Öfgamaskúlínismi Hermann Stefánsson skrifar 10. mars 2012 12:00 Fyrir nokkrum árum, nokkuð mörgum reyndar, fór ég að skoða skipulega ákveðna tegund karlamenningar sem mér þótti vera að mótast á Íslandi. Annars vegar var þetta fyrirtækjamenningin, sem ég þóttist sjá að markaði sterkt rof í íslenskri menningu og íslensku mentalíteti, hinsvegar nokkuð sem virtist þá vera jaðarfyrirbæri og við getum kallað öfgamaskúlínisma. Ég lagðist í síður eins og kallarnir.is og seinni síður og skoðaði tungutak, birtingarmyndir ákveðinna viðhorfa og samskiptamáta og ekki síst hugmyndalegan grunn. Hvaða hugmyndir höfðu þessir strákar eins og Kallarnir sem síðan urðu sumir hverjir vinsælir í fjölmiðlum? Því er ekki auðvelt að lýsa í fáum orðum svo vel sé en ríkur þáttur í þeim er ákveðin tegund húmors sem einkennist af því að vera ekki fyndinn. Um það þarf ekki að hafa mörg orð að nauðgunarhótanir eru ekki fyndnar. Þetta rifjaðist upp fyrir mér þegar ég las texta eftir kunningja minn þar sem fyrir kemur góð spurning: Hvernig fara menn að því að bera upp tillöguna um að fremja hópnauðgun? Svarið við spurningunni er algerlega handan seilingar ef ég miða við þá meira og minna sívílíseruðu menn sem ég umgengst alla jafna. Það er ekki hægt að gera sér í hugarlund hvernig hægt væri að ýja að slíku innan hóps þótt hægt sé að reyna að sjá það fyrir sér hvernig nauðgunarórar grassera í einum stökum kolli ofbeldismanns. Það er að segja: Jú, það er hægt að ímynda sér hvernig þetta gerist ef þessi ákveðna tegund öfgamaskúlínisma er ríkjandi í þröngum hópi og það er auðveldara að sjá það fyrir sér að slíkt sé meira en fræðilegur möguleiki þegar þessi sama tegund af herskáum öfgamaskúlínisma er einnig ríkjandi í nærumhverfi tiltekins hóps, hvað þá ef hún er útbreidd í samfélaginu. Og öfgamaskúlínisminn hefur ótvírætt breiðst út. Við getum líkt þessu við leikritið Nashyrningana eftir Eugène Ionesco: Einn af öðrum breytast íbúar bæjar í nashyrninga sem hlaupa út um allt og ryðja öllu úr vegi sem fyrir verður. Þeir skynsömustu þrjóskast lengst við, halda í vitið, siðmenninguna, mennskuna, sjálfstæða hugsun sína, en um síðir verða allir nashyrningar. Er ekki reyndar eitthvert nashyrningssyndróm nokkuð víða í íslensku samfélagi þessa dagana? Manni finnst stundum að samfélagsumræðan einkennist af því að tala með einu horni á nefinu fremur en beinlínis tveimur hrútshornum svo að næsta skref sé að hlaupa rymjandi um götur og skeyta hvorki um kvikt né dautt. Of sjaldan er minnt á hugsjónir, of sjaldan er reynt að sjá framtíðina fyrir sér eins og hún ætti að vera, of oft er einblínt með einþykkju á nýjasta smotterí dagsins í stað þess að taka slaginn við stóru málin, hnattræna hlýnun, jarðveginn sem skapast hefur í íslensku samfélagi fyrir öfgahreyfingar. Okkur hættir til að kveikja á auðveldustu hugsunum og ryðjast áfram í réttmætri reiði okkar án þess að skoða málin. Ef nashyrningssyndrómið smeygir sér inn í fleiri anga samfélagsins, hvern krók og kima, er hætt við að illa fari. Ekki síst skulum við passa okkur sjálf, að breytast ekki í nashyrninga. Ekki eina einustu tegund nashyrninga. Í þessu grúski mínu þarna um árið fannst mér sem ég hefði komist nærri einhverjum hugmyndalegum kjarna öfgamaskúlínismans. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar og nú er að sjá sem barnungir drengir geti smitast af þessari menningu, menningu öfgamaskúlínismans. Svo er að sjá sem hetjur hennar geti náð til þeirra með sinni ófyndnu fyndni og lagt grunn að andrúmslofti þar sem allra verstu uppástungur eru félagslega samþykkjanlegar. Höldum okkur við líkingar úr bókmenntum. Risasnákurinn Hýdra með höfuðin níu varð ekki unninn því fyrir hvert höfuð sem höggvið var af spruttu tvö ný. Einhvern veginn þannig koma hetjur öfgamaskúlínismans manni fyrir sjónir, hverfi einn koma tveir nýir. Og það er enginn Herkúles í sjónmáli til að taka kvikindið. Fyrir mína parta hef ég ekkert sérstaklega mikla trú á því að höggva burt höfuðin. Bæði er að ég er ekki Herkúles og svo hefur mér fundist síðustu ár einhvern veginn frjórra og eðlilegra að menntamenn eins og ég sjálfur grunuðu sjálfa sig um græsku, tækju gagnrýni femínismans til sín og skoðuðu jafnrétti í eigin hópi í stað þess að framvísa gagnrýninni takk fyrir á Jón Jónsson verkamann og lýsa sjálfa sig femínískan Herkúles. En hvernig er í alvöru hægt að ráðast gegn menningu sem gerir alvondar uppástungur segjanlegar? Með herskáum hætti, til dæmis. Með aktívisma. Með gjörningum, með skrifum, í gegnum stjórnmál, í gegnum bókmenntir, með því að grafa undan maskúlínistamenningunni sjálfri, með því að öðlast skilning á henni, með því að ráðast gegn lygð, hræsni, hálfvelgju, tvískinnungi. Með því að karlmenn sjáist sem mest gera eitthvað annað á opinberum vettvangi en fara með vonda fyndni: Lesa bækur, tefla, fara með fyndna fyndni, spila tónlist, leggja stund á gegnumbrot skáldskaparins, ástunda sannar ögranir, fíflast, láta öllum illum látum, ganga gegn skinhelginni, hrista upp í hlutunum, vera næs, gera það kúl að vera næs. Öfgamaskúlínismann má brjóta á bak aftur með því að ráðast að sjálfri hugmyndalegri rót hans. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Nöturlegt ævikvöld Elín Hirst Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun Manstu ekki eftir mér Sævar Helgi Lárusson Skoðun Er keisarinn ekki í neinum fötum? Hákon Gunnarsson ,Bergljót Kristinsdóttir Skoðun Á að banna TikTok? Óttar Birgisson Skoðun Gerum góðan dal enn betri Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til samgönguráðherra og vegamálastjóra Hópur ferðaþjóna í Dölunum skrifar Skoðun Hugleiðingar ellilífeyrisþega um landsmálin og orkumálin Ingimundur Andrésson skrifar Skoðun Að tilheyra - Fjölmenningarþing Reykjavíkur skrifar Skoðun Katrínu sem forseta Stefán Friðrik Stefánsson skrifar Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaða ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þekking á naloxone nefúða getur bjargað lífi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við breytt fortíðinni? Ásgeir Jónsson skrifar Skoðun Á að banna TikTok? Óttar Birgisson skrifar Skoðun Gerum góðan dal enn betri Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Ný norræn stjórnarskrá Hrannar Björn Arnarsson,Ragnheiður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við verið hamingjusöm í vinnunni? Héðinn Sveinbjörnsson skrifar Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar Skoðun Stærsta loftslagsráðstefna í heimi Nótt Thorberg skrifar Skoðun Er keisarinn ekki í neinum fötum? Hákon Gunnarsson ,Bergljót Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hugleiðing um sáttamiðlun Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Nöturlegt ævikvöld Elín Hirst skrifar Skoðun Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite skrifar Skoðun Manstu ekki eftir mér Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Sjá meira
Fyrir nokkrum árum, nokkuð mörgum reyndar, fór ég að skoða skipulega ákveðna tegund karlamenningar sem mér þótti vera að mótast á Íslandi. Annars vegar var þetta fyrirtækjamenningin, sem ég þóttist sjá að markaði sterkt rof í íslenskri menningu og íslensku mentalíteti, hinsvegar nokkuð sem virtist þá vera jaðarfyrirbæri og við getum kallað öfgamaskúlínisma. Ég lagðist í síður eins og kallarnir.is og seinni síður og skoðaði tungutak, birtingarmyndir ákveðinna viðhorfa og samskiptamáta og ekki síst hugmyndalegan grunn. Hvaða hugmyndir höfðu þessir strákar eins og Kallarnir sem síðan urðu sumir hverjir vinsælir í fjölmiðlum? Því er ekki auðvelt að lýsa í fáum orðum svo vel sé en ríkur þáttur í þeim er ákveðin tegund húmors sem einkennist af því að vera ekki fyndinn. Um það þarf ekki að hafa mörg orð að nauðgunarhótanir eru ekki fyndnar. Þetta rifjaðist upp fyrir mér þegar ég las texta eftir kunningja minn þar sem fyrir kemur góð spurning: Hvernig fara menn að því að bera upp tillöguna um að fremja hópnauðgun? Svarið við spurningunni er algerlega handan seilingar ef ég miða við þá meira og minna sívílíseruðu menn sem ég umgengst alla jafna. Það er ekki hægt að gera sér í hugarlund hvernig hægt væri að ýja að slíku innan hóps þótt hægt sé að reyna að sjá það fyrir sér hvernig nauðgunarórar grassera í einum stökum kolli ofbeldismanns. Það er að segja: Jú, það er hægt að ímynda sér hvernig þetta gerist ef þessi ákveðna tegund öfgamaskúlínisma er ríkjandi í þröngum hópi og það er auðveldara að sjá það fyrir sér að slíkt sé meira en fræðilegur möguleiki þegar þessi sama tegund af herskáum öfgamaskúlínisma er einnig ríkjandi í nærumhverfi tiltekins hóps, hvað þá ef hún er útbreidd í samfélaginu. Og öfgamaskúlínisminn hefur ótvírætt breiðst út. Við getum líkt þessu við leikritið Nashyrningana eftir Eugène Ionesco: Einn af öðrum breytast íbúar bæjar í nashyrninga sem hlaupa út um allt og ryðja öllu úr vegi sem fyrir verður. Þeir skynsömustu þrjóskast lengst við, halda í vitið, siðmenninguna, mennskuna, sjálfstæða hugsun sína, en um síðir verða allir nashyrningar. Er ekki reyndar eitthvert nashyrningssyndróm nokkuð víða í íslensku samfélagi þessa dagana? Manni finnst stundum að samfélagsumræðan einkennist af því að tala með einu horni á nefinu fremur en beinlínis tveimur hrútshornum svo að næsta skref sé að hlaupa rymjandi um götur og skeyta hvorki um kvikt né dautt. Of sjaldan er minnt á hugsjónir, of sjaldan er reynt að sjá framtíðina fyrir sér eins og hún ætti að vera, of oft er einblínt með einþykkju á nýjasta smotterí dagsins í stað þess að taka slaginn við stóru málin, hnattræna hlýnun, jarðveginn sem skapast hefur í íslensku samfélagi fyrir öfgahreyfingar. Okkur hættir til að kveikja á auðveldustu hugsunum og ryðjast áfram í réttmætri reiði okkar án þess að skoða málin. Ef nashyrningssyndrómið smeygir sér inn í fleiri anga samfélagsins, hvern krók og kima, er hætt við að illa fari. Ekki síst skulum við passa okkur sjálf, að breytast ekki í nashyrninga. Ekki eina einustu tegund nashyrninga. Í þessu grúski mínu þarna um árið fannst mér sem ég hefði komist nærri einhverjum hugmyndalegum kjarna öfgamaskúlínismans. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar og nú er að sjá sem barnungir drengir geti smitast af þessari menningu, menningu öfgamaskúlínismans. Svo er að sjá sem hetjur hennar geti náð til þeirra með sinni ófyndnu fyndni og lagt grunn að andrúmslofti þar sem allra verstu uppástungur eru félagslega samþykkjanlegar. Höldum okkur við líkingar úr bókmenntum. Risasnákurinn Hýdra með höfuðin níu varð ekki unninn því fyrir hvert höfuð sem höggvið var af spruttu tvö ný. Einhvern veginn þannig koma hetjur öfgamaskúlínismans manni fyrir sjónir, hverfi einn koma tveir nýir. Og það er enginn Herkúles í sjónmáli til að taka kvikindið. Fyrir mína parta hef ég ekkert sérstaklega mikla trú á því að höggva burt höfuðin. Bæði er að ég er ekki Herkúles og svo hefur mér fundist síðustu ár einhvern veginn frjórra og eðlilegra að menntamenn eins og ég sjálfur grunuðu sjálfa sig um græsku, tækju gagnrýni femínismans til sín og skoðuðu jafnrétti í eigin hópi í stað þess að framvísa gagnrýninni takk fyrir á Jón Jónsson verkamann og lýsa sjálfa sig femínískan Herkúles. En hvernig er í alvöru hægt að ráðast gegn menningu sem gerir alvondar uppástungur segjanlegar? Með herskáum hætti, til dæmis. Með aktívisma. Með gjörningum, með skrifum, í gegnum stjórnmál, í gegnum bókmenntir, með því að grafa undan maskúlínistamenningunni sjálfri, með því að öðlast skilning á henni, með því að ráðast gegn lygð, hræsni, hálfvelgju, tvískinnungi. Með því að karlmenn sjáist sem mest gera eitthvað annað á opinberum vettvangi en fara með vonda fyndni: Lesa bækur, tefla, fara með fyndna fyndni, spila tónlist, leggja stund á gegnumbrot skáldskaparins, ástunda sannar ögranir, fíflast, láta öllum illum látum, ganga gegn skinhelginni, hrista upp í hlutunum, vera næs, gera það kúl að vera næs. Öfgamaskúlínismann má brjóta á bak aftur með því að ráðast að sjálfri hugmyndalegri rót hans.
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun
Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaða ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun