Takmörkun tjáningar til verndar lýðræði í samfélaginu Eyrún Eyþórsdóttir skrifar 23. júní 2016 07:00 Tjáningarfrelsið er ein af mikilvægustu stoðum hvers lýðræðissamfélags og skulu einstaklingar almennt vera frjálsir til að tjá skoðanir sínar á opinberum vettvangi. Í umræðum undanfarinna missera hefur sú röksemdafærsla verið áberandi að takmörkun á opinberri tjáningu fordóma feli í sér ólögmæta þöggunartilburði. Þessa hefur t.a.m. orðið vart í umræðum á samfélagsmiðlum um flóttafólk, fjölbreytni samfélaga, innflytjendur, múslima o.s.frv. Einstaklingar sem halda uppi slíkum málflutningi benda oftar en ekki á stjórnarskrárvarinn rétt sinn til að hafa skoðanir og tjá þær. Vissulega er það svo að í 73. grein stjórnarskrár Íslands kemur fram að hver maður eigi rétt á að láta í ljós hugsanir sínar, en ákvæðið heldur áfram og segir þar jafnframt: „en ábyrgjast verður hann þær fyrir dómi“. Í framhaldinu greinir frá því að tjáningarfrelsinu megi setja skorður með lögum „í þágu allsherjarreglu eða öryggis ríkisins, til verndar heilsu eða siðgæði manna eða vegna réttinda eða mannorðs annarra, enda teljist þær nauðsynlegar og samrýmist lýðræðishefðum“. Sé til viðbótar litið til greinar 233a í almennum hegningarlögum þá greinir þar frá því að: „Hver sem opinberlega hæðist að, rógber, smánar eða ógnar manni eða hópi manna með ummælum eða annars konar tjáningu, svo sem með myndum eða táknum, vegna þjóðernis, litarháttar, kynþáttar, trúarbragða, kynhneigðar eða kynvitundar, eða breiðir slíkt út, skal sæta sektum eða fangelsi allt að 2 árum.“ Í þessu samhengi má geta þess að grein 233a kom inn í almenn hegningarlög hérlendis eftir að Ísland varð aðili að samningi Sameinuðu þjóðanna um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1973. Bann ákvæðisins við tiltekinni tjáningu grundvallast þar af leiðandi á því að kynþáttafordómar eigi ekki að líðast í lýðræðissamfélagi. Það er því ljóst að bæði samkvæmt stjórnarskrá Íslands og almennum hegningarlögum er heimilt að setja tjáningarfrelsinu skorður til að vernda mikilvæg réttindi annarra. Frelsi eins til að tjá sig er, samkvæmt því sem þar kemur fram, ekki hafið yfir rétt minnihlutahópa til að þurfa ekki að þola hatursfulla tjáningu. Hér eru skorður á tjáningarfrelsinu settar til að vernda hagsmuni tiltekinna einstaklinga og gengið er út frá því að ákveðin tjáning, eins og tjáning fordóma, brjóti gegn réttindum þeirra.Hluti af grunnstoðum lýðræðis Réttur einstaklinga til að þurfa ekki að umbera fordómafulla tjáningu er hluti af grunnstoðum lýðræðis. Fái sá réttur að standa óáreittur þá eykur það líkurnar á frjálsri aðkomu allra þjóðfélagsþegna að samfélaginu. Um leið spornar það gegn jaðarsetningu og þöggun minnihlutahópa. Þá er jafnframt talið að takmörkun á tjáningu fordóma í garð minnihlutahópa sporni gegn ofbeldi gagnvart þeim einstaklingum og hópum sem gjarnan verða fyrir slíkum fordómum. Takmörkun tjáningar fordóma er þannig bæði beitt til að vernda réttindi einstaklinga en ekki síður til að vernda almannahagsmuni þar sem að tjáning fordóma grefur undan samstöðu í samfélaginu. Lýðræðis- og mannréttindaskrifstofa (ODIHR) Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu (OSCE) hefur í gegnum tíðina lagt mikla áherslu á að lögreglan sinni hatursglæpum. Afstaða stofnunarinnar er sú að einmitt í lýðræðislegum tilgangi sé mikilvægt að sporna gegn hatursfullri tjáningu. Það sé nauðsynlegt til að koma í veg fyrir jaðarsetningu fólks, samfélagslega ósamstöðu og ofbeldisbrot. Vísað er til alvarlegra sálfræðilegra afleiðinga af hatursglæpum og eru sumir fræðimenn jafnvel farnir að tala um hatursglæpi í því tilliti sem heilsufarslegt vandamál. Evrópunefnd gegn kynþáttamismunun og umburðarleysi (ECRI) hefur sömuleiðis lagt áherslu á að lögreglan hafi jákvæðar skyldur til að hlúa að fjölbreytni samfélagsins, t.d. með því að taka á ofbeldi og tjáningu sem á rót sína að rekja til fordóma. Reyndin er sú að alls staðar á meginlandi Evrópu er lögreglan að leggja áherslu á að sporna gegn hatursglæpum og hatursfullri tjáningu og undirstrikar jafnframt að hatursáróður í garð minnihlutahópa nýtur ekki tjáningarfrelsisverndar mannréttindasáttmála Evrópu. Lögreglu ber að vinna gegn hatursáróðri í því skyni að vernda jafnt einstaklings- og almannahagsmuni. Þá fyrst og fremst með því að horfa til réttinda einstaklinga, sem tilheyra minnihlutahópum, til að þurfa ekki að þola hatursfulla tjáningu, sem beinist gegn þjóðerni þeirra, litarhætti, kynþætti, trúarbrögðum, kynhneigð og/eða kynvitund. Það er einfaldlega lagaleg skylda lögreglu og ákæruvalds samkvæmt grein 233a almennra hegningarlaga að bregðast við opinberri tjáningu af þeim toga. Þá með rannsókn og jafnvel saksókn, en að endingu er það í hvívetna hlutverk dómstóla að skera úr um lögmæti tjáningar sem sakamál kann að fjalla um. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Halldór 15.06.2024 Halldór Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir Skoðun Atvinnulífið og fíkniefnasalan Ólafur Kjartansson Skoðun Drasl Hafþór Reynisson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Er þensla vegna íbúðauppbyggingar? Jónas Atli Gunnarsson Skoðun Viðurkennum þjóðarmorð á Armenum Eiríkur Rögnvaldsson Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Vetur að vori - stuðningur eftir óveður Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Er þensla vegna íbúðauppbyggingar? Jónas Atli Gunnarsson skrifar Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Viðurkennum þjóðarmorð á Armenum Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Atvinnulífið og fíkniefnasalan Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Drasl Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Er lýðræðinu viðbjargandi? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Forsetapróf Auður Guðna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin sala áfengis ógnar grundvallarmarkmiðum lýðheilsu Aðalsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Svik VG í jafnréttismálum Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifar Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ingólfur krítar liðugt Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Fáu spáð en vel fylgst með Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Armæða um íslenska tungu Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Það eru lög í landinu Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson skrifar Skoðun Úr buffi í klút Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Málsvari minksins Lárus Karl Arnbjarnarson skrifar Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Gerum betur Kristín B. Jónsdóttir skrifar Skoðun Á tæpustu tungu Eiríkur Örn Norðdahl skrifar Skoðun Aðför að ungmennum (Í minningu Hamarsins) Óskar Steinn Jónínuson Ómarsson skrifar Skoðun „Betur borgandi ferðamenn“ Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Brosum breitt Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
Tjáningarfrelsið er ein af mikilvægustu stoðum hvers lýðræðissamfélags og skulu einstaklingar almennt vera frjálsir til að tjá skoðanir sínar á opinberum vettvangi. Í umræðum undanfarinna missera hefur sú röksemdafærsla verið áberandi að takmörkun á opinberri tjáningu fordóma feli í sér ólögmæta þöggunartilburði. Þessa hefur t.a.m. orðið vart í umræðum á samfélagsmiðlum um flóttafólk, fjölbreytni samfélaga, innflytjendur, múslima o.s.frv. Einstaklingar sem halda uppi slíkum málflutningi benda oftar en ekki á stjórnarskrárvarinn rétt sinn til að hafa skoðanir og tjá þær. Vissulega er það svo að í 73. grein stjórnarskrár Íslands kemur fram að hver maður eigi rétt á að láta í ljós hugsanir sínar, en ákvæðið heldur áfram og segir þar jafnframt: „en ábyrgjast verður hann þær fyrir dómi“. Í framhaldinu greinir frá því að tjáningarfrelsinu megi setja skorður með lögum „í þágu allsherjarreglu eða öryggis ríkisins, til verndar heilsu eða siðgæði manna eða vegna réttinda eða mannorðs annarra, enda teljist þær nauðsynlegar og samrýmist lýðræðishefðum“. Sé til viðbótar litið til greinar 233a í almennum hegningarlögum þá greinir þar frá því að: „Hver sem opinberlega hæðist að, rógber, smánar eða ógnar manni eða hópi manna með ummælum eða annars konar tjáningu, svo sem með myndum eða táknum, vegna þjóðernis, litarháttar, kynþáttar, trúarbragða, kynhneigðar eða kynvitundar, eða breiðir slíkt út, skal sæta sektum eða fangelsi allt að 2 árum.“ Í þessu samhengi má geta þess að grein 233a kom inn í almenn hegningarlög hérlendis eftir að Ísland varð aðili að samningi Sameinuðu þjóðanna um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1973. Bann ákvæðisins við tiltekinni tjáningu grundvallast þar af leiðandi á því að kynþáttafordómar eigi ekki að líðast í lýðræðissamfélagi. Það er því ljóst að bæði samkvæmt stjórnarskrá Íslands og almennum hegningarlögum er heimilt að setja tjáningarfrelsinu skorður til að vernda mikilvæg réttindi annarra. Frelsi eins til að tjá sig er, samkvæmt því sem þar kemur fram, ekki hafið yfir rétt minnihlutahópa til að þurfa ekki að þola hatursfulla tjáningu. Hér eru skorður á tjáningarfrelsinu settar til að vernda hagsmuni tiltekinna einstaklinga og gengið er út frá því að ákveðin tjáning, eins og tjáning fordóma, brjóti gegn réttindum þeirra.Hluti af grunnstoðum lýðræðis Réttur einstaklinga til að þurfa ekki að umbera fordómafulla tjáningu er hluti af grunnstoðum lýðræðis. Fái sá réttur að standa óáreittur þá eykur það líkurnar á frjálsri aðkomu allra þjóðfélagsþegna að samfélaginu. Um leið spornar það gegn jaðarsetningu og þöggun minnihlutahópa. Þá er jafnframt talið að takmörkun á tjáningu fordóma í garð minnihlutahópa sporni gegn ofbeldi gagnvart þeim einstaklingum og hópum sem gjarnan verða fyrir slíkum fordómum. Takmörkun tjáningar fordóma er þannig bæði beitt til að vernda réttindi einstaklinga en ekki síður til að vernda almannahagsmuni þar sem að tjáning fordóma grefur undan samstöðu í samfélaginu. Lýðræðis- og mannréttindaskrifstofa (ODIHR) Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu (OSCE) hefur í gegnum tíðina lagt mikla áherslu á að lögreglan sinni hatursglæpum. Afstaða stofnunarinnar er sú að einmitt í lýðræðislegum tilgangi sé mikilvægt að sporna gegn hatursfullri tjáningu. Það sé nauðsynlegt til að koma í veg fyrir jaðarsetningu fólks, samfélagslega ósamstöðu og ofbeldisbrot. Vísað er til alvarlegra sálfræðilegra afleiðinga af hatursglæpum og eru sumir fræðimenn jafnvel farnir að tala um hatursglæpi í því tilliti sem heilsufarslegt vandamál. Evrópunefnd gegn kynþáttamismunun og umburðarleysi (ECRI) hefur sömuleiðis lagt áherslu á að lögreglan hafi jákvæðar skyldur til að hlúa að fjölbreytni samfélagsins, t.d. með því að taka á ofbeldi og tjáningu sem á rót sína að rekja til fordóma. Reyndin er sú að alls staðar á meginlandi Evrópu er lögreglan að leggja áherslu á að sporna gegn hatursglæpum og hatursfullri tjáningu og undirstrikar jafnframt að hatursáróður í garð minnihlutahópa nýtur ekki tjáningarfrelsisverndar mannréttindasáttmála Evrópu. Lögreglu ber að vinna gegn hatursáróðri í því skyni að vernda jafnt einstaklings- og almannahagsmuni. Þá fyrst og fremst með því að horfa til réttinda einstaklinga, sem tilheyra minnihlutahópum, til að þurfa ekki að þola hatursfulla tjáningu, sem beinist gegn þjóðerni þeirra, litarhætti, kynþætti, trúarbrögðum, kynhneigð og/eða kynvitund. Það er einfaldlega lagaleg skylda lögreglu og ákæruvalds samkvæmt grein 233a almennra hegningarlaga að bregðast við opinberri tjáningu af þeim toga. Þá með rannsókn og jafnvel saksókn, en að endingu er það í hvívetna hlutverk dómstóla að skera úr um lögmæti tjáningar sem sakamál kann að fjalla um.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar
Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun