Börn, sögur og sorg Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 3. apríl 2023 15:00 Sorg varðar okkur öll og enginn kemst í gegnum lífið án þess að upplifa sorg. Börn sem verða fyrir missi þurfa mikinn stuðning, sem fagaðilar og samtök á borð við Ljónshjarta og Örninn geta stutt við að veita, en öll börn þurfa fræðslu um sorg og sorgarviðbrögð sem hæfa þeirra aldri. Sögur gegna þar veigamiklu hlutverki og hafa misjöfn áhrif á börn. Sögur geta frætt eða hrætt börn um dauðann en þær veita uppalendum dýrmæt tækifæri til samtals. Hver man ekki eftir að hafa upplifað sorg Bamba og Simba í teiknimyndunum þekktu en merkilega mörg Disney ævintýri fjalla um foreldramissi. Erlendar bækur þýddar á íslensku hafa gagnast mörgum í að ræða um sorg og missi. Má þar nefna bók Astrid Lindgren Bróðir minn Ljónshjarta og bók Eyvind Skeie Sumarlandið, en báðar nálgast vonina um framhaldslíf í myndmáli Nangiala og sumarlandsins. Sorg og missir eru stef í íslenskum bókmenntum frá upphafi og Dagný Kristjánsdóttir nefnir í bók sinni Bókabörn að forvígismenn íslenskra barnabókmennta hafi átt það sameiginlegt að upplifa föðurmissi ungir: „Jónas Hallgrímsson missti föður sinn níu ára og Sigurbjörn [Sveinsson] sinn átta ára en Nonni [Jón Sveinsson] missti sinn föður 12 ára gamall. Í öllum tilfellum voru fjölskyldurnar leystar upp“ (bls. 257). Þau áföll lita frásagnir þessara höfunda með ólíkum hætti. Guðrún Helgadóttir nálgast sorg og missi í íslenskum veruleika í bókum sínum með augum félagslegs raunsæis og hispursleysi hennar hefur hjálpað mörgum við að greina og vinna úr eigin áfallasögu. Í þríleiknum Sitji Guðs englar er m.a. fjallað um alkóhólisma og lífsbaráttu almennings en í annarri bókinni Saman í hring er dýrmæt lýsing á sorgarferli barns. „Aldrei á ævi sinni hafði hún fundið svona einkennilega til“ (bls. 134). Samskipti barnanna við fullorðna fólkið bera einkenni sem margir uppalendur þekkja af börnum í sorg og börnin fá rými til að spyrja spurninga, gráta og njóta skjóls frá aðstandendum sínum. Ef maður er alveg drukknaður, er maður þá dáinn? spurði Abba hin.Já, þá er maður dáinn, sagði amma.Ég held að það sé fjólublátt að deyja, sagði Abba hin þá.Það held ég geti verið, sagði amma. Farðu nú upp að sofa. (Bls. 136) Af unglingabókum sem ræða sorg má nefna Tár bros og takkaskór eftir Þorgrím Þráinsson. Þar verður 14 ára stúlka fyrir bíl og sagan lýsir með dýrmætum hætti því sorgarferli sem vinahópurinn gengur í gegnum í kjölfarið af fráfalli hennar. Við sorgina blandast reiði því ökumaðurinn finnst ekki. Við andlát Agnesar lamaðist starfsemi Langholtsskóla að nokkru leiti. Það var eins og einhver hulin slæða hefði lagst yfir skólann. Nemendur gengu hljóðlegar um bygginguna, öll samskipti báru vott um tillitssemi, raddir voru lágværari, þögnin í tímum virtist stundum óbærileg. (Bls. 155) Af nýrri íslenskum barnabókum hefur bókin Loforðið eftir Hrund Þórsdóttur vakið verðskuldaða athygli en hún hlaut íslensku barnabókaverðlaunin 2007. Bókin fjallar um vináttu og missi 11 ára stelpna og lýsir með dýrmætum hætti sorgarferli barns. Næsta dag var haldin minningarathöfn um Eyvöru í skólanum og mamma fór með Ástu. Það var skrýtið að koma í skólann á laugardegi og hitta alla undir öðrum kringumstæðum en venjulega. Samkomusalurinn var troðfullur af krökkum og foreldrum. Allir voru alvarlegir á svipinn og margir sem höfðu þekkt Eyvöru vel sátu grátandi á fremstu bekkjunum. Margir aðrir grétu líka og fullorðna fólkinu virtist ekki líða betur en krökkunum. Sorgin var næstum því áþreifanleg. Hún hékk í loftinu og teygði sig óvægin inn í hjartað á öllum sem voru á staðnum. Loforðið hefur verið notuð í sálgæslunámi við Háskóla Íslands sem dæmi um fyrirmyndar sögu til að ræða um sorg við börn. Þegar rætt er við börn um sorg þarf að taka mið af aldri þeirra, mikilvægt er að tala af hreinskilni, að gefa frá upphafi réttar upplýsingar um hvernig andlát bar að og að forðast myndmál sem getur ruglað börn. Undan sorginni sleppur enginn og sorgin vitjar okkar á ólíkum æviskeiðum. Í gegnum sögur getum við átt dýrmæt samtöl við börnin okkar um sorg og missi og þannig búið þau undir þá reynslu þegar að henni kemur. Barn sem veit að dauðinn er hluti af lífinu og að sorgin eru eðlileg viðbrögð, lærir að því sé óhætt að leita til uppalenda og ástvina þegar sorgin kveður dyra. Það er dýrmæt lífsleikni í því fólgin að kannast við sorgina og jafnframt að sorgin er afleiðing ástar, við syrgjum og söknum þess sem við höfum elskað og þekkt. Á föstudaginn langa kl. 17.00 býður Fríkirkjan í Reykjavík upp á stund er nefnist Börn, sögur og sorg og þar mun Hrund Þórsdóttir tala um bók sína Loforðið og Sara Gríms um að tala við leikskólabörn um dauðann. Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson Skoðun Kletturinn Katrín Júlía Margrét Alexandersdóttir Skoðun Aleinn í heiminum? Lukka Sigurðardóttir,Katrín Harðardóttir ,Margrét Kristín Blöndal Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir Skoðun Sérstök vitleysa Albert Björn Lúðvígsson Skoðun Almenn kvíðaröskun: léttvægt vandamál eða áhyggjuefni? Sævar Már Gústavsson Skoðun Það sem býr í Höllu Hrund Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Viltu koma í ferðalag? Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson skrifar Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Hugrekki Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Afvegaleiðing SFS? Friðleifur Egill Guðmundsson skrifar Skoðun Jón Gnarr fyrir dýraverndina Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Mannréttindastofnun verður að veruleika Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Samstarf við landsbyggðina Sævar Þór Halldórsson skrifar Skoðun Lausnin út í mýri? Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Forseti sem gefur kjark og von Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson skrifar Skoðun Offita er langvinnur sjúkdómur Hópur fólks í stjórn Félags fagfólks um offitu skrifar Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson skrifar Skoðun Mynda þurfti ríkisstjórn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Kletturinn Katrín Júlía Margrét Alexandersdóttir skrifar Skoðun Nýsköpun er svarið Nótt Thorberg skrifar Skoðun Aleinn í heiminum? Lukka Sigurðardóttir,Katrín Harðardóttir ,Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Ísland í öðru sæti Regnbogakortsins um réttindi hinsegin fólks Bjarndís Helga Tómasdóttir,Daníel E. Arnarsson skrifar Skoðun Almenn kvíðaröskun: léttvægt vandamál eða áhyggjuefni? Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Lokað á börn í vanda Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Sérstök vitleysa Albert Björn Lúðvígsson skrifar Skoðun Fjarheilbrigðisþjónusta Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir skrifar Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Forsetaframbjóðandi með sömu tölu og Jesú Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Einfaldara fyrirkomulag tilvísana Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Málið á að endurspegla fólkið í landinu Birta Björnsdóttir skrifar Skoðun Hreyfing og tengsl Jóhanna Stefáns Bjarkardóttir skrifar Skoðun Eru byssur meira fullorðins? Oddný G. Harðardóttir skrifar Sjá meira
Sorg varðar okkur öll og enginn kemst í gegnum lífið án þess að upplifa sorg. Börn sem verða fyrir missi þurfa mikinn stuðning, sem fagaðilar og samtök á borð við Ljónshjarta og Örninn geta stutt við að veita, en öll börn þurfa fræðslu um sorg og sorgarviðbrögð sem hæfa þeirra aldri. Sögur gegna þar veigamiklu hlutverki og hafa misjöfn áhrif á börn. Sögur geta frætt eða hrætt börn um dauðann en þær veita uppalendum dýrmæt tækifæri til samtals. Hver man ekki eftir að hafa upplifað sorg Bamba og Simba í teiknimyndunum þekktu en merkilega mörg Disney ævintýri fjalla um foreldramissi. Erlendar bækur þýddar á íslensku hafa gagnast mörgum í að ræða um sorg og missi. Má þar nefna bók Astrid Lindgren Bróðir minn Ljónshjarta og bók Eyvind Skeie Sumarlandið, en báðar nálgast vonina um framhaldslíf í myndmáli Nangiala og sumarlandsins. Sorg og missir eru stef í íslenskum bókmenntum frá upphafi og Dagný Kristjánsdóttir nefnir í bók sinni Bókabörn að forvígismenn íslenskra barnabókmennta hafi átt það sameiginlegt að upplifa föðurmissi ungir: „Jónas Hallgrímsson missti föður sinn níu ára og Sigurbjörn [Sveinsson] sinn átta ára en Nonni [Jón Sveinsson] missti sinn föður 12 ára gamall. Í öllum tilfellum voru fjölskyldurnar leystar upp“ (bls. 257). Þau áföll lita frásagnir þessara höfunda með ólíkum hætti. Guðrún Helgadóttir nálgast sorg og missi í íslenskum veruleika í bókum sínum með augum félagslegs raunsæis og hispursleysi hennar hefur hjálpað mörgum við að greina og vinna úr eigin áfallasögu. Í þríleiknum Sitji Guðs englar er m.a. fjallað um alkóhólisma og lífsbaráttu almennings en í annarri bókinni Saman í hring er dýrmæt lýsing á sorgarferli barns. „Aldrei á ævi sinni hafði hún fundið svona einkennilega til“ (bls. 134). Samskipti barnanna við fullorðna fólkið bera einkenni sem margir uppalendur þekkja af börnum í sorg og börnin fá rými til að spyrja spurninga, gráta og njóta skjóls frá aðstandendum sínum. Ef maður er alveg drukknaður, er maður þá dáinn? spurði Abba hin.Já, þá er maður dáinn, sagði amma.Ég held að það sé fjólublátt að deyja, sagði Abba hin þá.Það held ég geti verið, sagði amma. Farðu nú upp að sofa. (Bls. 136) Af unglingabókum sem ræða sorg má nefna Tár bros og takkaskór eftir Þorgrím Þráinsson. Þar verður 14 ára stúlka fyrir bíl og sagan lýsir með dýrmætum hætti því sorgarferli sem vinahópurinn gengur í gegnum í kjölfarið af fráfalli hennar. Við sorgina blandast reiði því ökumaðurinn finnst ekki. Við andlát Agnesar lamaðist starfsemi Langholtsskóla að nokkru leiti. Það var eins og einhver hulin slæða hefði lagst yfir skólann. Nemendur gengu hljóðlegar um bygginguna, öll samskipti báru vott um tillitssemi, raddir voru lágværari, þögnin í tímum virtist stundum óbærileg. (Bls. 155) Af nýrri íslenskum barnabókum hefur bókin Loforðið eftir Hrund Þórsdóttur vakið verðskuldaða athygli en hún hlaut íslensku barnabókaverðlaunin 2007. Bókin fjallar um vináttu og missi 11 ára stelpna og lýsir með dýrmætum hætti sorgarferli barns. Næsta dag var haldin minningarathöfn um Eyvöru í skólanum og mamma fór með Ástu. Það var skrýtið að koma í skólann á laugardegi og hitta alla undir öðrum kringumstæðum en venjulega. Samkomusalurinn var troðfullur af krökkum og foreldrum. Allir voru alvarlegir á svipinn og margir sem höfðu þekkt Eyvöru vel sátu grátandi á fremstu bekkjunum. Margir aðrir grétu líka og fullorðna fólkinu virtist ekki líða betur en krökkunum. Sorgin var næstum því áþreifanleg. Hún hékk í loftinu og teygði sig óvægin inn í hjartað á öllum sem voru á staðnum. Loforðið hefur verið notuð í sálgæslunámi við Háskóla Íslands sem dæmi um fyrirmyndar sögu til að ræða um sorg við börn. Þegar rætt er við börn um sorg þarf að taka mið af aldri þeirra, mikilvægt er að tala af hreinskilni, að gefa frá upphafi réttar upplýsingar um hvernig andlát bar að og að forðast myndmál sem getur ruglað börn. Undan sorginni sleppur enginn og sorgin vitjar okkar á ólíkum æviskeiðum. Í gegnum sögur getum við átt dýrmæt samtöl við börnin okkar um sorg og missi og þannig búið þau undir þá reynslu þegar að henni kemur. Barn sem veit að dauðinn er hluti af lífinu og að sorgin eru eðlileg viðbrögð, lærir að því sé óhætt að leita til uppalenda og ástvina þegar sorgin kveður dyra. Það er dýrmæt lífsleikni í því fólgin að kannast við sorgina og jafnframt að sorgin er afleiðing ástar, við syrgjum og söknum þess sem við höfum elskað og þekkt. Á föstudaginn langa kl. 17.00 býður Fríkirkjan í Reykjavík upp á stund er nefnist Börn, sögur og sorg og þar mun Hrund Þórsdóttir tala um bók sína Loforðið og Sara Gríms um að tala við leikskólabörn um dauðann. Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík.
Ef maður er alveg drukknaður, er maður þá dáinn? spurði Abba hin.Já, þá er maður dáinn, sagði amma.Ég held að það sé fjólublátt að deyja, sagði Abba hin þá.Það held ég geti verið, sagði amma. Farðu nú upp að sofa. (Bls. 136)
Við andlát Agnesar lamaðist starfsemi Langholtsskóla að nokkru leiti. Það var eins og einhver hulin slæða hefði lagst yfir skólann. Nemendur gengu hljóðlegar um bygginguna, öll samskipti báru vott um tillitssemi, raddir voru lágværari, þögnin í tímum virtist stundum óbærileg. (Bls. 155)
Næsta dag var haldin minningarathöfn um Eyvöru í skólanum og mamma fór með Ástu. Það var skrýtið að koma í skólann á laugardegi og hitta alla undir öðrum kringumstæðum en venjulega. Samkomusalurinn var troðfullur af krökkum og foreldrum. Allir voru alvarlegir á svipinn og margir sem höfðu þekkt Eyvöru vel sátu grátandi á fremstu bekkjunum. Margir aðrir grétu líka og fullorðna fólkinu virtist ekki líða betur en krökkunum. Sorgin var næstum því áþreifanleg. Hún hékk í loftinu og teygði sig óvægin inn í hjartað á öllum sem voru á staðnum.
Skoðun Ísland í öðru sæti Regnbogakortsins um réttindi hinsegin fólks Bjarndís Helga Tómasdóttir,Daníel E. Arnarsson skrifar
Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar