Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar 3. maí 2024 07:00 Síðastliðnar vikur hafa farið fram umræður milli ólíkra þjóða um leyfi og framkvæmd nýs iðnaðar sem á ensku hefur verið kallaður deep seabed mining. Ég kalla hann hér djúpsjávarnámuvinnslu en námugröftur á hafsbotni hefur líka verið notað um þennan iðnað. Hugmyndin um djúpsjávarnámuvinnslu kom í raun til vegna mikillar eftirsóknar málma sem notaðir eru í rafhlöður og ýmis raftæki. Framleiðsla rafhlaðna hefur aukist verulega með tilkomu grænna orkuskipta, sem tekur til útskipta jarðefnaeldsneytis í endurnýjanlega orkugjafa. Málmarnir sem um ræðir eru m.a. kóbalt, kopar og litíum en með djúpsjávarnámuvinnslu er hægt að nálgast útfellingar þessa málma á hafsbotni. Málmarnir yrðu síðan notaðir til að framleiða fleiri rafhlöður og knýja áfram orkuskiptin. Jú, hljómar eins og góð hugmynd. Raunin er þó sú að þessi iðnaður mun valda miklum skaða og leggja lítið til málanna þegar kemur að aðgerðum gegn loftslagsbreytingum. Kopar, kóbalt og litíum er oft að finna í manganútfellingum sem myndast á hafsbotni, í neðansjávarfjöllum eða á hverasvæðum á hafsbotni. Öll þessi svæði hafa að geyma einstök vistkerfi sem eru viðkvæm fyrir hvers konar raski og eru oft lítið könnuð af manninum. Við strendur Íslands er til dæmis að finna neðansjávarfjöll sem hafa að geyma stórar svampaþyrpingar en þær eru heimkynni fjölmargra fisktegunda. Hér er einnig að finna nokkur hverasvæði en þeirra frægust eru líklega strýturnar í Eyjafirði. Aðstæður þar gera það að verkum að þar þrífst einstakt samspil lífvera. Þetta eru því oft svæði sem hafa mikla líffræðilega fjölbreytni að geyma. Hver verða áhrifin á lífríki? Djúpsjávarnámuvinnsla veldur miklu raski á þessum vistkerfum en rannsóknir benda til að sum þeirra taki fjölmörg ár að jafna sig, ef þau þá nokkurn tímann gera það. Við þennan iðnað verður því gríðarlegt tap á líffræðilegri fjölbreytni og heilbrigðum vistkerfum. Þetta skerðir getu þeirra til að veita ýmsar vistkerfisþjónustur sem maðurinn reiðir sig á, líkt og kolefnisbindingu og mildun loftslags og eyðileggur búsvæði lífvera, líkt og fisktegunda sem maðurinn nýtir sér. Námugröftur á hafsbotni veldur því að botnset þyrlast upp í miklu magni og dreifist um stórt svæði. Þar sem ekki er komin reynsla á þennan iðnað er ekki vitað hve mikil áhrif þetta mun hafa. Víst er þó að mikið magn sets hefur neikvæð áhrif á þær lífverur sem sía fæðu úr sjó, líkt og kóralla og svampa. Sjó með þeim efnum sem ekki nýtast í námuvinnslunni er sturtað úr vinnsluskipum en þar með dreifist set og úrgangsefni yfir stærra svæði og í fleiri lög sjávar en djúpsjó sem getur haft áhrif á lífverur á enn stærra svæði en því sem námugröfturinn fer fram á. Hljóð og ljósmengun frá vinnsluskipum getur einnig haft mikil áhrif á lífverur sem nota bergmálsmiðlun eða lífljómun. Áhrifin af þessum iðnaði geta því verið gríðarleg. Er í raun þörf fyrir þessa málma? Tækni rafhlaðna hefur þróast hratt en rafhlöður sem ekki nýta þessa málma eru nú framleiddar í auknu mæli. Margir rafbílaframleiðendur hafa lýst því yfir að málmar úr djúpsjávarnámuvinnslu verði ekki notaðir í framleiðslu rafbíla á næstu árum. Að auki er endurvinnanleiki þessa málma mikill og gera sífellt fleiri framleiðendur og ríki þá kröfu að málmar úr raftækjum séu endurnýttir. Það er því í raun ekki þörf fyrir þennan skaðlega iðnað til að ná markmiðum okkar um orkuskipti. Hver er staðan á þessum iðnaði hér á landi? Djúpsjávarnámuvinnsla er rædd á fundum alþjóðlega hafbotnsráðsins þetta árið og hafa fjölmörg ríki tekið þá ákvörðun að leyfa ekki þennan iðnað fyrr en rannsóknir sýna fram á að hann hafi sem minnst skaðleg áhrif á lífríki sjávar. Ísland hefur ekki átt fulltrúa á þessum fundum. Í raun hafa íslensk stjórnvöld enga stefnu varðandi djúpsjávarnámuvinnslu og taka því hvorki afstöðu með né gegn þessum iðnaði. Ástæðan fyrir því er að þetta hefur ekki þótt aðkallandi, enda hefur lítið gerst í þessum iðnaði síðustu ár. Í byrjun apríl þessa árs opnaði norska ríkið fyrir umsóknir um leit að málmum á hafsbotni innan norskrar lögsögu. Svæðið sem opið er til leitar er gríðarstórt og liggur meðfram íslenskri og grænlenskri lögsögu allt í kringum Jan Mayen eyjarnar og upp að Svalbarða. Það er því möguleiki að námugröftur hefjist á næstu árum við íslensk hafsvæði sem getur haft gríðarlega neikvæð áhrif á vistkerfi og þar með íslenskar fiskveiðar. Því er mikilvægt að bregðast við núna og móta stefnu Íslands gegn þessum skaðlega iðnaði. Eru aðgerðir í loftslagsmálum alltaf jákvæðar? Djúpsjávarnámuvinnsla er ein af þónokkrum aðgerðum sem ætlaðar eru til baráttu við loftslagsbreytingar en hafa neikvæð áhrif á líffræðilega fjölbreytni. Líffræðileg fjölbreytni er undirstaða heilbrigðra vistkerfa en heilbrigð vistkerfi eru okkar sterkasta tól gegn loftslagsbreytingum. Sjórinn tekur við gríðarlegu magni kolefnis í formi sets og lífvera. Stór hluti þessa er síðan breytt í súrefni í fæðukeðjum en þörungar, plöntur og bakteríur í vistkerfum sjávar framleiða allt að 50% af súrefni jarðar. Skaðlegar athafnir á botni sjávar koma róti á setið og losa upp kolefni en hafa líka neikvæð áhrif á vistkerfi og þar með getu þeirra til að framleiða súrefni. Djúpsjávarnámuvinnsla getur því engan veginn talist lausn á loftslagsvandanum. Hún fyllir einfaldlega í eina holu með því að grafa aðrar. Loftslagsmálin eru án efa stærsta mál samtímans. Bregðast þarf við núna. En í þessum aðgerðum má ekki gleyma að standa vörð um líffræðilega fjölbreytni til að aðgerðir okkar geri raunverulegt gagn. Viltu vita meira um djúpsjávarnámuvinnslu? Fimmtudaginn 16. Maí kl. 17-19 verður heimildarmyndin Deep Rising sýnd í Norræna húsinu. Kvikmyndin fjallar um þennan nýja iðnað en í lok sýningu myndarinnar verða pallborðsumræður um áhrif hans á Ísland. Aðgangur er ókeypis og eru öll hvött til að mæta til að kynna sér þetta mál. Höfundur er líffræðingur og formaður Sustainable Ocean Alliance Iceland. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr. Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Auðkenni þarf að passa upp á Eva Valdís Jóhönnudóttir skrifar Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Sjá meira
Síðastliðnar vikur hafa farið fram umræður milli ólíkra þjóða um leyfi og framkvæmd nýs iðnaðar sem á ensku hefur verið kallaður deep seabed mining. Ég kalla hann hér djúpsjávarnámuvinnslu en námugröftur á hafsbotni hefur líka verið notað um þennan iðnað. Hugmyndin um djúpsjávarnámuvinnslu kom í raun til vegna mikillar eftirsóknar málma sem notaðir eru í rafhlöður og ýmis raftæki. Framleiðsla rafhlaðna hefur aukist verulega með tilkomu grænna orkuskipta, sem tekur til útskipta jarðefnaeldsneytis í endurnýjanlega orkugjafa. Málmarnir sem um ræðir eru m.a. kóbalt, kopar og litíum en með djúpsjávarnámuvinnslu er hægt að nálgast útfellingar þessa málma á hafsbotni. Málmarnir yrðu síðan notaðir til að framleiða fleiri rafhlöður og knýja áfram orkuskiptin. Jú, hljómar eins og góð hugmynd. Raunin er þó sú að þessi iðnaður mun valda miklum skaða og leggja lítið til málanna þegar kemur að aðgerðum gegn loftslagsbreytingum. Kopar, kóbalt og litíum er oft að finna í manganútfellingum sem myndast á hafsbotni, í neðansjávarfjöllum eða á hverasvæðum á hafsbotni. Öll þessi svæði hafa að geyma einstök vistkerfi sem eru viðkvæm fyrir hvers konar raski og eru oft lítið könnuð af manninum. Við strendur Íslands er til dæmis að finna neðansjávarfjöll sem hafa að geyma stórar svampaþyrpingar en þær eru heimkynni fjölmargra fisktegunda. Hér er einnig að finna nokkur hverasvæði en þeirra frægust eru líklega strýturnar í Eyjafirði. Aðstæður þar gera það að verkum að þar þrífst einstakt samspil lífvera. Þetta eru því oft svæði sem hafa mikla líffræðilega fjölbreytni að geyma. Hver verða áhrifin á lífríki? Djúpsjávarnámuvinnsla veldur miklu raski á þessum vistkerfum en rannsóknir benda til að sum þeirra taki fjölmörg ár að jafna sig, ef þau þá nokkurn tímann gera það. Við þennan iðnað verður því gríðarlegt tap á líffræðilegri fjölbreytni og heilbrigðum vistkerfum. Þetta skerðir getu þeirra til að veita ýmsar vistkerfisþjónustur sem maðurinn reiðir sig á, líkt og kolefnisbindingu og mildun loftslags og eyðileggur búsvæði lífvera, líkt og fisktegunda sem maðurinn nýtir sér. Námugröftur á hafsbotni veldur því að botnset þyrlast upp í miklu magni og dreifist um stórt svæði. Þar sem ekki er komin reynsla á þennan iðnað er ekki vitað hve mikil áhrif þetta mun hafa. Víst er þó að mikið magn sets hefur neikvæð áhrif á þær lífverur sem sía fæðu úr sjó, líkt og kóralla og svampa. Sjó með þeim efnum sem ekki nýtast í námuvinnslunni er sturtað úr vinnsluskipum en þar með dreifist set og úrgangsefni yfir stærra svæði og í fleiri lög sjávar en djúpsjó sem getur haft áhrif á lífverur á enn stærra svæði en því sem námugröfturinn fer fram á. Hljóð og ljósmengun frá vinnsluskipum getur einnig haft mikil áhrif á lífverur sem nota bergmálsmiðlun eða lífljómun. Áhrifin af þessum iðnaði geta því verið gríðarleg. Er í raun þörf fyrir þessa málma? Tækni rafhlaðna hefur þróast hratt en rafhlöður sem ekki nýta þessa málma eru nú framleiddar í auknu mæli. Margir rafbílaframleiðendur hafa lýst því yfir að málmar úr djúpsjávarnámuvinnslu verði ekki notaðir í framleiðslu rafbíla á næstu árum. Að auki er endurvinnanleiki þessa málma mikill og gera sífellt fleiri framleiðendur og ríki þá kröfu að málmar úr raftækjum séu endurnýttir. Það er því í raun ekki þörf fyrir þennan skaðlega iðnað til að ná markmiðum okkar um orkuskipti. Hver er staðan á þessum iðnaði hér á landi? Djúpsjávarnámuvinnsla er rædd á fundum alþjóðlega hafbotnsráðsins þetta árið og hafa fjölmörg ríki tekið þá ákvörðun að leyfa ekki þennan iðnað fyrr en rannsóknir sýna fram á að hann hafi sem minnst skaðleg áhrif á lífríki sjávar. Ísland hefur ekki átt fulltrúa á þessum fundum. Í raun hafa íslensk stjórnvöld enga stefnu varðandi djúpsjávarnámuvinnslu og taka því hvorki afstöðu með né gegn þessum iðnaði. Ástæðan fyrir því er að þetta hefur ekki þótt aðkallandi, enda hefur lítið gerst í þessum iðnaði síðustu ár. Í byrjun apríl þessa árs opnaði norska ríkið fyrir umsóknir um leit að málmum á hafsbotni innan norskrar lögsögu. Svæðið sem opið er til leitar er gríðarstórt og liggur meðfram íslenskri og grænlenskri lögsögu allt í kringum Jan Mayen eyjarnar og upp að Svalbarða. Það er því möguleiki að námugröftur hefjist á næstu árum við íslensk hafsvæði sem getur haft gríðarlega neikvæð áhrif á vistkerfi og þar með íslenskar fiskveiðar. Því er mikilvægt að bregðast við núna og móta stefnu Íslands gegn þessum skaðlega iðnaði. Eru aðgerðir í loftslagsmálum alltaf jákvæðar? Djúpsjávarnámuvinnsla er ein af þónokkrum aðgerðum sem ætlaðar eru til baráttu við loftslagsbreytingar en hafa neikvæð áhrif á líffræðilega fjölbreytni. Líffræðileg fjölbreytni er undirstaða heilbrigðra vistkerfa en heilbrigð vistkerfi eru okkar sterkasta tól gegn loftslagsbreytingum. Sjórinn tekur við gríðarlegu magni kolefnis í formi sets og lífvera. Stór hluti þessa er síðan breytt í súrefni í fæðukeðjum en þörungar, plöntur og bakteríur í vistkerfum sjávar framleiða allt að 50% af súrefni jarðar. Skaðlegar athafnir á botni sjávar koma róti á setið og losa upp kolefni en hafa líka neikvæð áhrif á vistkerfi og þar með getu þeirra til að framleiða súrefni. Djúpsjávarnámuvinnsla getur því engan veginn talist lausn á loftslagsvandanum. Hún fyllir einfaldlega í eina holu með því að grafa aðrar. Loftslagsmálin eru án efa stærsta mál samtímans. Bregðast þarf við núna. En í þessum aðgerðum má ekki gleyma að standa vörð um líffræðilega fjölbreytni til að aðgerðir okkar geri raunverulegt gagn. Viltu vita meira um djúpsjávarnámuvinnslu? Fimmtudaginn 16. Maí kl. 17-19 verður heimildarmyndin Deep Rising sýnd í Norræna húsinu. Kvikmyndin fjallar um þennan nýja iðnað en í lok sýningu myndarinnar verða pallborðsumræður um áhrif hans á Ísland. Aðgangur er ókeypis og eru öll hvött til að mæta til að kynna sér þetta mál. Höfundur er líffræðingur og formaður Sustainable Ocean Alliance Iceland.
Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar