Verðbólga og vísitala eru samofin Einar G. Harðarson skrifar 28. júlí 2017 12:22 Kreppan mikla 1930 var leyst með auknum kaupmætti. Fólk var ráðið í vinnu hjá ríkinu til að vinna verk sem ekki voru til áður. Það jók kaupmátt, verksmiðjur fóru að framleiða og gátu ráðið fleiri í vinnu sem jók hagvöxt. Kreppan var leyst en verðbólga „varð til“. Þessi aðferð er sú að auka peningamagn í umferð og hefur verið kennd við John Maynard Keynes hagfræðing. Í kjölfarið á þessari lausn hafa sprottið mörg deiluefni og vandamál. Meginheiti verðbólgu er inflation sem rekja má til þess að eitthvað sé fyllt lofti eða blásið út. Vísitala er því að sama skapi innantóm og gerir í raun ekkert annað en að vera mælitæki á raunverulegt efnahagsástand ef allar breytur eru teknar inn í vísitölu. Vísitölutenging er því af hinu góða í raun ef rétt er að staði. Verðbólga var ekki mikið þekkt hér á landi fyrr en eftir 1970. Hagvöxtur var mikill áratuginn 1970 til 1980 eða um 5% og kaupmáttur ráðstöfunartekna 5,7% á ári. Upp úr 1980 varð verðbólga hér að verulegu efnahagsmáli sem olli bæði miklum hagnaði og tapi fjölmarga sem áttu í viðskiptum. Ef við miðum við vísitölu neysluverðs, sem þá hét vísitala framfærslukostnaðar, varð verðbólgan mest frá febrúar til mars 1983 það ár en vísitalan hækkaði um 10,3 % milli þessara tveggja mánaða. Það samsvarar yfir 220% verðbólgu á ári.Launavísitala Fyrirtæki stóðu ekki undir launahækkunum og um vorið 1983 var launavísitalan tekin úr sambandi en lánskjaravísitalan látin halda sér. Þessar vísitölur voru tengdar fyrir þann tíma sem gerði það að laun hækkuðu ef vísitala framfærslukostnaður hækkaði. Þessi ákvörðun stjórnvalda hefur haft margvíslegar afleiðingar. Eftir þetta er vísitala bara að hluta til sama mælitæki og það var því þar er aðeins mæld verðlagshækkun en ekki kaupmáttur. Að tengja lán við svona vísitölu gerir launamann varnarlausan fyrir verðbólgu en lánveitandann að fullu varinn. Merkilegt má teljast að ekki hafi verið gripið í taumana fyrr og gerðar breytingar á einn eða annan máta til baka. Árið 2008 þá voru inneignir í peningum í bönkum tryggðar en vísitalan var ekki fryst eins og hefði verið í samræmi þá. Önnur álíka aðgerð þar sem ákveðin hópur er tekinn út, varinn en aðrir skildir eftir. Það er öllum ljóst hve mikill skaði það er fyrir launamenn að lán séu vísitölutengd en ekki laun þegar verðbólga fer af stað. Mikið er talað um að taka ekki lán í öðrum gjaldmiðli en laun eru greidd í. Hér er um að ræða sitthvern og ólíkan gjaldmiðil, króna og vísitölubundin króna. Afl þeirra sem vilja rétta vísitölu eða að afnema vísitölutengingu er greinilega mun minna en afl þeirra sem vilja halda óbreyttri vísitölu. Fasteignavísitala hefur ekki verið aftengd neysluvísitölu eins og flest önnur lönd gera. Vísitala er nánast ekki notuð í lánaviðskiptum í öðrum löndum og síst til neytenda. Vist er að vísitala væri ekki notuð nema að það komi lánveitanda, sem ræður för, til góða.Betri gjaldmiðill Verðbólga hefur verið mjög lág hér á landi, í sögulegu samhengi, sé horft til síðustu áratuga. Það er því merkilegt að stjórnvöld noti ekki þetta tækifæri til að gera breytingar á vísitölunni. Þegar verðbólga er lág hafa breytingar minnst vægi. Ef vilji er fyrir því að nota vísitöluna áfram í lánaviðskiptum þá ætti t.d. strax að taka fasteignavísitölu út úr neysluvísitölunni. Vextir eiga að geta verið mjög lágir hér á landi ef verðbólgu vísitala er notuð í lánaviðskiptum. Stærsti áhættuþátturinn er þar tekin út, verðbólgan. Seðlabankinn hefur haldið uppi háu vaxtastigi til að spyrna gegn verðólgu. Segja má að tekist hafi vel til í því sambandi. Lágir vextir kalla í góðæri á þenslu t.d. hækkun fasteignaverðs. Fleira heldur þó uppi háu vaxtastigi hér á landi en það er lögbundin krafa um lágmarksávöxtun lífeyrissjóða. Á meðan svo er geta t.d. bankar sem fjármagna sig með lánum frá lífeyrissjóðum tæplega lækkað vexti. Eitt er að hafa rétta vísitölu og rétt og sanngjörn viðmið en annað og meira mál er að hér sé ekki verðbólga. Vísitala hvernig sem hún er mæld skiptir engu máli ef ekki er nein verðbólga. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Sjá meira
Kreppan mikla 1930 var leyst með auknum kaupmætti. Fólk var ráðið í vinnu hjá ríkinu til að vinna verk sem ekki voru til áður. Það jók kaupmátt, verksmiðjur fóru að framleiða og gátu ráðið fleiri í vinnu sem jók hagvöxt. Kreppan var leyst en verðbólga „varð til“. Þessi aðferð er sú að auka peningamagn í umferð og hefur verið kennd við John Maynard Keynes hagfræðing. Í kjölfarið á þessari lausn hafa sprottið mörg deiluefni og vandamál. Meginheiti verðbólgu er inflation sem rekja má til þess að eitthvað sé fyllt lofti eða blásið út. Vísitala er því að sama skapi innantóm og gerir í raun ekkert annað en að vera mælitæki á raunverulegt efnahagsástand ef allar breytur eru teknar inn í vísitölu. Vísitölutenging er því af hinu góða í raun ef rétt er að staði. Verðbólga var ekki mikið þekkt hér á landi fyrr en eftir 1970. Hagvöxtur var mikill áratuginn 1970 til 1980 eða um 5% og kaupmáttur ráðstöfunartekna 5,7% á ári. Upp úr 1980 varð verðbólga hér að verulegu efnahagsmáli sem olli bæði miklum hagnaði og tapi fjölmarga sem áttu í viðskiptum. Ef við miðum við vísitölu neysluverðs, sem þá hét vísitala framfærslukostnaðar, varð verðbólgan mest frá febrúar til mars 1983 það ár en vísitalan hækkaði um 10,3 % milli þessara tveggja mánaða. Það samsvarar yfir 220% verðbólgu á ári.Launavísitala Fyrirtæki stóðu ekki undir launahækkunum og um vorið 1983 var launavísitalan tekin úr sambandi en lánskjaravísitalan látin halda sér. Þessar vísitölur voru tengdar fyrir þann tíma sem gerði það að laun hækkuðu ef vísitala framfærslukostnaður hækkaði. Þessi ákvörðun stjórnvalda hefur haft margvíslegar afleiðingar. Eftir þetta er vísitala bara að hluta til sama mælitæki og það var því þar er aðeins mæld verðlagshækkun en ekki kaupmáttur. Að tengja lán við svona vísitölu gerir launamann varnarlausan fyrir verðbólgu en lánveitandann að fullu varinn. Merkilegt má teljast að ekki hafi verið gripið í taumana fyrr og gerðar breytingar á einn eða annan máta til baka. Árið 2008 þá voru inneignir í peningum í bönkum tryggðar en vísitalan var ekki fryst eins og hefði verið í samræmi þá. Önnur álíka aðgerð þar sem ákveðin hópur er tekinn út, varinn en aðrir skildir eftir. Það er öllum ljóst hve mikill skaði það er fyrir launamenn að lán séu vísitölutengd en ekki laun þegar verðbólga fer af stað. Mikið er talað um að taka ekki lán í öðrum gjaldmiðli en laun eru greidd í. Hér er um að ræða sitthvern og ólíkan gjaldmiðil, króna og vísitölubundin króna. Afl þeirra sem vilja rétta vísitölu eða að afnema vísitölutengingu er greinilega mun minna en afl þeirra sem vilja halda óbreyttri vísitölu. Fasteignavísitala hefur ekki verið aftengd neysluvísitölu eins og flest önnur lönd gera. Vísitala er nánast ekki notuð í lánaviðskiptum í öðrum löndum og síst til neytenda. Vist er að vísitala væri ekki notuð nema að það komi lánveitanda, sem ræður för, til góða.Betri gjaldmiðill Verðbólga hefur verið mjög lág hér á landi, í sögulegu samhengi, sé horft til síðustu áratuga. Það er því merkilegt að stjórnvöld noti ekki þetta tækifæri til að gera breytingar á vísitölunni. Þegar verðbólga er lág hafa breytingar minnst vægi. Ef vilji er fyrir því að nota vísitöluna áfram í lánaviðskiptum þá ætti t.d. strax að taka fasteignavísitölu út úr neysluvísitölunni. Vextir eiga að geta verið mjög lágir hér á landi ef verðbólgu vísitala er notuð í lánaviðskiptum. Stærsti áhættuþátturinn er þar tekin út, verðbólgan. Seðlabankinn hefur haldið uppi háu vaxtastigi til að spyrna gegn verðólgu. Segja má að tekist hafi vel til í því sambandi. Lágir vextir kalla í góðæri á þenslu t.d. hækkun fasteignaverðs. Fleira heldur þó uppi háu vaxtastigi hér á landi en það er lögbundin krafa um lágmarksávöxtun lífeyrissjóða. Á meðan svo er geta t.d. bankar sem fjármagna sig með lánum frá lífeyrissjóðum tæplega lækkað vexti. Eitt er að hafa rétta vísitölu og rétt og sanngjörn viðmið en annað og meira mál er að hér sé ekki verðbólga. Vísitala hvernig sem hún er mæld skiptir engu máli ef ekki er nein verðbólga.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun