Mývatn Guðmundur Andri Thorsson skrifar 23. maí 2016 07:00 Náttúran hefur gildi í sjálfu sér, ekki bara nytjagildi fyrir menn. Þetta er grundvallaratriði sem furðu oft gleymist. Að sjálfsögðu lifa menn af landsins gæðum, sem eru þrotlaus, og haga þá málum svo að þau rýrni ekki eða spillist – en raunverulegt gildi náttúrunnar felst ekki í slíkum nytjum. Það felst ekki heldur í því að vera manninum augnayndi eða uppspretta unaðar. Það snýst ekki um manninn heldur hafa öll fyrirbæri náttúrunnar gildi í sjálfu sér og ber að sýna þeim virðingu samkvæmt því: hver hóll, hver jurt, fjöllin, mosinn, trén – og vatnið sem rennur. Ekkert af þessu hefur maðurinn búið til og ekkert getur hann betrumbætt, þetta var til fyrir hans daga og verður áfram þegar dagar mannsins eru taldir. Eina hlutverk mannsins í náttúrunni er að eyðileggja hana ekki.Vötn geta dáið Náttúruna á að umgangast eins og helgidóm. Þegar talað er um að það eigi að „láta náttúruna njóta vafans“ er átt við að maðurinn spyrji alltaf fyrst í öllum sínum umsvifum: hvaða áhrif hefur þetta á lífríkið hér – heildina? – en ekki: hvað er upp úr þessu að hafa? Það er vissulega ágæt spurning líka, og gleymist furðu oft líka – en hún á alltaf að koma á eftir hinni. Umhverfismat er ekki formsatriði heldur grundvallaratriði. Of lengi hefur það tíðkast hér á landi að láta náttúruna gjalda vafans. Vötn geta dáið vegna sambýlis við menn. Það gerist þegar umsvif manna verða til þess að of mikið af tilteknum efnum berst út í vötnin. Þetta er skólp eða tilbúinn áburður og hefur í för með sér þörungamergð, súrefnisskort og fiskadauða. Þetta hefur verið að gerast um allan heim vegna þeirra vanþróuðu atvinnuhátta, að geta ekki komið við sómasamlegum hreinsunarbúnaði kringum starfsemi sína. Mývatn er að deyja. Fyrir því eru ýmsar ástæður, segja þeir sem gerst vita. Frá náttúrunnar hendi er vatnið næringarríkt og bakteríublómar – sem grugga vatnið – hafa verið þar frá alda öðli, löngu fyrir daga Kísiliðju og annarra mannlegra umsvifa. Á milli hafa komið tær sumur svo að birtan hefur náð niður til botns og botngróðurinn náð að vaxa – hinn margfrægi kúluskítur. Þessum tærleikasumrum hefur fækkað við Mývatn jafnt og þétt undanfarna áratugi – bakteríublómar koma þá á hverju ári og birtan nær aldrei til botns yfir hásumarið, með þeim afleiðingum að botngróðurinn hverfur og vítahringurinn dýpktar og versnar. Nú er talað um að botn Mývatns sé eins og eyðimörk, kúluskíturinn horfinn.Lágmarksaðgerðir Fyrir þessu kunna að vera margvíslegar ástæður og ekki á valdi manna eingöngu að rjúfa þetta ófremdarástand. Sumir vísindamenn nefna hlýnandi loftslag, aðrir benda á að Kísiliðjan sáluga dældi óhemju miklu af næringarefnum í Mývatn. Loks er talað um landbúnaðinn og túrismann og annað mannanna brölt sem áhrifavalda. Leit að sökudólgum hefur ekki mikið gildi á þessu stigi málsins, nema þá til að læra af því. En þó að björgun Mývatns sé kannski ekki bara undir mannlegum aðgerðum komin er ekki þar með sagt að bara eigi að yppa öxlum og halda áfram að dæla í vatnið næringarefnum – skipa kannski nefnd til að velta enn einu sinni fyrir sér hugsanlegum ástæðum ástandsins. Menn hljóta að gera allt sem í þeirra valdi stendur og þurfa að byrja á því undireins. Það þarf að skrúfa fyrir flæði næringarefna í vatnið undireins – bæði frá byggð og atvinnurekstri. Það er lágmark og þegar búið er að gera það má fara að velta fyrir sér ástæðunum. Við þurfum að hugsa öðruvísi um náttúruna, sem samfélag og þjóð. Við þurfum að ganga um landið okkar sem helgidóm. Náttúran við Mývatn er ekki einkamál þeirra sem þar búa, fremur en flugvöllurinn í Reykjavík kemur íbúum þar einum við. Og við þurfum öll að ræða og hafa skoðanir á iðnaðaráformum í kjölfar fyrirhugaðrar Bjarnarflagsvirkjunar – þetta getur aldrei verið einskær spurning um atvinnusköpun í héraði, með fullri virðingu fyrir slíkri viðleitni. Fregnir berast af sífellt þéttari byggð kringum vatnið, gistihús og veitingastaðir rísa við vatnsbakkann; borað hefur verið á ská undir Námafjall og hverirnir austan undir fjallinu settir í hættu. Nýlega þótti við hæfi að taka þarna upp amerískan bílahasar og vonað það besta um lífríki vatnsins, líka þegar sukku í það vinnuvélar. Yfir Dimmuborgum trónir veitingahús og stór hótel rísa á bestu útsýnisstöðunum. Þjóðvegur eitt liggur um vatnsbakkann – sem í sjálfu sér er brjálæðisleg áhættuhegðun og virðingarleysi við náttúrugersemi á heimsvísu: risastórir flutningabílar – olíubílar. Einn slíkur út af brúnni yfir Laxá og …Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu þann 23. maí. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Þú getur leyft þér það Rannveig Borg Skoðun Katrín eða Halla Hrund? Reynir Böðvarsson Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Sterk, rökföst og réttsýn rödd Jakob S. Jónsson, Skoðun Með réttlætið að leiðarljósi Bergdís Sigurðardóttir Skoðun Látum frambjóðendur njóta sannmælis Vésteinn Ólason Skoðun Þarf að rífa eina niður til að hífa mig upp? Þórunn Rakel Gylfadóttir Skoðun Almannahagsmunir, fúsk eða spilling? Brynjar Níelsson Skoðun Helga Þórisdóttir - Minn forseti Valdimar Óskarsson Skoðun Fylgishrun Höllu Hrundar staðfest Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Með réttlætið að leiðarljósi Bergdís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Katrín eða Halla Hrund? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Sterk, rökföst og réttsýn rödd skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir - Minn forseti Valdimar Óskarsson skrifar Skoðun Styðjum Katrínu Jakobsdóttur Gerður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hvaðan kemur þessi ótti við tilfinningar? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Lyf og dáleiðsla Hannes Björnsson skrifar Skoðun Hvað þarf til að forseti beiti málskotsrétti? Salvör Nordal skrifar Skoðun Kosningar nálgast Halldóra Æsa Aradóttir skrifar Skoðun Auðlindirnar okkar Hólmfríður Sigþórsdóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Almannahagsmunir, fúsk eða spilling? Brynjar Níelsson skrifar Skoðun Fagleg uppbygging myndlistar í forgrunni Tinna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Breytum reiði í gleði Natan Kolbeinsson skrifar Skoðun Látum frambjóðendur njóta sannmælis Vésteinn Ólason skrifar Skoðun Blóðugt upp fyrir axlir Arnar Eggert Thoroddsen skrifar Skoðun Greind eða dómgreindarskortur Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Stafrænt samstarf sveitarfélaga þarf aukið vægi Sigurjón Ólafsson skrifar Skoðun Fyrir ykkur, Blessing, Mary og Esther Guðrún Árnadóttir,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar Skoðun Þarf að rífa eina niður til að hífa mig upp? Þórunn Rakel Gylfadóttir skrifar Skoðun Hver á að setja málið á dagskrá? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Góður málsvari íslenskrar menningar Kristín Huld Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er hægt að fá bólusetningu gegn "Besserwisserum"? Eygló Halldórsdóttir skrifar Skoðun Söfn í þágu fræðslu og rannsókna Sigurjón Baldur Hafsteinsson skrifar Skoðun Um dánaraðstoð Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Meðmælabréf með forsetaefni Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Sameiningartákn? Vilborg Ása Guðjónsdóttir skrifar Skoðun „Hlutdrægni” Ríkisútvarpsins og „hnignun” íslenskunnar Magnús Lyngdal Magnússon skrifar Skoðun Fylgishrun Höllu Hrundar staðfest Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hún Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sósíalismi sem trúarbrögð Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Sjá meira
Náttúran hefur gildi í sjálfu sér, ekki bara nytjagildi fyrir menn. Þetta er grundvallaratriði sem furðu oft gleymist. Að sjálfsögðu lifa menn af landsins gæðum, sem eru þrotlaus, og haga þá málum svo að þau rýrni ekki eða spillist – en raunverulegt gildi náttúrunnar felst ekki í slíkum nytjum. Það felst ekki heldur í því að vera manninum augnayndi eða uppspretta unaðar. Það snýst ekki um manninn heldur hafa öll fyrirbæri náttúrunnar gildi í sjálfu sér og ber að sýna þeim virðingu samkvæmt því: hver hóll, hver jurt, fjöllin, mosinn, trén – og vatnið sem rennur. Ekkert af þessu hefur maðurinn búið til og ekkert getur hann betrumbætt, þetta var til fyrir hans daga og verður áfram þegar dagar mannsins eru taldir. Eina hlutverk mannsins í náttúrunni er að eyðileggja hana ekki.Vötn geta dáið Náttúruna á að umgangast eins og helgidóm. Þegar talað er um að það eigi að „láta náttúruna njóta vafans“ er átt við að maðurinn spyrji alltaf fyrst í öllum sínum umsvifum: hvaða áhrif hefur þetta á lífríkið hér – heildina? – en ekki: hvað er upp úr þessu að hafa? Það er vissulega ágæt spurning líka, og gleymist furðu oft líka – en hún á alltaf að koma á eftir hinni. Umhverfismat er ekki formsatriði heldur grundvallaratriði. Of lengi hefur það tíðkast hér á landi að láta náttúruna gjalda vafans. Vötn geta dáið vegna sambýlis við menn. Það gerist þegar umsvif manna verða til þess að of mikið af tilteknum efnum berst út í vötnin. Þetta er skólp eða tilbúinn áburður og hefur í för með sér þörungamergð, súrefnisskort og fiskadauða. Þetta hefur verið að gerast um allan heim vegna þeirra vanþróuðu atvinnuhátta, að geta ekki komið við sómasamlegum hreinsunarbúnaði kringum starfsemi sína. Mývatn er að deyja. Fyrir því eru ýmsar ástæður, segja þeir sem gerst vita. Frá náttúrunnar hendi er vatnið næringarríkt og bakteríublómar – sem grugga vatnið – hafa verið þar frá alda öðli, löngu fyrir daga Kísiliðju og annarra mannlegra umsvifa. Á milli hafa komið tær sumur svo að birtan hefur náð niður til botns og botngróðurinn náð að vaxa – hinn margfrægi kúluskítur. Þessum tærleikasumrum hefur fækkað við Mývatn jafnt og þétt undanfarna áratugi – bakteríublómar koma þá á hverju ári og birtan nær aldrei til botns yfir hásumarið, með þeim afleiðingum að botngróðurinn hverfur og vítahringurinn dýpktar og versnar. Nú er talað um að botn Mývatns sé eins og eyðimörk, kúluskíturinn horfinn.Lágmarksaðgerðir Fyrir þessu kunna að vera margvíslegar ástæður og ekki á valdi manna eingöngu að rjúfa þetta ófremdarástand. Sumir vísindamenn nefna hlýnandi loftslag, aðrir benda á að Kísiliðjan sáluga dældi óhemju miklu af næringarefnum í Mývatn. Loks er talað um landbúnaðinn og túrismann og annað mannanna brölt sem áhrifavalda. Leit að sökudólgum hefur ekki mikið gildi á þessu stigi málsins, nema þá til að læra af því. En þó að björgun Mývatns sé kannski ekki bara undir mannlegum aðgerðum komin er ekki þar með sagt að bara eigi að yppa öxlum og halda áfram að dæla í vatnið næringarefnum – skipa kannski nefnd til að velta enn einu sinni fyrir sér hugsanlegum ástæðum ástandsins. Menn hljóta að gera allt sem í þeirra valdi stendur og þurfa að byrja á því undireins. Það þarf að skrúfa fyrir flæði næringarefna í vatnið undireins – bæði frá byggð og atvinnurekstri. Það er lágmark og þegar búið er að gera það má fara að velta fyrir sér ástæðunum. Við þurfum að hugsa öðruvísi um náttúruna, sem samfélag og þjóð. Við þurfum að ganga um landið okkar sem helgidóm. Náttúran við Mývatn er ekki einkamál þeirra sem þar búa, fremur en flugvöllurinn í Reykjavík kemur íbúum þar einum við. Og við þurfum öll að ræða og hafa skoðanir á iðnaðaráformum í kjölfar fyrirhugaðrar Bjarnarflagsvirkjunar – þetta getur aldrei verið einskær spurning um atvinnusköpun í héraði, með fullri virðingu fyrir slíkri viðleitni. Fregnir berast af sífellt þéttari byggð kringum vatnið, gistihús og veitingastaðir rísa við vatnsbakkann; borað hefur verið á ská undir Námafjall og hverirnir austan undir fjallinu settir í hættu. Nýlega þótti við hæfi að taka þarna upp amerískan bílahasar og vonað það besta um lífríki vatnsins, líka þegar sukku í það vinnuvélar. Yfir Dimmuborgum trónir veitingahús og stór hótel rísa á bestu útsýnisstöðunum. Þjóðvegur eitt liggur um vatnsbakkann – sem í sjálfu sér er brjálæðisleg áhættuhegðun og virðingarleysi við náttúrugersemi á heimsvísu: risastórir flutningabílar – olíubílar. Einn slíkur út af brúnni yfir Laxá og …Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu þann 23. maí.
Skoðun Um dánaraðstoð Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar