Takmörkun tjáningar til verndar lýðræði í samfélaginu Eyrún Eyþórsdóttir skrifar 23. júní 2016 07:00 Tjáningarfrelsið er ein af mikilvægustu stoðum hvers lýðræðissamfélags og skulu einstaklingar almennt vera frjálsir til að tjá skoðanir sínar á opinberum vettvangi. Í umræðum undanfarinna missera hefur sú röksemdafærsla verið áberandi að takmörkun á opinberri tjáningu fordóma feli í sér ólögmæta þöggunartilburði. Þessa hefur t.a.m. orðið vart í umræðum á samfélagsmiðlum um flóttafólk, fjölbreytni samfélaga, innflytjendur, múslima o.s.frv. Einstaklingar sem halda uppi slíkum málflutningi benda oftar en ekki á stjórnarskrárvarinn rétt sinn til að hafa skoðanir og tjá þær. Vissulega er það svo að í 73. grein stjórnarskrár Íslands kemur fram að hver maður eigi rétt á að láta í ljós hugsanir sínar, en ákvæðið heldur áfram og segir þar jafnframt: „en ábyrgjast verður hann þær fyrir dómi“. Í framhaldinu greinir frá því að tjáningarfrelsinu megi setja skorður með lögum „í þágu allsherjarreglu eða öryggis ríkisins, til verndar heilsu eða siðgæði manna eða vegna réttinda eða mannorðs annarra, enda teljist þær nauðsynlegar og samrýmist lýðræðishefðum“. Sé til viðbótar litið til greinar 233a í almennum hegningarlögum þá greinir þar frá því að: „Hver sem opinberlega hæðist að, rógber, smánar eða ógnar manni eða hópi manna með ummælum eða annars konar tjáningu, svo sem með myndum eða táknum, vegna þjóðernis, litarháttar, kynþáttar, trúarbragða, kynhneigðar eða kynvitundar, eða breiðir slíkt út, skal sæta sektum eða fangelsi allt að 2 árum.“ Í þessu samhengi má geta þess að grein 233a kom inn í almenn hegningarlög hérlendis eftir að Ísland varð aðili að samningi Sameinuðu þjóðanna um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1973. Bann ákvæðisins við tiltekinni tjáningu grundvallast þar af leiðandi á því að kynþáttafordómar eigi ekki að líðast í lýðræðissamfélagi. Það er því ljóst að bæði samkvæmt stjórnarskrá Íslands og almennum hegningarlögum er heimilt að setja tjáningarfrelsinu skorður til að vernda mikilvæg réttindi annarra. Frelsi eins til að tjá sig er, samkvæmt því sem þar kemur fram, ekki hafið yfir rétt minnihlutahópa til að þurfa ekki að þola hatursfulla tjáningu. Hér eru skorður á tjáningarfrelsinu settar til að vernda hagsmuni tiltekinna einstaklinga og gengið er út frá því að ákveðin tjáning, eins og tjáning fordóma, brjóti gegn réttindum þeirra.Hluti af grunnstoðum lýðræðis Réttur einstaklinga til að þurfa ekki að umbera fordómafulla tjáningu er hluti af grunnstoðum lýðræðis. Fái sá réttur að standa óáreittur þá eykur það líkurnar á frjálsri aðkomu allra þjóðfélagsþegna að samfélaginu. Um leið spornar það gegn jaðarsetningu og þöggun minnihlutahópa. Þá er jafnframt talið að takmörkun á tjáningu fordóma í garð minnihlutahópa sporni gegn ofbeldi gagnvart þeim einstaklingum og hópum sem gjarnan verða fyrir slíkum fordómum. Takmörkun tjáningar fordóma er þannig bæði beitt til að vernda réttindi einstaklinga en ekki síður til að vernda almannahagsmuni þar sem að tjáning fordóma grefur undan samstöðu í samfélaginu. Lýðræðis- og mannréttindaskrifstofa (ODIHR) Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu (OSCE) hefur í gegnum tíðina lagt mikla áherslu á að lögreglan sinni hatursglæpum. Afstaða stofnunarinnar er sú að einmitt í lýðræðislegum tilgangi sé mikilvægt að sporna gegn hatursfullri tjáningu. Það sé nauðsynlegt til að koma í veg fyrir jaðarsetningu fólks, samfélagslega ósamstöðu og ofbeldisbrot. Vísað er til alvarlegra sálfræðilegra afleiðinga af hatursglæpum og eru sumir fræðimenn jafnvel farnir að tala um hatursglæpi í því tilliti sem heilsufarslegt vandamál. Evrópunefnd gegn kynþáttamismunun og umburðarleysi (ECRI) hefur sömuleiðis lagt áherslu á að lögreglan hafi jákvæðar skyldur til að hlúa að fjölbreytni samfélagsins, t.d. með því að taka á ofbeldi og tjáningu sem á rót sína að rekja til fordóma. Reyndin er sú að alls staðar á meginlandi Evrópu er lögreglan að leggja áherslu á að sporna gegn hatursglæpum og hatursfullri tjáningu og undirstrikar jafnframt að hatursáróður í garð minnihlutahópa nýtur ekki tjáningarfrelsisverndar mannréttindasáttmála Evrópu. Lögreglu ber að vinna gegn hatursáróðri í því skyni að vernda jafnt einstaklings- og almannahagsmuni. Þá fyrst og fremst með því að horfa til réttinda einstaklinga, sem tilheyra minnihlutahópum, til að þurfa ekki að þola hatursfulla tjáningu, sem beinist gegn þjóðerni þeirra, litarhætti, kynþætti, trúarbrögðum, kynhneigð og/eða kynvitund. Það er einfaldlega lagaleg skylda lögreglu og ákæruvalds samkvæmt grein 233a almennra hegningarlaga að bregðast við opinberri tjáningu af þeim toga. Þá með rannsókn og jafnvel saksókn, en að endingu er það í hvívetna hlutverk dómstóla að skera úr um lögmæti tjáningar sem sakamál kann að fjalla um. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring Skoðun Sundtískan Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Styrk hönd og fim Torfi H. Tulinius Skoðun Halla Hrund – forseti fyrir almanna heill Tryggvi Felixson Skoðun Óheiðarleiki gagnvart öryrkjum Svanberg Hreinsson Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun Hvað veit ég? Ég er bara fangi! Ólafur Ágúst Hraundal Skoðun Hvaðan kemur fylgi Katrínar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Sanngjarnt lífeyriskerfi: Það er dýrara að vera fatlaður Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Einföld og afgerandi skref í þágu líffræðilegrar fjölbreytni Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Hvernig standa sveitarfélögin sig í stafrænni þróun? Sigurjón Ólafsson skrifar Skoðun Vald spillir Anna Magnúsdóttir skrifar Skoðun Af hverju skjólshús? Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring skrifar Skoðun Almannahagur eða nýfrjálshyggja? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Halla Hrund – forseti fyrir almanna heill Tryggvi Felixson skrifar Skoðun Hvað veit ég? Ég er bara fangi! Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun Sundtískan Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Olía á eld átaka Hópur fólks í Íslenska náttúruverndarsjóðnum skrifar Skoðun Vanmat á hugvísindum og staða íslenskra fræða Lára Magnúsardóttir skrifar Skoðun Fordæmið Sveinn Flóki Guðmundsson skrifar Skoðun Styrk hönd og fim Torfi H. Tulinius skrifar Skoðun Í dag er dagur líffjölbreytileika Hólmfríður Sigþórsdóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Sanngjarnt lífeyriskerfi: Það er dýrara að vera fatlaður Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Stéttarfélög í fjötrum meðvirkar stjórnsýslu Indriði Stefánsson skrifar Skoðun Óheiðarleiki gagnvart öryrkjum Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Tveir valkostir Ragnheiður Jónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn sem sameinar Björk Baldursdóttir,Ingvi Stefánsson skrifar Skoðun Hvaðan kemur fylgi Katrínar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað viljum við? skrifar Skoðun Fátækt er ekki blankheit Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Fremst meðal jafningja: Halla Tómasdóttir á Bessastaði Birna Jónsdóttir skrifar Skoðun Skautadrottningin Katrín Jakobsdóttir Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Hulda eða Stoltenberg? Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Katrín á Bessastaði Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Hvað er það sem Alþingi ber að vernda á Þingvöllum? Lára Magnúsardóttir skrifar Skoðun Öllu frelsi fylgir ábyrgð, líka tjáningarfrelsinu Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vegna umræðunnar um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Steinar Harðarson,Sylviane Lecoultre,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Sjá meira
Tjáningarfrelsið er ein af mikilvægustu stoðum hvers lýðræðissamfélags og skulu einstaklingar almennt vera frjálsir til að tjá skoðanir sínar á opinberum vettvangi. Í umræðum undanfarinna missera hefur sú röksemdafærsla verið áberandi að takmörkun á opinberri tjáningu fordóma feli í sér ólögmæta þöggunartilburði. Þessa hefur t.a.m. orðið vart í umræðum á samfélagsmiðlum um flóttafólk, fjölbreytni samfélaga, innflytjendur, múslima o.s.frv. Einstaklingar sem halda uppi slíkum málflutningi benda oftar en ekki á stjórnarskrárvarinn rétt sinn til að hafa skoðanir og tjá þær. Vissulega er það svo að í 73. grein stjórnarskrár Íslands kemur fram að hver maður eigi rétt á að láta í ljós hugsanir sínar, en ákvæðið heldur áfram og segir þar jafnframt: „en ábyrgjast verður hann þær fyrir dómi“. Í framhaldinu greinir frá því að tjáningarfrelsinu megi setja skorður með lögum „í þágu allsherjarreglu eða öryggis ríkisins, til verndar heilsu eða siðgæði manna eða vegna réttinda eða mannorðs annarra, enda teljist þær nauðsynlegar og samrýmist lýðræðishefðum“. Sé til viðbótar litið til greinar 233a í almennum hegningarlögum þá greinir þar frá því að: „Hver sem opinberlega hæðist að, rógber, smánar eða ógnar manni eða hópi manna með ummælum eða annars konar tjáningu, svo sem með myndum eða táknum, vegna þjóðernis, litarháttar, kynþáttar, trúarbragða, kynhneigðar eða kynvitundar, eða breiðir slíkt út, skal sæta sektum eða fangelsi allt að 2 árum.“ Í þessu samhengi má geta þess að grein 233a kom inn í almenn hegningarlög hérlendis eftir að Ísland varð aðili að samningi Sameinuðu þjóðanna um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1973. Bann ákvæðisins við tiltekinni tjáningu grundvallast þar af leiðandi á því að kynþáttafordómar eigi ekki að líðast í lýðræðissamfélagi. Það er því ljóst að bæði samkvæmt stjórnarskrá Íslands og almennum hegningarlögum er heimilt að setja tjáningarfrelsinu skorður til að vernda mikilvæg réttindi annarra. Frelsi eins til að tjá sig er, samkvæmt því sem þar kemur fram, ekki hafið yfir rétt minnihlutahópa til að þurfa ekki að þola hatursfulla tjáningu. Hér eru skorður á tjáningarfrelsinu settar til að vernda hagsmuni tiltekinna einstaklinga og gengið er út frá því að ákveðin tjáning, eins og tjáning fordóma, brjóti gegn réttindum þeirra.Hluti af grunnstoðum lýðræðis Réttur einstaklinga til að þurfa ekki að umbera fordómafulla tjáningu er hluti af grunnstoðum lýðræðis. Fái sá réttur að standa óáreittur þá eykur það líkurnar á frjálsri aðkomu allra þjóðfélagsþegna að samfélaginu. Um leið spornar það gegn jaðarsetningu og þöggun minnihlutahópa. Þá er jafnframt talið að takmörkun á tjáningu fordóma í garð minnihlutahópa sporni gegn ofbeldi gagnvart þeim einstaklingum og hópum sem gjarnan verða fyrir slíkum fordómum. Takmörkun tjáningar fordóma er þannig bæði beitt til að vernda réttindi einstaklinga en ekki síður til að vernda almannahagsmuni þar sem að tjáning fordóma grefur undan samstöðu í samfélaginu. Lýðræðis- og mannréttindaskrifstofa (ODIHR) Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu (OSCE) hefur í gegnum tíðina lagt mikla áherslu á að lögreglan sinni hatursglæpum. Afstaða stofnunarinnar er sú að einmitt í lýðræðislegum tilgangi sé mikilvægt að sporna gegn hatursfullri tjáningu. Það sé nauðsynlegt til að koma í veg fyrir jaðarsetningu fólks, samfélagslega ósamstöðu og ofbeldisbrot. Vísað er til alvarlegra sálfræðilegra afleiðinga af hatursglæpum og eru sumir fræðimenn jafnvel farnir að tala um hatursglæpi í því tilliti sem heilsufarslegt vandamál. Evrópunefnd gegn kynþáttamismunun og umburðarleysi (ECRI) hefur sömuleiðis lagt áherslu á að lögreglan hafi jákvæðar skyldur til að hlúa að fjölbreytni samfélagsins, t.d. með því að taka á ofbeldi og tjáningu sem á rót sína að rekja til fordóma. Reyndin er sú að alls staðar á meginlandi Evrópu er lögreglan að leggja áherslu á að sporna gegn hatursglæpum og hatursfullri tjáningu og undirstrikar jafnframt að hatursáróður í garð minnihlutahópa nýtur ekki tjáningarfrelsisverndar mannréttindasáttmála Evrópu. Lögreglu ber að vinna gegn hatursáróðri í því skyni að vernda jafnt einstaklings- og almannahagsmuni. Þá fyrst og fremst með því að horfa til réttinda einstaklinga, sem tilheyra minnihlutahópum, til að þurfa ekki að þola hatursfulla tjáningu, sem beinist gegn þjóðerni þeirra, litarhætti, kynþætti, trúarbrögðum, kynhneigð og/eða kynvitund. Það er einfaldlega lagaleg skylda lögreglu og ákæruvalds samkvæmt grein 233a almennra hegningarlaga að bregðast við opinberri tjáningu af þeim toga. Þá með rannsókn og jafnvel saksókn, en að endingu er það í hvívetna hlutverk dómstóla að skera úr um lögmæti tjáningar sem sakamál kann að fjalla um.
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Vegna umræðunnar um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Steinar Harðarson,Sylviane Lecoultre,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun