Skuldaniðurfellingin stóra málið

Fundum Alþingis var frestað síðastliðið þriðjudagskvöld með bréfi frá handhöfum forsetavalds. Þingfundum verður frestað til 20. janúar. Á síðasta degi þingsins voru fjárlög fyrir árið 2015 samþykkt með 3,5 milljarða króna afgangi.

Samkvæmt starfsáætlun þingsins átti þingstörfum að vera lokið síðastliðinn föstudag. Einar K. Guðfinnsson, forseti Alþingis, lagði á það áherslu í ræðu sinni við þinglok að alþingismenn ættu að geta treyst í grófum dráttum starfsáætlun þingsins því mikilvægt væri að hægt væri að skipuleggja starf þingmanna vel.

Einar sagði einnig að fjöldi fyrirspurna á haustþingi væri met og aldrei áður hefðu jafn margar fyrirspurnir verið lagðar fyrir ráðherra til skriflegs svars. Þessi þróun væri í takt við þær áherslur að styrkja eftirlitshlutverk Alþingis. 

Fjárlög næsta árs voru að venju fyrirferðarmesta frumvarpið á haustþingi auk skuldalækkunarfrumvarps ríkisstjórnarinnar. Fjárlagafrumvarpið var rætt í tugi klukkustunda og sitt sýnist hverjum um frumvarpið; stjórnarliðar óska margir hverjir landsmönnum til hamingju með hallalaus fjárlög sem munu lækka gjöld heimilanna á meðan þingmenn í stjórnarandstöðu vilja meina að verið sé að hækka matarkörfu landsmanna úr hófi og þeir sem lægstar hafa tekjurnar beri auknar byrðar á meðan þeim tekjuhærri sé hlíft. 

Endurreisnarfjárlög

Sigmundur Davíð Gunnlaugsson forsætisráðherra segir heilbrigðis- og menntamál vera í forgangi í nýsamþykktum fjárlögum og haustið hafa einkennst af miklum stöðugleika.

„Það er ákaflega gleðilegt að ljúka þessu haustþingi með samþykkt hallalausra fjárlaga, þar sem heilbrigðismál og menntamál njóta forgangs. Þetta eru sannkölluð endurreisnarfjárlög sem munu ýta undir hagvöxt og auka ráðstöfunartekjur fólks. Það er ekki síður mikilvægt að leiðréttingin, þetta stóra réttætismál, er nú komin til framkvæmda og opnað verður fyrir samþykkt á vef RSK eftir helgina. Svo hefur haustið verið tímabil óvenjulegs stöðugleika í efnahagsmálum sem þarf að styrkja og varðveita á næsta ári,“ segir Sigmundur. 

Fjárlög til hagsbóta fyrir alla

Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra er ánægður með haustþingið og að hafa náð að skila hallalausum fjárlögum annað árið í röð.

„Fjárlögin og öll vinnan kringum þau setur mark sitt á haustið hjá fjármálaráðherra og það er ánægjulegt þegar sú vinna skilar sér í samræmi við væntingar. Hallalaus fjárlög voru afgreidd annað árið í röð og sá litli afgangur sem við stefndum að á þessu ári fertugfaldaðist. Það er einnig auðvitað merkilegur áfangi að ná að breyta virðisaukaskattskerfinu og afnema almenn vörugjöld. Þetta er gamaldags skattheimta sem skekkir verðlagningu á ýmsum vörum auk þess að gera þær dýrari en ástæða er til. Afnámið er til mikillar einföldunar og með því dregur úr skattlagningu á almenning um meira en sex milljarða króna árlega.“

Glórulaus fjárlög

Katrín Jakobsdóttir, formaður VG, sér fjárlögin ekki sveipuð jafn miklum dýrðarljóma og forsætisráðherra. Skattur er hækkaður á mat og menningu og auðlegðarskattur og veiðigjöld lækkuð eða felld niður.

„Haustþingið einkenndist af fjárlagafrumvarpi sem þjóðin mótmælti harðlega, enda felur það í sér hækkun virðisaukaskatts á mat og menningu um leið og auðlegðarskattur er felldur niður og veiðigjöld enn lækkuð. Á sama tíma er Ríkisútvarpið fjársvelt, nemendum 25 ára og eldri er úthýst úr framhaldsskólum landsins og hækkun sjúklingagjalda er áfram staðreynd. Ríkisstjórnin hvarf hins vegar frá því að keyra í gegn önnur stór og umdeild mál, á borð við hinn glórulausa náttúrupassa og fjölgun virkjanakosta framhjá Rammaáætlun.“

Uppnám á Landspítalanum

Árni Páll Árnason, formaður Samfylkingarinnar, telur ríkisstjórnina nánast aðeins hafa lagt fram fjárlög og frumvörp tengd fjárlögum. Því hafi lítið annað komist að. Að hans mati hækka fjárlög fyrir næsta ár matarskatt og auka þátttöku sjúklinga í kostnaði. 

„Haustþingið snerist alfarið um fjárlögin og tengd mál, því ríkisstjórnin lagði nær engin önnur mál fram. Rétt eins og í fyrra olli fjárlagafrumvarpið miklu uppnámi á Landspítalanum og í velferðarþjónustunni og starf þingsins einkenndist af tilraunum stjórnarflokkanna til að bjarga sér úr þeim vanda. Margar tillögur þess gengu gegn samningsbundnum réttindum launafólks og juku á misskiptingu. Stjórnarandstaðan sameinaðist í andstöðu við styttingu á bótatímabili atvinnulausra, hækkun matarskatts, aukna kostnaðarþátttöku sjúklinga og lokun framhaldsskólans fyrir nemendum 25 ára og eldri.“

Óskynsamleg skuldaniðurfelling

Guðmundur Steingrímsson, formaður Bjartrar framtíðar, telur haustþingið hafa einkennst af bið eftir stórum málum ríkisstjórnarinnar sem síðan hafa ekki komið til þingsins. Einnig segir hann skuldaniðurfellingu ríkisstjórnarinnar óskynsamlega. 

„Við erum sátt við okkar störf á þessu þingi. Við gagnrýndum, sem fyrr, þá óskynsamlegu ráðstöfun á opinberu fé sem birtist í skuldaðagerðunum. Það fé hefði mátt nota til að byggja upp þjóðfélagið eftir erfið ár og borga niður skuldir ríkissjóðs, í þágu komandi kynslóða.  Annars hefur haustþingið einkennst dálítið mikið af því að stór mál hafa verið á leiðinni frá ríkisstjórninni, en ekki komið. Kannski sem betur fer. Það glittir í stór ágreiningsmál við sjóndeildarhringinn. En annars bara gleðileg jól,“ segir Guðmundur.

Alræði meirihlutastjórnar

Birgitta Jónsdóttir, talsmaður Pírata, segir skorta á samvinnu milli meiri- og minnihluta á þingi og sá lærdómur sem ætti að draga af hruninu sé virtur að vettugi. Einnig átelur hún forsætisráðherra fyrir að vera í engu sambandi við þingheim. 

„Haustþingið einkenndist af alræði meirihlutastjórnar, sem nýtur lítils trausts meðal þjóðar. Vegið er er að grunnstoðum samfélags okkar. Meirihlutinn leitar ekkert eftir samvinnu við minnihlutann. Verið er að rekja upp allan þann lærdóm og tilraunir til umbreytinga byggt á lærdómi af Hruninu. Altalað er að við séum ekki bara horfin til 2007 heldur til baka um heila öld með núverandi stjórnarfari. Forsætisráðherran er í engu sambandi við þingheim og togstreiti er á milli stjórnarflokkanna.“

Ræða forseta alþingis, Einars K. Guðfinssonar við lok haustþings

„Háttvirtir alþingismenn. Nú er komið að lokum síðasta fundar Alþingis fyrir jólahlé. Ég vil við þetta tækifæri þakka varaforsetum samstarfið svo og formönnum flokkanna og þingflokkanna fyrir góða samvinnu síðustu dagana um skipulag þingstarfanna. Ég vil einnig láta í ljós ánægju mína með að okkur hefur tekist að standa að mestu leyti við starfsáætlun Alþingis á þessu haustþingi. Að mínu mati er afar þýðingarmikið að hver og einn alþingismaður geti á grundvelli starfsáætlunar þingsins og vikuáætlana skipulagt störf sín vel. Ég minni á að gerðar eru miklar kröfur til alþingismanna og ráðherra um þátttöku í margs konar stjórnmálastarfi utan við vettvang þingsins. Mikilvægur þáttur í starfi þingmanna er að rækta tengsl við kjördæmi sín en slíkt kallar á ferðalög og fjarvistir frá þingstaðnum. Síðast en ekki síst er starfsáætlunin liður í því að þingmenn geti, rétt eins og aðrir, skipulagt samveru með fjölskyldu sinni. Sú krafa er eðlileg í nútímasamfélagi og að auki mikilvæg forsenda þess að til að mynda yngra fólk taki þátt í stjórnmálum á vettvangi Alþingis. Það er því brýnt að allir sem að þinghaldinu koma geti skipulagt störf sín og verkefni í samræmi við samþykkta starfsáætlun og treyst því að ekki sé vikið frá henni nema í undantekningartilvikum. Til að þetta megi ganga eftir þurfa allir að leggjast á eitt, jafnt ráðherrar sem þingmenn. Þingmenn þurfa að gæta að því að dagskrá þingfunda fari ekki úr böndum og ráðherrar verða að huga tímanlega að þeim þingmálum sem þeir hyggjast leggja fyrir Alþingi, eins og ég hef þráfaldlega bent á.

Ástæða er til að vekja athygli þingmanna á þeirri þróun sem hefur orðið á þeim þætti þingstarfanna er lýtur að fyrirspurnum til ráðherra. Á haustþinginu hafa verið lagðar fram 215 fyrirspurnir þar sem óskað er eftir skriflegum svörum ráðherra. Hér er um að ræða mjög mikla breytingu. Ef þróunin verður svipuð á þeim tveimur starfsönnum sem eftir eru þessa þings verða slíkar fyrirspurnir á þessu eina þingi orðnar mun fleiri en á öllu síðasta kjörtímabili. Á sama tíma hefur fækkað fyrirspurnum þar sem óskað er eftir munnlegu svari ráðherra. Þessi þróun er umhugsunarverð og vekur eðlilega þá spurningu hverju þetta sæti.

Ég vil fyrst nefna að þróunarinnar í þessa átt gætti þegar á síðasta kjörtímabili 2009–2013, en á því tímabili voru fyrirspurnir til skriflegs svars alls 513 miðað við 403 á kjörtímabilinu 2003–2007 og 372 á kjörtímabilinu 1999–2003. Að einhverju leyti er líklegt að þetta haldist í hendur við þá breytingu sem var gerð á þingsköpum í árslok 2007 og var meðal annars ætlað að styrkja eftirlitshlutverk þingsins. Ein þessara breytinga fól í sér að óundirbúinn fyrirspurnatími til ráðherra sem verið hafði á dagskrá í upphafi annarrar hverrar viku varð framvegis tvisvar sinnum í viku. Við þetta fjölgaði eðlilega óundirbúnum fyrirspurnum til ráðherra og gætti þeirrar þróunar fljótt eftir breytinguna. Óundirbúnum fyrirspurnum var ætlað að vera vettvangur pólitískrar umræðu um þau mál sem hæst bar hverju sinni. Á sama tíma dró mjög úr framlagningu fyrirspurna þar sem óskað er eftir munnlegu svari ráðherra. Við fyrstu sýn virðist mér að aukinn möguleiki þingmanna til að beina óundirbúnum fyrirspurnum til ráðherra kunni að hafa dregið úr framlagningu fyrirspurna þar sem óskað er munnlegs svars. Það mikla stökk sem orðið hefur á þessu haustþingi, aðeins einni starfsönn, á framlagningu fyrirspurna til skriflegs svars er þó erfitt að skýra með fullnægjandi hætti og í raun verðum við að bíða og sjá hvort þetta sé varanleg breyting eða þróun. Ég verð hins vegar að segja að ég tel það ekki æskilega þróun ef hefðbundnar fyrirspurnir eiga eftir að þróast í þá átt að verða fyrst og fremst í því formi að ráðherrar leggi fram skrifleg svör. Gildi fyrirspurna felst ekki síst í því að þær bjóða upp á markviss og snörp skoðanaskipti þingmanna og ráðherra sem allir geta fylgst með og tekið þátt í. Til þess að slík skoðanaskipti um málefni líðandi stundar geti átt sér stað er líka nauðsynlegt að fyrirspurn til munnlegs svars taki mið af ákvæðum þingskapa, en þar segir að fyrirspurn eigi að vera skýr, um afmörkuð atriði og við það miðað að hægt sé að svara henni í stuttu máli.

Mér þykir nauðsynlegt að bæta hér við að þó að fyrirspurnum til skriflegs svars hafi farið fjölgandi á síðustu árum hefur slíkt ekki komið niður á svarshlutfalli. Staðreyndin er sú að það hlutfall hefur batnað þrátt fyrir stóraukið álag á ráðuneyti og stofnanir samfara mikilli fjölgun fyrirspurna. Almennt vil ég láta í ljós ánægju mína með frammistöðu ráðherra og starfsfólks þeirra þrátt fyrir vaxandi álag sem fjölgun fyrirspurna óneitanlega veldur í störfum ráðuneyta án þess að við því hafi verið sérstaklega brugðist með auknum fjárveitingum eða mannahaldi.

Ég vil að lokum ítreka þakkir til varaforseta fyrir ánægjulega samvinnu um stjórn þingfunda. Ég vil einnig færa þingmönnum öllum, svo og starfsfólki Alþingis, kærar þakkir fyrir gott samstarf á haustþinginu, óska öllum gleðilegrar og friðsællar jólahátíðar og þakka samstarfið á því ári sem nú er brátt á enda. Þeim sem eiga um langan veg heim að fara óska ég góðrar heimferðar og góðrar heimkomu og bið þess að við megum öll hittast heil á nýju ári. Landsmönnum öllum sendi ég mínar bestu jóla- og nýársóskir.“