Af vísindalegri umfjöllun um verkan lyfja Magnús Karl Magnússon skrifar 14. desember 2012 06:00 Þingsályktunartillaga um heildrænar meðferðir græðara hefur vakið mikla athygli og beint sjónum manna að vísindalegum grunni læknisfræði og læknisfræðilegra meðferða. Gunnlaugur Sigurðsson, lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands, skrifaði grein á vefsíðu Fréttablaðsins 10. desember sl. þar sem hann gagnrýndi Svan Sigurbjörnsson lækni harðlega fyrir fullyrðingar um að hómópatía byggi á gervivísindum. Gunnlaugur sagði m.a. í grein sinni: „Læknirinn kallar hómópatíu „gervivísindi“ án þess sýnilega að þekkja eða skeyta hið minnsta um þá skýru kenningu sem hómópatía byggir á, þá vísindalegu aðferðafræði sem notuð er við þróun lyfjakosts hennar eða þá nákvæmu greiningu á einkennum viðkomandi sem ráða vali á því lyfi (kallað „remedía“) sem beitt er í hverju tilviki.“ Er hómópatía byggð á vísindum? Ég mun koma að því síðar. Lyfjafræði og verkun lyfja byggir þó tvímælalaust á sterkum grunni raunvísinda. Gott dæmi um forsendur lyfjameðferða eru rannsóknir læknanna Robert J. Lefkowitz og Brian K. Kobilka en þeir eru í fararbroddi þeirra sem rutt hafa braut lyfjaþróunar síðustu áratuga og uppskáru fyrir vinnu sína Nóbelsverðlaun í efnafræði fyrr á þessu ári. Með rannsóknum sínum hafa þeir varpað ljósi á samspil lyfja við viðtaka sína í mannslíkamanum af ótrúlegri nákvæmni þar sem efnabygging lyfjasameindar er látin falla að viðtaka sínum eins og lykill í skráargat. Þekkingin nær frá sameindum til verkunar. Tilraunir byggja á efnafræði, erfðafræði, sameindalíffræði, frumulíffræði og að lokum á klínískum rannsóknum. Þannig verður til órofa samhengi vísindalegra aðferða sem leiðir stöðugt til markvissari og betri lyfja. Allt er þetta eins og önnur raunvísindi, byggt á tilraunum. Þekkingin er endurskoðuð í ljósi nýrra rannsókna og árangur er metinn með vísindalegri nákvæmni. Þannig hefur skilningur á eðli mannslíkamans og sjúkdóma leitt til framfara í læknisfræði sem valdið hafa byltingu í meðferð algengra sjúkdóma eins og hjarta- og æðasjúkdóma, krabbameina, gigtarsjúkdóma og einnig í því að lina einkenni eins og verki og bólgur. Þessar meðferðir hafa sannaða verkun. Það gildir um öll lyf að verkunum fylgja einnig aukaverkanir. Þær eru einnig rannsakaðar og þannig má að lokum með heildrænum hætti meta samspil verkana og aukaverkana. Að skilja verkanir og aukaverkanir lyfja með sífellt nákvæmari hætti er þannig forsenda framfara. Önnur forsenda er sífellt betri skilningur á orsökum og eðli sjúkdóma. Þetta er ein ástæða þess að lyfjafyrirtæki leita í auknum mæli leiða sem varpað getað nýju ljósi á orsakir algengra flókinna sjúkdóma eins og geðsjúkdóma, Alzheimer-sjúkdóms auk annarra. Þannig kemur ekki á óvart að lyfjafyrirtækið Amgen hefur fjárfest 45 milljarða króna í íslensku fyrirtæki sem lagt hefur meira til skilnings okkar á erfðafræðilegum orsökum sjúkdóma en flestir aðrir á síðasta áratug. Þannig er ný þekking sem leiðir til skilnings orðin að raunverulegum verðmætum sem skipt geta máli í baráttu við sjúkdóma. En á hvaða fræðilega grunni byggir hómópatía? Það er raunar erfitt að setja þann grunn í rökrænt samhengi. Samkvæmt Organon, fagfélagi hómópata nota þeir „svokallaðar remedíur, örefni sem í stórum skömmtum myndu kalla fram hjá heilbrigðu fólki svipuð einkenni og þeim er ætlað að bæta. Þær eru unnar úr jurta-, dýra- og steinaríkinu og eru notaðar það mikið þynntar að ekki er talað um þær sem eiginlegt efni, heldur hvata.“ Það þarf að gera meiri kröfu til orða en að þau hljómi vel, sérstaklega ef þeim er ætlað að skapa fræðilegan grunn. Gagnrýnin hugsun krefst gagnrýninna spurninga. Hvað eru remedíur? Þær eiga uppruna í náttúrunni líkt og fjölmörg lyf. Síðan eru þær þynntar út þangað til engin eða nær engin sameind er eftir í lausninni. Lausnin á síðan samkvæmt óútskýrðum hætti eða „minni vatnsins“ að miðla áhrifum. Þessi orð hljóma því eins og töfrar. Fræði hómópata eru í vísindalegri mótsögn við þekkingu okkar í efnafræði, eðlisfræði og líffræði. Ef fræðigrunnur hómópata væri sannur og raunvísindin byggð á sandi, væri um algera umbyltingu að ræða. Kennihöfundar slíkra fræða ættu þá skilið Nóbelsverðlaun, og það fleiri en ein. Sú er enn ekki raunin. Það kemur því ekki á óvart að rannsóknir á hugsanlegri gagnsemi slíkra remedía til meðferðar hafa engum árangri skilað umfram það sem búast mætti við fyrir tilviljun. Þessu eru gerð góð skil í nýlegri skýrslu sem unnin var fyrir breska þingið (sjá: http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmsctech/45/45.pdf). Samkvæmt öllum viðurkenndum skilgreiningum eru svokölluð fræði hómópata því ekki vísindi. Þau byggja ekki á tilraunum sem eiga stoð í raunheimum og það má því með sterkum rökum kalla þau gervivísindi, hjátrú eða ýmislegt annað. Þeir sem selja sjúklingum slíka vöru gera það á eigin ábyrgð, en í mínum huga kallast „remedía“ ekkert annað en kötturinn í sekknum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Nóbelsverðlaun Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Sjá meira
Þingsályktunartillaga um heildrænar meðferðir græðara hefur vakið mikla athygli og beint sjónum manna að vísindalegum grunni læknisfræði og læknisfræðilegra meðferða. Gunnlaugur Sigurðsson, lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands, skrifaði grein á vefsíðu Fréttablaðsins 10. desember sl. þar sem hann gagnrýndi Svan Sigurbjörnsson lækni harðlega fyrir fullyrðingar um að hómópatía byggi á gervivísindum. Gunnlaugur sagði m.a. í grein sinni: „Læknirinn kallar hómópatíu „gervivísindi“ án þess sýnilega að þekkja eða skeyta hið minnsta um þá skýru kenningu sem hómópatía byggir á, þá vísindalegu aðferðafræði sem notuð er við þróun lyfjakosts hennar eða þá nákvæmu greiningu á einkennum viðkomandi sem ráða vali á því lyfi (kallað „remedía“) sem beitt er í hverju tilviki.“ Er hómópatía byggð á vísindum? Ég mun koma að því síðar. Lyfjafræði og verkun lyfja byggir þó tvímælalaust á sterkum grunni raunvísinda. Gott dæmi um forsendur lyfjameðferða eru rannsóknir læknanna Robert J. Lefkowitz og Brian K. Kobilka en þeir eru í fararbroddi þeirra sem rutt hafa braut lyfjaþróunar síðustu áratuga og uppskáru fyrir vinnu sína Nóbelsverðlaun í efnafræði fyrr á þessu ári. Með rannsóknum sínum hafa þeir varpað ljósi á samspil lyfja við viðtaka sína í mannslíkamanum af ótrúlegri nákvæmni þar sem efnabygging lyfjasameindar er látin falla að viðtaka sínum eins og lykill í skráargat. Þekkingin nær frá sameindum til verkunar. Tilraunir byggja á efnafræði, erfðafræði, sameindalíffræði, frumulíffræði og að lokum á klínískum rannsóknum. Þannig verður til órofa samhengi vísindalegra aðferða sem leiðir stöðugt til markvissari og betri lyfja. Allt er þetta eins og önnur raunvísindi, byggt á tilraunum. Þekkingin er endurskoðuð í ljósi nýrra rannsókna og árangur er metinn með vísindalegri nákvæmni. Þannig hefur skilningur á eðli mannslíkamans og sjúkdóma leitt til framfara í læknisfræði sem valdið hafa byltingu í meðferð algengra sjúkdóma eins og hjarta- og æðasjúkdóma, krabbameina, gigtarsjúkdóma og einnig í því að lina einkenni eins og verki og bólgur. Þessar meðferðir hafa sannaða verkun. Það gildir um öll lyf að verkunum fylgja einnig aukaverkanir. Þær eru einnig rannsakaðar og þannig má að lokum með heildrænum hætti meta samspil verkana og aukaverkana. Að skilja verkanir og aukaverkanir lyfja með sífellt nákvæmari hætti er þannig forsenda framfara. Önnur forsenda er sífellt betri skilningur á orsökum og eðli sjúkdóma. Þetta er ein ástæða þess að lyfjafyrirtæki leita í auknum mæli leiða sem varpað getað nýju ljósi á orsakir algengra flókinna sjúkdóma eins og geðsjúkdóma, Alzheimer-sjúkdóms auk annarra. Þannig kemur ekki á óvart að lyfjafyrirtækið Amgen hefur fjárfest 45 milljarða króna í íslensku fyrirtæki sem lagt hefur meira til skilnings okkar á erfðafræðilegum orsökum sjúkdóma en flestir aðrir á síðasta áratug. Þannig er ný þekking sem leiðir til skilnings orðin að raunverulegum verðmætum sem skipt geta máli í baráttu við sjúkdóma. En á hvaða fræðilega grunni byggir hómópatía? Það er raunar erfitt að setja þann grunn í rökrænt samhengi. Samkvæmt Organon, fagfélagi hómópata nota þeir „svokallaðar remedíur, örefni sem í stórum skömmtum myndu kalla fram hjá heilbrigðu fólki svipuð einkenni og þeim er ætlað að bæta. Þær eru unnar úr jurta-, dýra- og steinaríkinu og eru notaðar það mikið þynntar að ekki er talað um þær sem eiginlegt efni, heldur hvata.“ Það þarf að gera meiri kröfu til orða en að þau hljómi vel, sérstaklega ef þeim er ætlað að skapa fræðilegan grunn. Gagnrýnin hugsun krefst gagnrýninna spurninga. Hvað eru remedíur? Þær eiga uppruna í náttúrunni líkt og fjölmörg lyf. Síðan eru þær þynntar út þangað til engin eða nær engin sameind er eftir í lausninni. Lausnin á síðan samkvæmt óútskýrðum hætti eða „minni vatnsins“ að miðla áhrifum. Þessi orð hljóma því eins og töfrar. Fræði hómópata eru í vísindalegri mótsögn við þekkingu okkar í efnafræði, eðlisfræði og líffræði. Ef fræðigrunnur hómópata væri sannur og raunvísindin byggð á sandi, væri um algera umbyltingu að ræða. Kennihöfundar slíkra fræða ættu þá skilið Nóbelsverðlaun, og það fleiri en ein. Sú er enn ekki raunin. Það kemur því ekki á óvart að rannsóknir á hugsanlegri gagnsemi slíkra remedía til meðferðar hafa engum árangri skilað umfram það sem búast mætti við fyrir tilviljun. Þessu eru gerð góð skil í nýlegri skýrslu sem unnin var fyrir breska þingið (sjá: http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmsctech/45/45.pdf). Samkvæmt öllum viðurkenndum skilgreiningum eru svokölluð fræði hómópata því ekki vísindi. Þau byggja ekki á tilraunum sem eiga stoð í raunheimum og það má því með sterkum rökum kalla þau gervivísindi, hjátrú eða ýmislegt annað. Þeir sem selja sjúklingum slíka vöru gera það á eigin ábyrgð, en í mínum huga kallast „remedía“ ekkert annað en kötturinn í sekknum.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun