Hugleiðing um siðblindu Jón Steinar Gunnlaugsson skrifar 13. ágúst 2019 12:52 Nýjustu rannsóknir munu sýna að um það bil 1% manna gangi með einkenni sem við nefnum siðblindu (psychopathy). Hvað ætli siðblinda sé? Hver eru einkenni hennar og hvernig hefur hún áhrif á samfélag mannanna? Ég hef að undanförnu flett upp í bókum og skoðað umfjöllun á internetinu til að reyna að fræðast um þetta. Einnig hef ég dregið ályktanir af reynslu sem ég tel sjálfan mig hafa af samskiptum við siðblindingja. Í stuttu máli virðist mega skilgreina siðblindu með því að viðkomandi einstaklingur finni lítt eða ekki til með öðru fólki og skorti getu til að setja sig í spor þess. Þetta lýsir sér á marga vegu sem fræðimenn hafa flokkað og greint. Hér á eftir skulu aðalatriði nefnd.Siðblindur einstaklingurHefur ekki getu til að finna til með öðrum eða setja sig í spor annarra.Ráðskast með annað fólk til að ná fram vilja sínum og svífst einskis til að ná takmarki sínu.Er yfirleitt rólegur og yfirvegaður í samskiptum við aðra.Er oft afburða vel greindur og velst því oft til forystu á þeim vettvangi sem hann starfar á. Hlutfallslega fleiri siðblindingjar komast til forystu í viðskiptum og stjórnmálum en vænta mætti miðað við fjölda þeirra meðal manna.Getur verið einstaklega heillandi í samskiptum við aðra, en er ófær um að mynda tilfinningatengsl við þá. Hann á hins vegar auðvelt með að „tala sig inn á“ annað fólk í því skyni að ná markmiðum sínum. Þannig fær hann aðra til að samþykkja hluti sem þeir myndu annars ekki samþykkja.Sækist eftir aðdáun annarra (jafnvel alls samfélagsins sem hann lifir í) fyrir snilli sína.Leggur með sjálfum sér mat á aðra fyrst og fremst til að átta sig á hvernig eigi að ná tökum á þeim. Tileinkar sér þá stundum háttsemi sem hann telur að muni ganga í augu þeirra sem hann vill ná tökum á.Beitir andlegu ofbeldi til ná því fram sem vilji hans stendur til.Er sjálfhverft fórnarlamb. Ef eitthvað bjátar á er það í hans huga ávallt sök annarra.Beitir ósannindum auðveldlega til að ná markmiðum sínum en stendur gjarnan ekki við það sem hann hefur lofað.Er ófær um að sjá siðblindueinkennin á sjálfum sér og hefur oftast mikið sjálfstraust.Finnur aldrei til sektar eða iðrunar vegna þess sem hann hefur „fengið áorkað“.Verður stundum ósamkvæmur sjálfum sér, þ.e. ákveður eitt í dag og annað á morgun. Þetta er talin afleiðing af því að ákvarðanir byggjast ekki á prinsippum eða reglum heldur fremur því sem hann telur henta sér hverju sinni. Í raun og veru er það skortur á tilfinningatengslum sem framar öðru gerir siðblindingjann hættulegan um leið og hann kann að verða valdamikill. Honum er sama um afleiðingar, sem athafnir hans og ákvarðanir hafa á aðra og óttast ekki slíkt með neinum hætti. Um hann er stundum sagt að hann þekki ekki muninn á réttu og röngu. Taka ber fram að siðblinda leynir sér stundum, einkum framan af ævi þess sem í hlut á. Það er líka vel hugsanlegt að skaðleg áhrif siðblindu komi aldrei fram þó að hún sé í sjálfu sér fyrir hendi hjá viðkomandi manni. Það kann þá að eiga rót sína að rekja til þess að hann skynjar að hugsanir hans og háttsemi eru til þess fallnar að skaða hann sjálfan, þar sem þær falla ekki í kramið hjá öðru fólki. Einnig getur verið að hann skorti að einhverju leyti þá greind sem er siðblindum nauðsynleg til að komast til raunverulegra áhrifa yfir öðrum. Ekki allir glæpamennStórglæpamenn eins og fjöldamorðingjar eru siðblindir. Þeir finna aldrei til með fórnarlömbunum og fá gjarnan eitthvað út úr því að fremja glæpi sína endurtekið. Gera má líka ráð fyrir að þeir sem hafa komist til æðstu valda í sínu samfélagi og notað þau til að fremja svívirðilega glæpi á öðru fólki séu siðblindingjar. Þýskaland Hitlers er þekktasta dæmi um slíkt, en mörg önnur dæmi er að finna í sögu mannkynsins og þá einkum þar sem alræðisstjórn ríkir. Venjulegu fólki er ógjörningur að skilja hvernig lifandi menn geta sýnt af sér svona háttsemi gagnvart meðbræðrum sínum. En siðblindingjar eru ekki allir glæpamenn í þessum skilningi. Margir þeirra lifa og hrærast í samfélagi okkar án þess að fremja nokkurn tíma afbrot sem kalla á refsingu. Að minnsta kosti er háttsemi þeirra í þeim búningi að ekki leiðir til viðbragða þeirra sem fara með löggæslu og hafa því hlutverki að gegna að draga afbrotamenn til ábyrgðar fyrir misgjörðir sínar. Siðblindingjar fyrirfinnast í einkafyrirtækjum og stofnunum hins opinbera, bæði á vettvangi stjórnsýslu og dómstóla. Það felst í því kaldhæðni að þeir eru oft líklegri en aðrir til að komast til metorða, því þeir hafa yfir aðferðum að ráða sem öðrum hugnast ekki að beita. Í störfum sínum geta þeir oft unnið margvíslegt tjón á hagsmunum annarra með því að beita leikni sinni og þeim stjórntökum sem þeir gjarnan ná yfir öðrum, eins og til dæmis samstarfsmönnum en einnig öðrum sem þeir þurfa að notast við í misgjörðum sínum. Þeim er lagið að notfæra sér kringumstæður til að ná markmiðum sínum. Í opinberum stofnunum getur til dæmis mikið annríki hjálpað þeim, því þeir eru yfirleitt búnir meiri hæfileikum en aðrir til að fást við annríki, stundum með nær ómennskum afköstum.ÓlæknandiTalið er að siðblinda sé ekki sjúkdómsástand sem unnt sé að lækna. Það leiði í reynd af óhagganlegum misþroska í heila sem ekki sé unnt að breyta með læknisfræðilegum aðferðum. Það gæti verið áhugavert fyrir fólk að velta fyrir sér hvort það getur greint siðblindingja í umhverfi sínu. Þeir eru miklu víðar en menn gera sér almennt grein fyrir og hafa komist til áhrifa í mun meira mæli en hlutfallslegur fjöldi þeirra í mannheimi segir til um.Hvernig skal bregðast við?Spyrja má til hvaða ráða unnt sé að grípa til að fást við siðleysingja og draga úr skaðlegum áhrifum þeirra. Svarið við því er í fyrsta lagi að lúta ekki óskum þeirra eða kröfum um háttsemi nema þær samrýmist þeim siðalögmálum sem viðmælandinn vill sjálfur virða. Í öðru lagi ættu menn að vera jafnan reiðubúnir til að andmæla þeim með röksemdum og þá í heyranda hljóði. Röksemdir gegn afstöðu þeirra og háttsemi blasa yfirleitt við. Séu þær settar fram þannig að annað fólk fylgist með lendir siðleysinginn í vandræðum, því hann sækist eftir aðdáun annarra og missir áhrifavald sitt yfir fólki ef hann verður undir í rökræðum. Þess vegna er það eitt af einkennum hans að vilja ekki tjá sig mikið í heyranda hljóði. Hann velur fremur „maður á mann“ aðferðina þar sem hann vegna hæfileika sinna nær gjarnan undirtökunum. Aðferðin er þá að „svæla hann út úr greninu“ og láta hann standa fyrir máli sínu í heyranda hljóði. Þessi aðferð mun ekki breyta siðleysingjanum en hún kann að draga úr illum áhrifum hans.Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi hæstaréttardómari Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Steinar Gunnlaugsson Mest lesið Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir Skoðun Halldór 18.05.2024 Halldór Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Sjá meira
Nýjustu rannsóknir munu sýna að um það bil 1% manna gangi með einkenni sem við nefnum siðblindu (psychopathy). Hvað ætli siðblinda sé? Hver eru einkenni hennar og hvernig hefur hún áhrif á samfélag mannanna? Ég hef að undanförnu flett upp í bókum og skoðað umfjöllun á internetinu til að reyna að fræðast um þetta. Einnig hef ég dregið ályktanir af reynslu sem ég tel sjálfan mig hafa af samskiptum við siðblindingja. Í stuttu máli virðist mega skilgreina siðblindu með því að viðkomandi einstaklingur finni lítt eða ekki til með öðru fólki og skorti getu til að setja sig í spor þess. Þetta lýsir sér á marga vegu sem fræðimenn hafa flokkað og greint. Hér á eftir skulu aðalatriði nefnd.Siðblindur einstaklingurHefur ekki getu til að finna til með öðrum eða setja sig í spor annarra.Ráðskast með annað fólk til að ná fram vilja sínum og svífst einskis til að ná takmarki sínu.Er yfirleitt rólegur og yfirvegaður í samskiptum við aðra.Er oft afburða vel greindur og velst því oft til forystu á þeim vettvangi sem hann starfar á. Hlutfallslega fleiri siðblindingjar komast til forystu í viðskiptum og stjórnmálum en vænta mætti miðað við fjölda þeirra meðal manna.Getur verið einstaklega heillandi í samskiptum við aðra, en er ófær um að mynda tilfinningatengsl við þá. Hann á hins vegar auðvelt með að „tala sig inn á“ annað fólk í því skyni að ná markmiðum sínum. Þannig fær hann aðra til að samþykkja hluti sem þeir myndu annars ekki samþykkja.Sækist eftir aðdáun annarra (jafnvel alls samfélagsins sem hann lifir í) fyrir snilli sína.Leggur með sjálfum sér mat á aðra fyrst og fremst til að átta sig á hvernig eigi að ná tökum á þeim. Tileinkar sér þá stundum háttsemi sem hann telur að muni ganga í augu þeirra sem hann vill ná tökum á.Beitir andlegu ofbeldi til ná því fram sem vilji hans stendur til.Er sjálfhverft fórnarlamb. Ef eitthvað bjátar á er það í hans huga ávallt sök annarra.Beitir ósannindum auðveldlega til að ná markmiðum sínum en stendur gjarnan ekki við það sem hann hefur lofað.Er ófær um að sjá siðblindueinkennin á sjálfum sér og hefur oftast mikið sjálfstraust.Finnur aldrei til sektar eða iðrunar vegna þess sem hann hefur „fengið áorkað“.Verður stundum ósamkvæmur sjálfum sér, þ.e. ákveður eitt í dag og annað á morgun. Þetta er talin afleiðing af því að ákvarðanir byggjast ekki á prinsippum eða reglum heldur fremur því sem hann telur henta sér hverju sinni. Í raun og veru er það skortur á tilfinningatengslum sem framar öðru gerir siðblindingjann hættulegan um leið og hann kann að verða valdamikill. Honum er sama um afleiðingar, sem athafnir hans og ákvarðanir hafa á aðra og óttast ekki slíkt með neinum hætti. Um hann er stundum sagt að hann þekki ekki muninn á réttu og röngu. Taka ber fram að siðblinda leynir sér stundum, einkum framan af ævi þess sem í hlut á. Það er líka vel hugsanlegt að skaðleg áhrif siðblindu komi aldrei fram þó að hún sé í sjálfu sér fyrir hendi hjá viðkomandi manni. Það kann þá að eiga rót sína að rekja til þess að hann skynjar að hugsanir hans og háttsemi eru til þess fallnar að skaða hann sjálfan, þar sem þær falla ekki í kramið hjá öðru fólki. Einnig getur verið að hann skorti að einhverju leyti þá greind sem er siðblindum nauðsynleg til að komast til raunverulegra áhrifa yfir öðrum. Ekki allir glæpamennStórglæpamenn eins og fjöldamorðingjar eru siðblindir. Þeir finna aldrei til með fórnarlömbunum og fá gjarnan eitthvað út úr því að fremja glæpi sína endurtekið. Gera má líka ráð fyrir að þeir sem hafa komist til æðstu valda í sínu samfélagi og notað þau til að fremja svívirðilega glæpi á öðru fólki séu siðblindingjar. Þýskaland Hitlers er þekktasta dæmi um slíkt, en mörg önnur dæmi er að finna í sögu mannkynsins og þá einkum þar sem alræðisstjórn ríkir. Venjulegu fólki er ógjörningur að skilja hvernig lifandi menn geta sýnt af sér svona háttsemi gagnvart meðbræðrum sínum. En siðblindingjar eru ekki allir glæpamenn í þessum skilningi. Margir þeirra lifa og hrærast í samfélagi okkar án þess að fremja nokkurn tíma afbrot sem kalla á refsingu. Að minnsta kosti er háttsemi þeirra í þeim búningi að ekki leiðir til viðbragða þeirra sem fara með löggæslu og hafa því hlutverki að gegna að draga afbrotamenn til ábyrgðar fyrir misgjörðir sínar. Siðblindingjar fyrirfinnast í einkafyrirtækjum og stofnunum hins opinbera, bæði á vettvangi stjórnsýslu og dómstóla. Það felst í því kaldhæðni að þeir eru oft líklegri en aðrir til að komast til metorða, því þeir hafa yfir aðferðum að ráða sem öðrum hugnast ekki að beita. Í störfum sínum geta þeir oft unnið margvíslegt tjón á hagsmunum annarra með því að beita leikni sinni og þeim stjórntökum sem þeir gjarnan ná yfir öðrum, eins og til dæmis samstarfsmönnum en einnig öðrum sem þeir þurfa að notast við í misgjörðum sínum. Þeim er lagið að notfæra sér kringumstæður til að ná markmiðum sínum. Í opinberum stofnunum getur til dæmis mikið annríki hjálpað þeim, því þeir eru yfirleitt búnir meiri hæfileikum en aðrir til að fást við annríki, stundum með nær ómennskum afköstum.ÓlæknandiTalið er að siðblinda sé ekki sjúkdómsástand sem unnt sé að lækna. Það leiði í reynd af óhagganlegum misþroska í heila sem ekki sé unnt að breyta með læknisfræðilegum aðferðum. Það gæti verið áhugavert fyrir fólk að velta fyrir sér hvort það getur greint siðblindingja í umhverfi sínu. Þeir eru miklu víðar en menn gera sér almennt grein fyrir og hafa komist til áhrifa í mun meira mæli en hlutfallslegur fjöldi þeirra í mannheimi segir til um.Hvernig skal bregðast við?Spyrja má til hvaða ráða unnt sé að grípa til að fást við siðleysingja og draga úr skaðlegum áhrifum þeirra. Svarið við því er í fyrsta lagi að lúta ekki óskum þeirra eða kröfum um háttsemi nema þær samrýmist þeim siðalögmálum sem viðmælandinn vill sjálfur virða. Í öðru lagi ættu menn að vera jafnan reiðubúnir til að andmæla þeim með röksemdum og þá í heyranda hljóði. Röksemdir gegn afstöðu þeirra og háttsemi blasa yfirleitt við. Séu þær settar fram þannig að annað fólk fylgist með lendir siðleysinginn í vandræðum, því hann sækist eftir aðdáun annarra og missir áhrifavald sitt yfir fólki ef hann verður undir í rökræðum. Þess vegna er það eitt af einkennum hans að vilja ekki tjá sig mikið í heyranda hljóði. Hann velur fremur „maður á mann“ aðferðina þar sem hann vegna hæfileika sinna nær gjarnan undirtökunum. Aðferðin er þá að „svæla hann út úr greninu“ og láta hann standa fyrir máli sínu í heyranda hljóði. Þessi aðferð mun ekki breyta siðleysingjanum en hún kann að draga úr illum áhrifum hans.Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi hæstaréttardómari
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun