Minning um Chuck Guðmundur Andri Thorsson skrifar 20. mars 2017 07:00 Ég man ekki hvenær ég heyrði fyrst í Chuck Berry en samt býr minningin innra með mér því að ég get auðveldlega framkallað kenndina sem hún vakti. Það var frelsiskennd. Það var einhvers konar fögnuður og eftirvænting samfara þeirri fullvissu að bjart væri framundan. Þetta var kraftbirtingarhljómlist. Ég hlýt að hafa verið lítill og hef sjálfsagt heyrt þetta í útvarpinu hjá henni Gerði G. Bjarklind, því að heima hjá mér rúlluðu bara plötur með Beethoven. Annars voru einkum í útvarpinu sinfóníur og hin geysilega dapurlega íslensku dægurlög, full af andlátsfregnum, aðskilnaði og sektarkennd yfir því að hafa flutt úr dalnum, að ógleymdum Victori Silvester og hljómsveit sem er sú tónlist sem hefur næst komist því að hljóma eins og súld.Ameríka Ég heyrði lit og sól í tónlist Chucks Berry, takt og gleði. Ég heyrði líf og skelmislegt glott. Það sem ég heyrði í þessari tónlist var Ameríka. En það var önnur Ameríka en ég hafði haft stopul kynni af áður, þarna í Vogunum á sjöunda áratug síðustu aldar. Maður hafði séð myndir um köttinn Felix í kanasjónvarpinu hjá ömmu og nokkra þætti um bræðurna á Bonanzastöðum, sem í minningunni voru sívolandi við hestagirðingar, sem að vísu fær varla staðist, þó að því verði ekki neitað að fólk var furðu grátgjarnt í bandarískum sjónvarpsmyndum þessara ára. Stundum fóru kommabörnin í Karfavogi og lögðust á nærliggjandi glugga til að horfa þar á kafbátamyndir og Gunsmoke – ég lagði aldrei í þá leiðangra en var samt vel kunnugur þessum þáttum því að vinir mínir léku þá fyrir mig daginn eftir. Ég þekkti Elvis og mér þótti kátlegt hvernig hann gat hikstað sig gegnum lögin sín, þó að ég áttaði mig ekki á því að hann ætti við mig sérstakt erindi. Svo kom sem sagt Chuck með þessa tónlist sem hljómaði eins og hún sprytti úr raunverulegu lífi. Maður skynjaði sannleikann í þessari músík. Hún var sniðug en ekki íbyggin, yfirlætislaus en litrík, glaðhlakkaleg án þess að vera sjálfbirgingsleg og víðsfjarri þeim slepjulega og uppgerðarlega tilfinningaútaustri sem svo margt af sönglögum þessara ára frá Ameríku var fullt af, þar sem söngvari kjökraði eitthvað undir grátandi fiðlum án þess að meina orð af því sem hann sagði, eins og heyrðist líka langar leiðir. Það voru engar slíkar leifar af evrópsku óperettu-glundri hjá Chuck heldur var þetta séramerísk blanda af allri mögulegri tónlist þeirra þjóðarbrota sem þessa álfu höfðu skapað. Sjálfur leit hann út eins og Ameríka: ótilgreind blanda þjóðarbrota í andlitsdráttum og yfirbragði. Og alltaf í þessum skræpóttu skyrtum. Og með þetta skelmislega glott á vör, eins og vís til alls. Sem hann svo sem var.Sannar sögur handa jóni&gunnu Takturinn hjá Chuck var kæruleysislegur en um leið hárbeittur og taktfastur; gítarleikurinn var krubbulegur – eiginlega skræpóttur – og vitnaði um skringilegar stillingar, mishljómar í honum, viss óhreinindi sem maður vissi að gáfu einmitt tónlistinni sjálft lífsmagn sitt. Mishljómurinn kom auðvitað úr blúsnum eins og hljómagangurinn oftast nær – þaðan kom líka krafturinn og riffin, og glaðværðin, enda útbreiddur misskilningur að blústónlist sé eintóm mæða og andvörp. Þetta var ung veröld og björt, víðsfjarri grámuggunni í kanasjónvarpinu þar sem samanbitnir fölskinna kallar með hatta töluðu hver við annan út um annað munnvikið. Chuck söng um forboðna hluti á borð við sjoppuhangs. Hann söng um bíla sem hann hafði lengi verið að safna sér fyrir og hugsaði vel um. Hann söng um stelpur sem hann hafði augastað á en voru utan seilingar. Hann sagði sögu af kvennaljóma með brún augu, aðra af gítarstráknum efnilega Jóni góða og svo henni Maríu litlu sem er bara sex ára og hann langar svo að fá að tala við í símann. Þetta voru litlar sögur og yfirlætislausar um um jón&gunnu sagðar handa jóni&gunnu, með gleði og glampa í augum, án ýktra gleðiláta eða þvingunarkæti. Sannar sögur, sniðuglega sagðar. Með skelmislegu brosi út í annað. Þetta er á hátindi og blómaskeiði amerísku aldarinnar sem nú er að líða undir lok með harmkvælum. Þetta er áður en þeir álpast út í Víetnam-stríðið með allri þeirri afsiðun og upplausn allra gilda sem því fylgdi. Áður en þeir skjóta Kennedy og Martin Luther King. Þetta var Ameríka sem mann langaði ósjálfrátt að eiga hlutdeild í, enda átti hún eftir að verða ríkur þáttur af lífi okkar. Kannski hefði Chuck Berry samt gleymst ef ekki hefði komið til dálæti bresku eftirstríðsáradrengjanna á honum og ómæld áhrif sem hann hafði á þá. Bítlarnir og Rollingarnir og sporgöngumenn þeirra létu ekkert tækifæri ónotað til að spila lögin hans og komu honum þar með á framfæri í eigin landi á ný; færðu Ameríku aftur þá Ameríku sem hann stóð fyrir. Chuck Berry: blessaður kallinn, hann dó um helgina, níræður að aldri, með skelmisglottið á vör framundir það síðasta. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson Skoðun Breiðholt brennur Eðvarð Hilmarsson Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith skrifar Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson skrifar Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hvar er híbýlaauður? Anna María Bogadóttir skrifar Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan skrifar Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir skrifar Skoðun Uppskera að vori Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Er menning stórmál? Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir skrifar Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Leikskólamál eru forgangsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hefur allt sem þarf Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að gera rekstraráætlun? Karl Sólnes Jónsson skrifar Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Mannréttindi sama hvað Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson skrifar Skoðun Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson skrifar Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Sjá meira
Ég man ekki hvenær ég heyrði fyrst í Chuck Berry en samt býr minningin innra með mér því að ég get auðveldlega framkallað kenndina sem hún vakti. Það var frelsiskennd. Það var einhvers konar fögnuður og eftirvænting samfara þeirri fullvissu að bjart væri framundan. Þetta var kraftbirtingarhljómlist. Ég hlýt að hafa verið lítill og hef sjálfsagt heyrt þetta í útvarpinu hjá henni Gerði G. Bjarklind, því að heima hjá mér rúlluðu bara plötur með Beethoven. Annars voru einkum í útvarpinu sinfóníur og hin geysilega dapurlega íslensku dægurlög, full af andlátsfregnum, aðskilnaði og sektarkennd yfir því að hafa flutt úr dalnum, að ógleymdum Victori Silvester og hljómsveit sem er sú tónlist sem hefur næst komist því að hljóma eins og súld.Ameríka Ég heyrði lit og sól í tónlist Chucks Berry, takt og gleði. Ég heyrði líf og skelmislegt glott. Það sem ég heyrði í þessari tónlist var Ameríka. En það var önnur Ameríka en ég hafði haft stopul kynni af áður, þarna í Vogunum á sjöunda áratug síðustu aldar. Maður hafði séð myndir um köttinn Felix í kanasjónvarpinu hjá ömmu og nokkra þætti um bræðurna á Bonanzastöðum, sem í minningunni voru sívolandi við hestagirðingar, sem að vísu fær varla staðist, þó að því verði ekki neitað að fólk var furðu grátgjarnt í bandarískum sjónvarpsmyndum þessara ára. Stundum fóru kommabörnin í Karfavogi og lögðust á nærliggjandi glugga til að horfa þar á kafbátamyndir og Gunsmoke – ég lagði aldrei í þá leiðangra en var samt vel kunnugur þessum þáttum því að vinir mínir léku þá fyrir mig daginn eftir. Ég þekkti Elvis og mér þótti kátlegt hvernig hann gat hikstað sig gegnum lögin sín, þó að ég áttaði mig ekki á því að hann ætti við mig sérstakt erindi. Svo kom sem sagt Chuck með þessa tónlist sem hljómaði eins og hún sprytti úr raunverulegu lífi. Maður skynjaði sannleikann í þessari músík. Hún var sniðug en ekki íbyggin, yfirlætislaus en litrík, glaðhlakkaleg án þess að vera sjálfbirgingsleg og víðsfjarri þeim slepjulega og uppgerðarlega tilfinningaútaustri sem svo margt af sönglögum þessara ára frá Ameríku var fullt af, þar sem söngvari kjökraði eitthvað undir grátandi fiðlum án þess að meina orð af því sem hann sagði, eins og heyrðist líka langar leiðir. Það voru engar slíkar leifar af evrópsku óperettu-glundri hjá Chuck heldur var þetta séramerísk blanda af allri mögulegri tónlist þeirra þjóðarbrota sem þessa álfu höfðu skapað. Sjálfur leit hann út eins og Ameríka: ótilgreind blanda þjóðarbrota í andlitsdráttum og yfirbragði. Og alltaf í þessum skræpóttu skyrtum. Og með þetta skelmislega glott á vör, eins og vís til alls. Sem hann svo sem var.Sannar sögur handa jóni&gunnu Takturinn hjá Chuck var kæruleysislegur en um leið hárbeittur og taktfastur; gítarleikurinn var krubbulegur – eiginlega skræpóttur – og vitnaði um skringilegar stillingar, mishljómar í honum, viss óhreinindi sem maður vissi að gáfu einmitt tónlistinni sjálft lífsmagn sitt. Mishljómurinn kom auðvitað úr blúsnum eins og hljómagangurinn oftast nær – þaðan kom líka krafturinn og riffin, og glaðværðin, enda útbreiddur misskilningur að blústónlist sé eintóm mæða og andvörp. Þetta var ung veröld og björt, víðsfjarri grámuggunni í kanasjónvarpinu þar sem samanbitnir fölskinna kallar með hatta töluðu hver við annan út um annað munnvikið. Chuck söng um forboðna hluti á borð við sjoppuhangs. Hann söng um bíla sem hann hafði lengi verið að safna sér fyrir og hugsaði vel um. Hann söng um stelpur sem hann hafði augastað á en voru utan seilingar. Hann sagði sögu af kvennaljóma með brún augu, aðra af gítarstráknum efnilega Jóni góða og svo henni Maríu litlu sem er bara sex ára og hann langar svo að fá að tala við í símann. Þetta voru litlar sögur og yfirlætislausar um um jón&gunnu sagðar handa jóni&gunnu, með gleði og glampa í augum, án ýktra gleðiláta eða þvingunarkæti. Sannar sögur, sniðuglega sagðar. Með skelmislegu brosi út í annað. Þetta er á hátindi og blómaskeiði amerísku aldarinnar sem nú er að líða undir lok með harmkvælum. Þetta er áður en þeir álpast út í Víetnam-stríðið með allri þeirri afsiðun og upplausn allra gilda sem því fylgdi. Áður en þeir skjóta Kennedy og Martin Luther King. Þetta var Ameríka sem mann langaði ósjálfrátt að eiga hlutdeild í, enda átti hún eftir að verða ríkur þáttur af lífi okkar. Kannski hefði Chuck Berry samt gleymst ef ekki hefði komið til dálæti bresku eftirstríðsáradrengjanna á honum og ómæld áhrif sem hann hafði á þá. Bítlarnir og Rollingarnir og sporgöngumenn þeirra létu ekkert tækifæri ónotað til að spila lögin hans og komu honum þar með á framfæri í eigin landi á ný; færðu Ameríku aftur þá Ameríku sem hann stóð fyrir. Chuck Berry: blessaður kallinn, hann dó um helgina, níræður að aldri, með skelmisglottið á vör framundir það síðasta.
Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir Skoðun
Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar
Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar
Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir Skoðun