Getum við breytt fortíðinni? Ásgeir Jónsson skrifar 6. maí 2024 12:30 Morðið á Kitty Genovese 13. mars 1964 Getum við breytt fortíðinni? Áður en við svörum því, þá skulum við skoða eitt alræmdasta og þekktasta morðið í New York-fylki. Morðið á Kitty Genovese 13. mars 1964. Alls voru 37 sjónvitni að morðinu og þau gerðu ekkert til að bjarga henni þegar á hana var ráðist þrisvar sinnum og að lokum var hún stungin til bana. Þetta átti sér stað frá kl. 02.30 til 03.00 að morgni 13. mars 1964. Fyrirsagnir NY Times „Í meira en hálftíma horfðu 38 virðulegir og löghlýðnir borgarar í Queens á morðingja elta og stinga konu í þremur aðskildum árásum í Kew Gardens…“ „Ekki einn einstaklingur hringdi í lögregluna meðan á árásinni stóð; eitt vitni hringdi eftir að konan var látin.“ Þessi umfjöllun NY Times birtist 27. mars 1964, eða tveimur vikum eftir að morðið átti sér stað. Raunveruleikinn Hver var síðan „raunveruleikinn”? Það voru aldrei 37 vitni… hve mörg þau voru veit enginn með vissu. En vitað er að vitnin voru færri en fimm, enda mið nótt. Flest „vitnin“ sáu aldrei neitt, heyrðu aðeins öskur, sem var ekki óalgengt á þessum tíma og í þessu hverfi. Árásirnar voru tvær, ekki þrjár. Aðeins eitt vitni var að seinni árásinni, þar sem árásin var innandyra, í forstofu, þar sem Kitty leitaði skjóls. Ástæða þess að það voru tvær árásir var að Robert Mozer öskraði út um glugga og hræddi árásarmanninn í burtu. Síðan sá hann Kitty ganga eitthvert áleiðis þar sem hún hvarf sjónum. Hann er langt frá því að vera þögult vitni líkt og blaðamaður NY times lýsti. Þegar sjúkrabíllinn kom á vettvang, einmitt vegna þess að nágrannar höfðu kallað á hjálp, lá Genovese, enn á lífi, í faðmi nágrannakonu að nafni Sophia Farrar. En hún hafði haft hugrekki til að yfirgefa íbúð sína og fara á vettvang glæpsins. Jafnvel þótt hún væri þess ekki fullviss að morðinginn væri þar enn á sveimi. Nokkur „vitni“ sögðust hafa hringt í lögregluna en fengu þau skilaboð að það hefði þegar verið tilkynnt um þetta og allt væri komið í ferli. Lögreglan sagðist ekki kannast við þetta, þó sagði hún að það væri þarna alræmdur bar þar sem oft væri hringt frá með misgáfulegar ábendingar. Því hafi þessi símtöl kannski fallið á milli stafs og bryggju. Þarna var 911 ekki komið til sögunnar en þessi atburður varð upphafið að því að 911 var komið á fót. Hvaðan kom þessi frásögn af 38 vitnum? Líklegasta skýringin er hádegisverðarfundur, sem blaðamaður NY Times átti með lögreglustjórn NY tíu dögum eftir morðið. Þar er talið að lögreglustjórinn hafi sagt blaðamanninum frá þessum 38 vitnum og allt fór af stað. Enginn veit hins vegar hvaða lögreglustjórinn fékk þessa tölu. Blaðamaður NY times talaði við sum vitnanna sem sögðu frá því sem nefnt var hér að framan en hann sá enga ástæðu til þess að hafa það með í sinni umfjöllun. Þegar hann var síðar inntur eftir ástæðunni, svaraði hann því til að „það hefði eyðilagt söguna”. Afleiðingarnar Sjaldan eða aldrei hefur glæpur í New York kallað fram jafn mikla hneykslun almennings og þessi. Dagblöð og fréttastöðvar dreifðu sögunni um allt land og út um allan heim, fólk bara gat ekki skilið framkomu vitnanna og skort á samkennd með náunganum í NY. Prestar og stjórnmálamenn kepptust við að gagnrýna atburðinn en sálfræðingar kepptust við að reyna að skilja hann. Og „the rest is history“ eins og sagt er… Síðan hefur nánast verið fjallað um þennan atburð í flestöllum sálfræði- og félagsfræðiáföngum út um allan heim… Fjöldinn allur af vísindamönnum og sálfræðingum hefur gert sér atvinnu og lífsviðurværi af þessu máli, og þaðan kemur „bystander effect“ eða áhorfendaáhrif. Áhorfendaáhrif eru því áhrif þar sem einstaklingur gerir ekkert í tilteknum aðstæðum einfaldlega vegna þess að talið er að einhver annar muni hlaupa í skarðið. Fólk er einnig ólíklegra og eða tekur lengri tíma til þess að hjálpa, því fleiri sem eru viðstaddir. Að falla á sverðið Hérna fellur NY Times á sverðið og viðurkennir mistök sín, það er alltaf virðingarvert! Og hafa ekki bara gert það einu sinni, heldur í þremur aðskildum greinum. Remembering Kitty Genovese - The New York Times (nytimes.com) 1964 | How Many Witnessed the Murder of Kitty Genovese? - The New York Times (nytimes.com) Kitty, 40 Years Later - The New York Times (nytimes.com) Dreifing á sögunni Í könnun, sem var gerð árið 2008, var fjallað um morð í 10 vinsælustu kennslubókum í sálfræði í USA. Á „Wikipedia“ kemur meðal annars fram, „Þessi saga er kennd í öllum kennslubókum í grunnáföngum í sálfræði í Bandaríkjunum og á Bretlandi og í mörgum öðrum löndum líka. Auk þess hefur hún orðið hluti af almennri þekkingu í gegnum sjónvarpsþætti og bækur út um allan heim.“ Getum við breytt fortíðinni? Árið 2010 fór bróðir Kitty, William Genovese, að grennslast fyrir um morðið á systur sinni. Systir hans hafði nefnilega verið í miklu uppáhaldi hjá honum, verið bæði stóra systir og mamma í hans lífi þegar hún var myrt. Hann komst að því að dauða hennar bar að með talsvert jákvæðari hætti en hann hafði fengið vitneskju um frá fréttamiðlum og lögreglu. Þetta kom honum því þægilega á óvart. Og hans fortíð eða minningar breyttust til batnaðar ef svo má segja. En þessar röngu upplýsingar sem bróðir hennar burðaðist með í gegnum lífið höfðu umtalsverð áhrif á hans líf og þá helst ákvarðanir sem hann tók í lífinu sínu. Þegar hann fékk kvaðningu um að ganga í herinn vegna Víetnamstríðsins, reyndu flestir félagar hans að komast undan því, en ekki William Genovese. Hann var ákveðinn í því að vera ekki bara „áhorfandi“ í lífinu, líkt og fólkið sem varð vitni að morðinu á systur hans. Hann gekk því með ákveðni í herinn, og var síðan sendur til Víetnam, þar sem hann missti báða fætur fyrir neðan mitti… Um leit William Genovese að sannleikanum um morðið á systur sinni má horfa á í ágætri heimildarmynd sem ber nafnið, The Witness. Svo má líka fræðast frekar um þetta í bók Rutgers Bregman, Humankind: A Hopeful History, sem er reyndar uppfull af jákvæðum boðskap og jákvæðri þróun í heimi okkar. Nú og þá að spurningunni, „Getum við breytt fortíðinni?“. Svarið við því er já. Við getum hins vegar ekki vitað hvort það sé jákvætt eða neikvætt sem við komumst að þegar við förum að skoða fortíðina og uppfæra okkar þekkingu um hana. Hvað getum við lært af sögunni af dauða Kitty? Einhverju sinni las ég sem þumalputtareglu, að ef maður rækist á jákvæða frétt þá gæti maður nokkurn veginn trúað að hún sé rétt. Þegar um neikvæðar „fréttir“ er að ræða, þá er betra að hafa allan varann á. Höfundur er stofnandi og eigandi Takmarkalaust líf ehf." Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Minn maður mun standa í lappirnar Helgi Pétursson Skoðun Þetta snýst um orkuna Hildur Sif Skoðun Afhverju viltu fá trúð á Bessastaði? Diljá Ámundadóttir Zoega Skoðun Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring Skoðun Halldór 26.05.2024 Halldór Af hverju er Baldur mitt val Ásta Kristín Sigurjónsdóttir Skoðun Hvalveiðar á Íslandi, löng saga spillingar og sérhagsmunatengsla Valgerður Árnadóttir Skoðun Dýrmætt veganesti í forsetaembættið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Rýnum í rót lestrarvandans. Hvað ert þú að gera til að styðja við barn í þínu nærumhverfi ? Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun Lestarsamgöngur milli Reykjavíkur og Keflavíkurflugvallar Guðmundur Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Minn maður mun standa í lappirnar Helgi Pétursson skrifar Skoðun Þetta snýst um orkuna Hildur Sif skrifar Skoðun Dýrmætt veganesti í forsetaembættið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er Baldur mitt val Ásta Kristín Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Í djúpneti íslenskra stjórnmála Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Hvalveiðar á Íslandi, löng saga spillingar og sérhagsmunatengsla Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Lestarsamgöngur milli Reykjavíkur og Keflavíkurflugvallar Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Er sjálfvirknivæðing að stela störfum og framtíðar möguleikum hjá drengjum sem geta ekki lesið sér til gagns? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Jákvæðni á Bessastöðum Þorsteinn Magnússon skrifar Skoðun Ég styð Baldur sem næsta forseta! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðarmorðið á Gasa í tölum og hlutverk Íslands Ingólfur Shahin skrifar Skoðun Rýnum í rót lestrarvandans. Hvað ert þú að gera til að styðja við barn í þínu nærumhverfi ? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Pólítísk aflúsun Ólafur Þór Ólafsson skrifar Skoðun Að vaxa inn í framtíðina Viðar Hreinsson skrifar Skoðun A Letter of Encouragement for Voters of Foreign Origin. Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Sameiningaraflið Katrín Jakobsdóttir Kári Bjarnason skrifar Skoðun Snúningshurðin í ráðuneytinu Jón Kaldal skrifar Skoðun Til óákveðinna kjósenda Eygló Halldórsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til forsetaframbjóðenda Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Ómetanleg leiðsögn Magnús Ingi Óskarsson skrifar Skoðun Vegið að æru embættismanna Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hverjum treystum við fyrir fjöreggjunum okkar? skrifar Skoðun Stöndum í lappirnar! Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Gjöf sem gefur Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vegna hvers kýs ég Katrínu Jón Kristjánsson skrifar Skoðun Hvar er sómakenndin? Blakleikur Ísraels og Íslands Hrönn Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Alþingi slátrar jafnræðisreglunni Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Málfarslöggan verk sín vann Ari Páll Kristinsson skrifar Skoðun Verðmæti Döff kjósenda Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Nýja hægrið Davíð Bergmann skrifar Sjá meira
Morðið á Kitty Genovese 13. mars 1964 Getum við breytt fortíðinni? Áður en við svörum því, þá skulum við skoða eitt alræmdasta og þekktasta morðið í New York-fylki. Morðið á Kitty Genovese 13. mars 1964. Alls voru 37 sjónvitni að morðinu og þau gerðu ekkert til að bjarga henni þegar á hana var ráðist þrisvar sinnum og að lokum var hún stungin til bana. Þetta átti sér stað frá kl. 02.30 til 03.00 að morgni 13. mars 1964. Fyrirsagnir NY Times „Í meira en hálftíma horfðu 38 virðulegir og löghlýðnir borgarar í Queens á morðingja elta og stinga konu í þremur aðskildum árásum í Kew Gardens…“ „Ekki einn einstaklingur hringdi í lögregluna meðan á árásinni stóð; eitt vitni hringdi eftir að konan var látin.“ Þessi umfjöllun NY Times birtist 27. mars 1964, eða tveimur vikum eftir að morðið átti sér stað. Raunveruleikinn Hver var síðan „raunveruleikinn”? Það voru aldrei 37 vitni… hve mörg þau voru veit enginn með vissu. En vitað er að vitnin voru færri en fimm, enda mið nótt. Flest „vitnin“ sáu aldrei neitt, heyrðu aðeins öskur, sem var ekki óalgengt á þessum tíma og í þessu hverfi. Árásirnar voru tvær, ekki þrjár. Aðeins eitt vitni var að seinni árásinni, þar sem árásin var innandyra, í forstofu, þar sem Kitty leitaði skjóls. Ástæða þess að það voru tvær árásir var að Robert Mozer öskraði út um glugga og hræddi árásarmanninn í burtu. Síðan sá hann Kitty ganga eitthvert áleiðis þar sem hún hvarf sjónum. Hann er langt frá því að vera þögult vitni líkt og blaðamaður NY times lýsti. Þegar sjúkrabíllinn kom á vettvang, einmitt vegna þess að nágrannar höfðu kallað á hjálp, lá Genovese, enn á lífi, í faðmi nágrannakonu að nafni Sophia Farrar. En hún hafði haft hugrekki til að yfirgefa íbúð sína og fara á vettvang glæpsins. Jafnvel þótt hún væri þess ekki fullviss að morðinginn væri þar enn á sveimi. Nokkur „vitni“ sögðust hafa hringt í lögregluna en fengu þau skilaboð að það hefði þegar verið tilkynnt um þetta og allt væri komið í ferli. Lögreglan sagðist ekki kannast við þetta, þó sagði hún að það væri þarna alræmdur bar þar sem oft væri hringt frá með misgáfulegar ábendingar. Því hafi þessi símtöl kannski fallið á milli stafs og bryggju. Þarna var 911 ekki komið til sögunnar en þessi atburður varð upphafið að því að 911 var komið á fót. Hvaðan kom þessi frásögn af 38 vitnum? Líklegasta skýringin er hádegisverðarfundur, sem blaðamaður NY Times átti með lögreglustjórn NY tíu dögum eftir morðið. Þar er talið að lögreglustjórinn hafi sagt blaðamanninum frá þessum 38 vitnum og allt fór af stað. Enginn veit hins vegar hvaða lögreglustjórinn fékk þessa tölu. Blaðamaður NY times talaði við sum vitnanna sem sögðu frá því sem nefnt var hér að framan en hann sá enga ástæðu til þess að hafa það með í sinni umfjöllun. Þegar hann var síðar inntur eftir ástæðunni, svaraði hann því til að „það hefði eyðilagt söguna”. Afleiðingarnar Sjaldan eða aldrei hefur glæpur í New York kallað fram jafn mikla hneykslun almennings og þessi. Dagblöð og fréttastöðvar dreifðu sögunni um allt land og út um allan heim, fólk bara gat ekki skilið framkomu vitnanna og skort á samkennd með náunganum í NY. Prestar og stjórnmálamenn kepptust við að gagnrýna atburðinn en sálfræðingar kepptust við að reyna að skilja hann. Og „the rest is history“ eins og sagt er… Síðan hefur nánast verið fjallað um þennan atburð í flestöllum sálfræði- og félagsfræðiáföngum út um allan heim… Fjöldinn allur af vísindamönnum og sálfræðingum hefur gert sér atvinnu og lífsviðurværi af þessu máli, og þaðan kemur „bystander effect“ eða áhorfendaáhrif. Áhorfendaáhrif eru því áhrif þar sem einstaklingur gerir ekkert í tilteknum aðstæðum einfaldlega vegna þess að talið er að einhver annar muni hlaupa í skarðið. Fólk er einnig ólíklegra og eða tekur lengri tíma til þess að hjálpa, því fleiri sem eru viðstaddir. Að falla á sverðið Hérna fellur NY Times á sverðið og viðurkennir mistök sín, það er alltaf virðingarvert! Og hafa ekki bara gert það einu sinni, heldur í þremur aðskildum greinum. Remembering Kitty Genovese - The New York Times (nytimes.com) 1964 | How Many Witnessed the Murder of Kitty Genovese? - The New York Times (nytimes.com) Kitty, 40 Years Later - The New York Times (nytimes.com) Dreifing á sögunni Í könnun, sem var gerð árið 2008, var fjallað um morð í 10 vinsælustu kennslubókum í sálfræði í USA. Á „Wikipedia“ kemur meðal annars fram, „Þessi saga er kennd í öllum kennslubókum í grunnáföngum í sálfræði í Bandaríkjunum og á Bretlandi og í mörgum öðrum löndum líka. Auk þess hefur hún orðið hluti af almennri þekkingu í gegnum sjónvarpsþætti og bækur út um allan heim.“ Getum við breytt fortíðinni? Árið 2010 fór bróðir Kitty, William Genovese, að grennslast fyrir um morðið á systur sinni. Systir hans hafði nefnilega verið í miklu uppáhaldi hjá honum, verið bæði stóra systir og mamma í hans lífi þegar hún var myrt. Hann komst að því að dauða hennar bar að með talsvert jákvæðari hætti en hann hafði fengið vitneskju um frá fréttamiðlum og lögreglu. Þetta kom honum því þægilega á óvart. Og hans fortíð eða minningar breyttust til batnaðar ef svo má segja. En þessar röngu upplýsingar sem bróðir hennar burðaðist með í gegnum lífið höfðu umtalsverð áhrif á hans líf og þá helst ákvarðanir sem hann tók í lífinu sínu. Þegar hann fékk kvaðningu um að ganga í herinn vegna Víetnamstríðsins, reyndu flestir félagar hans að komast undan því, en ekki William Genovese. Hann var ákveðinn í því að vera ekki bara „áhorfandi“ í lífinu, líkt og fólkið sem varð vitni að morðinu á systur hans. Hann gekk því með ákveðni í herinn, og var síðan sendur til Víetnam, þar sem hann missti báða fætur fyrir neðan mitti… Um leit William Genovese að sannleikanum um morðið á systur sinni má horfa á í ágætri heimildarmynd sem ber nafnið, The Witness. Svo má líka fræðast frekar um þetta í bók Rutgers Bregman, Humankind: A Hopeful History, sem er reyndar uppfull af jákvæðum boðskap og jákvæðri þróun í heimi okkar. Nú og þá að spurningunni, „Getum við breytt fortíðinni?“. Svarið við því er já. Við getum hins vegar ekki vitað hvort það sé jákvætt eða neikvætt sem við komumst að þegar við förum að skoða fortíðina og uppfæra okkar þekkingu um hana. Hvað getum við lært af sögunni af dauða Kitty? Einhverju sinni las ég sem þumalputtareglu, að ef maður rækist á jákvæða frétt þá gæti maður nokkurn veginn trúað að hún sé rétt. Þegar um neikvæðar „fréttir“ er að ræða, þá er betra að hafa allan varann á. Höfundur er stofnandi og eigandi Takmarkalaust líf ehf."
Rýnum í rót lestrarvandans. Hvað ert þú að gera til að styðja við barn í þínu nærumhverfi ? Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Hvalveiðar á Íslandi, löng saga spillingar og sérhagsmunatengsla Valgerður Árnadóttir skrifar
Skoðun Er sjálfvirknivæðing að stela störfum og framtíðar möguleikum hjá drengjum sem geta ekki lesið sér til gagns? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Rýnum í rót lestrarvandans. Hvað ert þú að gera til að styðja við barn í þínu nærumhverfi ? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Hvar er sómakenndin? Blakleikur Ísraels og Íslands Hrönn Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Rýnum í rót lestrarvandans. Hvað ert þú að gera til að styðja við barn í þínu nærumhverfi ? Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun