Nauðgunarmenningin Bjarni Karlsson skrifar 30. ágúst 2018 07:00 Innst inni þykir okkur kvenlegt að vera svolítið varnarlaus en karlmannlegt þegar af manni stafar nokkur ögrun. Það þykir t.d. klúrt af konu að sitja gleið og spenna hendur fyrir aftan hnakka. Slík líkamsstaða lýsir valdi sem ekki þykir kvenlegt. Þegar ég vígðist sem prestur árið 1990 var það alsiða að íslenskar konur gengu í búrkum upp að altarinu á brúðkaupsdaginn sinn. Hver brúðurin af annarri kom gangandi inn kirkjugólfið leidd af eldri karli með slör fyrir andlitinu. „Er það einlægur ásetningur þinn að ganga að eiga NN þann er við hlið þér stendur?“ spurði barnungi presturinn og rödd án andlits svaraði „já“. Brúðhjónin gáfu hvort öðru hönd sína og presturinn lýsti þau hjón og þá, en ekki fyrr, átti brúðguminn að lyfta gardínunni og kyssa brúði sína. Hvers vegna var þetta svona? Vegna þess að kvenlíkaminn hefur hlotið þau örlög í menningu okkar að vera táknmynd efnisheimsins. Við höfum talað um Guð föður og móður Jörð, tileinkað körlum hið andlega og upphafna en konum hið jarðbundna og efnislega. Stjórnun hefur verið „uppi“ en það sem stjórna skal hefur verið „á gólfinu“. Og þessi heimsmynd hefur náð inn í svefnherbergin okkar þegar við karlmenn upplifum okkur karlmannlega í ríkjandi stöðu en konur upplifa sig kvenlegar í víkjandi hlutverki. Þetta er af ýmsum fræðimönnum talin ein ástæða þess að stærsti heilsufarslegi áhættuþáttur kvenna í öllum þekktum samfélögum veraldar er ekki sjúkdómar eða slys heldur ofbeldi í nánum tengslum. Núna þegar yfirráðahyggja mannkyns hefur orðið til þess að jöklar bráðna en haf súrnar og hækkar með vaxandi veðuröfgum sjáum við að mynd okkar af heiminum og hugmynd okkar um manninn hefur verið mjög röng. Aukin yfirráð munu ekki leysa vanda dagsins. Það sem við þurfum er öllu heldur haldgóð þekking á tengslum og samhengi. Og vegna þess að menningin hefur forritað hugsun okkar í tvö þúsund ár þannig að við speglum jörðina í konunni og konuna í jörðinni þá lýkst á sama tíma upp fyrir okkur hvað það er fáránlegt að nauðga. Menning okkar sem í árþúsund og ekki síst í kjölfar iðnbyltingarinnar hefur nauðgað náttúrunni og konunni – og líka börnum og karlmönnum sem ekki hafa völd – horfist allt í einu í augu við sjálfa sig með nýjum hætti. Kjarni #metoo-byltingarinnar er vitneskjan um það að kynbundið ofbeldi er menningarheilkenni. Ofbeldi felur alltaf í sér að skömm er flutt úr einum líkama yfir í annan og þar er kynferðisofbeldi skæðast. Nú eru uppgjörstímar og ekki að furða þótt hrikti í stoðum samfélagsins. Markmið okkar hlýtur að vera að breyta menningunni þannig að í stað skammarmiðaðra samskipta sem einkennast af yfirráðum komi samskipti byggð á tengslum þar sem virðing og samlíðun er í fyrirrúmi hvort sem við ræðum samskipti manns og náttúru eða kynferðisleg samskipti fólks. Í stað þess að líta svo á að lengi taki sjórinn við og að þolendur ofbeldis skuli bera skömmina þegjandi viðurkennum við núna í auknum mæli tengsl og samhengi allra hluta og skiljum að yfirgangur er allra tap. Þess vegna efast ég stórlega um að skammar-herferð DV á hendur nafngreindum einstaklingum sem nú fer með himinskautum sé til þess fallin að þoka þróuninni áfram. Þeir víkja sér vissulega ekki undan því að setja orð á skömmina og gera það listavel, en þeir hafa engar lausnir að bjóða. Samfélag sem kann bara að lýsa skömm en kann ekki skil á iðrun, yfirbót og fyrirgefningu verður ekki sjálfbært. Eins og vistkerfið getur ekki þrifist nema við endurnýtum efni, þannig mun samfélag manna ekki dafna ef við kunnum ekki að endurreisa fólk.Höfundur er prestur með MA kynlífssiðfræði Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Bjarni Karlsson Trúmál Mest lesið Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring Skoðun Hrunráðherrar og reynsluboltar Samfylkingarinnar Inga Sæland Skoðun Minnislausir molbúar Melkorka Ólafsdóttir Skoðun Virðulegur forseti Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun Við elskum föt, eða hvað? Magnús Sigurbjörnsson Skoðun Sjálfstæð Palestína skiptir heiminn máli Steinunn Þóra Árnadóttir Skoðun Skjáhætta í umferð Gunnar Geir Gunnarsson,Hrefna Sigurjónsdóttir Skoðun Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir Skoðun Baldur er mitt örugga val Valgerður Janusdóttir Skoðun Þráhyggja Björns Bjarnasonar Arnar Þór Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Forseti lýðveldisins Erlingur Hansson skrifar Skoðun Grípum gullið tækifæri og sendum heiminum skýr skilaboð…aftur Svandís Ingimundardóttir skrifar Skoðun Við elskum föt, eða hvað? Magnús Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Virðulegur forseti Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæð Palestína skiptir heiminn máli Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Minnislausir molbúar Melkorka Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skjáhætta í umferð Gunnar Geir Gunnarsson,Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Baldur er mitt örugga val Valgerður Janusdóttir skrifar Skoðun Hrunráðherrar og reynsluboltar Samfylkingarinnar Inga Sæland skrifar Skoðun Ég kýs Baldur Guðrún Rögnvaldardóttir skrifar Skoðun Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónustan og vaskurinn Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Þráhyggja Björns Bjarnasonar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Nálægð við stjórnmálin – Ólafur Ragnar og Katrín Össur Skarphéðinsson skrifar Skoðun Einföld og afgerandi skref í þágu líffræðilegrar fjölbreytni Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Hvernig standa sveitarfélögin sig í stafrænni þróun? Sigurjón Ólafsson skrifar Skoðun Vald spillir Anna Magnúsdóttir skrifar Skoðun Af hverju skjólshús? Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring skrifar Skoðun Almannahagur eða nýfrjálshyggja? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Halla Hrund – forseti fyrir almanna heill Tryggvi Felixson skrifar Skoðun Hvað veit ég? Ég er bara fangi! Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun Sundtískan Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Olía á eld átaka Hópur fólks í Íslenska náttúruverndarsjóðnum skrifar Skoðun Vanmat á hugvísindum og staða íslenskra fræða Lára Magnúsardóttir skrifar Skoðun Fordæmið Sveinn Flóki Guðmundsson skrifar Skoðun Styrk hönd og fim Torfi H. Tulinius skrifar Skoðun Í dag er dagur líffjölbreytileika Hólmfríður Sigþórsdóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Sanngjarnt lífeyriskerfi: Það er dýrara að vera fatlaður Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Sjá meira
Innst inni þykir okkur kvenlegt að vera svolítið varnarlaus en karlmannlegt þegar af manni stafar nokkur ögrun. Það þykir t.d. klúrt af konu að sitja gleið og spenna hendur fyrir aftan hnakka. Slík líkamsstaða lýsir valdi sem ekki þykir kvenlegt. Þegar ég vígðist sem prestur árið 1990 var það alsiða að íslenskar konur gengu í búrkum upp að altarinu á brúðkaupsdaginn sinn. Hver brúðurin af annarri kom gangandi inn kirkjugólfið leidd af eldri karli með slör fyrir andlitinu. „Er það einlægur ásetningur þinn að ganga að eiga NN þann er við hlið þér stendur?“ spurði barnungi presturinn og rödd án andlits svaraði „já“. Brúðhjónin gáfu hvort öðru hönd sína og presturinn lýsti þau hjón og þá, en ekki fyrr, átti brúðguminn að lyfta gardínunni og kyssa brúði sína. Hvers vegna var þetta svona? Vegna þess að kvenlíkaminn hefur hlotið þau örlög í menningu okkar að vera táknmynd efnisheimsins. Við höfum talað um Guð föður og móður Jörð, tileinkað körlum hið andlega og upphafna en konum hið jarðbundna og efnislega. Stjórnun hefur verið „uppi“ en það sem stjórna skal hefur verið „á gólfinu“. Og þessi heimsmynd hefur náð inn í svefnherbergin okkar þegar við karlmenn upplifum okkur karlmannlega í ríkjandi stöðu en konur upplifa sig kvenlegar í víkjandi hlutverki. Þetta er af ýmsum fræðimönnum talin ein ástæða þess að stærsti heilsufarslegi áhættuþáttur kvenna í öllum þekktum samfélögum veraldar er ekki sjúkdómar eða slys heldur ofbeldi í nánum tengslum. Núna þegar yfirráðahyggja mannkyns hefur orðið til þess að jöklar bráðna en haf súrnar og hækkar með vaxandi veðuröfgum sjáum við að mynd okkar af heiminum og hugmynd okkar um manninn hefur verið mjög röng. Aukin yfirráð munu ekki leysa vanda dagsins. Það sem við þurfum er öllu heldur haldgóð þekking á tengslum og samhengi. Og vegna þess að menningin hefur forritað hugsun okkar í tvö þúsund ár þannig að við speglum jörðina í konunni og konuna í jörðinni þá lýkst á sama tíma upp fyrir okkur hvað það er fáránlegt að nauðga. Menning okkar sem í árþúsund og ekki síst í kjölfar iðnbyltingarinnar hefur nauðgað náttúrunni og konunni – og líka börnum og karlmönnum sem ekki hafa völd – horfist allt í einu í augu við sjálfa sig með nýjum hætti. Kjarni #metoo-byltingarinnar er vitneskjan um það að kynbundið ofbeldi er menningarheilkenni. Ofbeldi felur alltaf í sér að skömm er flutt úr einum líkama yfir í annan og þar er kynferðisofbeldi skæðast. Nú eru uppgjörstímar og ekki að furða þótt hrikti í stoðum samfélagsins. Markmið okkar hlýtur að vera að breyta menningunni þannig að í stað skammarmiðaðra samskipta sem einkennast af yfirráðum komi samskipti byggð á tengslum þar sem virðing og samlíðun er í fyrirrúmi hvort sem við ræðum samskipti manns og náttúru eða kynferðisleg samskipti fólks. Í stað þess að líta svo á að lengi taki sjórinn við og að þolendur ofbeldis skuli bera skömmina þegjandi viðurkennum við núna í auknum mæli tengsl og samhengi allra hluta og skiljum að yfirgangur er allra tap. Þess vegna efast ég stórlega um að skammar-herferð DV á hendur nafngreindum einstaklingum sem nú fer með himinskautum sé til þess fallin að þoka þróuninni áfram. Þeir víkja sér vissulega ekki undan því að setja orð á skömmina og gera það listavel, en þeir hafa engar lausnir að bjóða. Samfélag sem kann bara að lýsa skömm en kann ekki skil á iðrun, yfirbót og fyrirgefningu verður ekki sjálfbært. Eins og vistkerfið getur ekki þrifist nema við endurnýtum efni, þannig mun samfélag manna ekki dafna ef við kunnum ekki að endurreisa fólk.Höfundur er prestur með MA kynlífssiðfræði
Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir Skoðun
Skoðun Grípum gullið tækifæri og sendum heiminum skýr skilaboð…aftur Svandís Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir Skoðun