterkir inn þegar svona mál eins og umönnun þurfandi fólks er annars vegar. Bingó. Fyrst þessi aðferð kemur svona vel til greina í velferðarkerfinu má spyrja sig hvers vegna þetta er þá ekki gert á fleiri sviðum. Leggja mætti niður leikskólana. Mamma og pabbi redda. Til hvers að hafa lögreglu? Nágrannavakt er feykinóg. Leggja má niður sorphirðu. Fólk getur farið með tunnurnar sjálft. Þetta yrði skilvirkt þjóðfélag eða hitt þó heldur. Allir á flandri við að redda. Fólk búið á því. Útkeyrt verður það fyrr að öryrkjum sjálft. En hvaða máli skiptir það? Það verða alltaf til ferskir aðstandendur. Það er snilldin. Þeir munu alltaf hlaupa til. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Eldri borgarar Guðmundur Steingrímsson Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Á einhverjum tímapunkti á lífsleiðinni mun ég líklega ekki geta klætt mig í sokka. Enn sem komið er á ég ekki í vandræðum með þessa mikilvægu iðju. Ég reyni meira að segja að temja mér þá venju að fara í sokka standandi á einum fæti. Þannig þjálfa ég jafnvægisskynið í leiðinni. Í kollinum hef ég komið mér upp plani varðandi það hvað gera skuli daginn sem ég dett í fyrsta skipti við svona sokkaaðgerð. Sú bylta verður án efa aumingjaleg. Lág stuna. Dynkur. Mikilvægt verður að halda andliti. Detti ég hef ég því ákveðið — verði einhver vitni — að ég muni umsvifalaust taka armbeygjur. Þar með mun líta út fyrir að vera mín á gólfinu hafi tilgang. Vaxandi stirðleika mun gæta. Aldurinn færist yfir. Mikið afskaplega má maður vera þakklátur fyrir hvern þann dag sem maður býr við fulla heilsu. En svo mun koma að því. Maður getur ekki hluti. Kannski lendir maður í slysi einhvern tímann og verður meira eða minna alveg upp á aðra kominn. Slíkt hendir. Þá blasir spurningin við: Hvað gerist? Verður mér sinnt? Níu prósent Á dögunum kom út skýrsla á vegum Eurostat. Hún staðfestir illan grun. Í ljós kom að á Íslandi er það fyrirkomulag algengast í Evrópu, að aðstandendur séu látnir sjá um að aðstoða fólk sem þarf umönnun. Hið opinbera, sem á að sjá um velferðarkerfið fyrir skattfé, veltir ábyrgðinni samviskulaust á fjölskyldur landsins. Um 9% uppkominna Íslendinga verja drjúgum hluta af tíma sínum í að sinna ættingjum sem þurfa umönnun. Þetta geta til dæmis verið aldraðir foreldrar, langveik börn eða fólk með fötlun. Á Norðurlöndum er þetta hlutfall að meðaltali 3%. Þessi svakalegi munur sýnir svart á hvítu hvernig velferðarkerfið er í grundvallaratriðum öðruvísi rekið hér en annars staðar á Norðurlöndum. Á meðan spekingar rökræða hér af listfengi nánast endalaust um það hvort velferðarkerfið eigi að vera ríkisrekið eða einkarekið hefur raunveruleikinn sinn gang. Einhver þarf jú að sinna fólkinu. Velferðarkerfið er því að stórum hluta fjölskyldurekið. Aðstandendum rennur blóðið til skyldunnar. Þeir sjá um að sinna þörfinni sem hið opinbera hundsar. Íslenska leiðin Svona er hægt að nýta ást og kærleika nákominna til að spara fé í ráðuneytum. Excelskjöl með vaktaplönum systkina — við umönnun aldraðra foreldra — hanga á ísskápum. Eiginmanni er gefið frí einu sinni í viku við umönnun eiginkonu með Alzheimer. Á laugardögum taka börnin keflið. Móðir gefur vinnuna upp á bátinn til að sinna langveiku barni. Öldruð bakveik eiginkona kemur eiginmanni sínum á klósettið. Þrekvirki eru unnin á hverjum degi. Er þetta ekki módel sem Íslendingar mættu stæra sig meira af? Er ekki lag að flytja út þessa tegund af velferðarkerfi? Á Íslandi eru aðstandendur undir mestu álagi allra í Evrópu. Heyra má fyrir sér hvernig setningin gæti hljómað á alþjóðlegri ráðstefnu um velferðarmál: „In Iceland we are proud to have built a welfare system that puts a large portion of the care responsibilities on the shoulders of relatives.“ Þetta, ásamt árangri í kynjajafnrétti og nýtingu sjálfbærra orkuauðlinda, skilgreinir auðvitað hina miklu fyrirmyndarstöðu Íslendinga í samfélagi þjóðanna. Meðvituð stefna Á sumum sviðum ríkir þónokkur sátt um það að fólkið í landinu, í sjálfboðaliðastarfi eða í gegnum skipulögð samtök, sjái um mikilvæga starfsemi. Björgunarsveitirnar eru dæmi um þetta. Áfengismeðferðir líka. Hins vegar held ég að það megi óhikað fullyrða að það fyrirkomulag að aðstandendur sjái um velferðarkerfið að stórum hluta sé fullkomlega órætt og um það ríki engin sátt. Það er þó útlit fyrir að þetta sé meðvituð stefna. Nú síðast rataði í fréttir að fötluð börn eigi helst ekki að fá notendastýrða persónulega aðstoð. Ekki er til fé, er sagt. En hver er þá pælingin? Eiga börnin að sjá um sig sjálf? Eiga þau að éta það sem úti frýs? Nei. Aðstandendur redda. Af sjónarhóli kerfis sem er upptekið við að sóa peningum í alls konar dót eins og misheppnað íbúðabrask eða kola- og peningabrennandi stóriðju koma aðstandendur sterkir inn þegar svona mál eins og umönnun þurfandi fólks er annars vegar. Bingó. Fyrst þessi aðferð kemur svona vel til greina í velferðarkerfinu má spyrja sig hvers vegna þetta er þá ekki gert á fleiri sviðum. Leggja mætti niður leikskólana. Mamma og pabbi redda. Til hvers að hafa lögreglu? Nágrannavakt er feykinóg. Leggja má niður sorphirðu. Fólk getur farið með tunnurnar sjálft. Þetta yrði skilvirkt þjóðfélag eða hitt þó heldur. Allir á flandri við að redda. Fólk búið á því. Útkeyrt verður það fyrr að öryrkjum sjálft. En hvaða máli skiptir það? Það verða alltaf til ferskir aðstandendur. Það er snilldin. Þeir munu alltaf hlaupa til.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun