Viðreisn vill flýta samþjöppun Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 30. ágúst 2022 13:02 Fyrir nokkru ritaði ég grein í Fréttablaðið þar sem vikið var að þeirri staðreynd að stefna Viðreisnar í sjávarútvegsmálum muni ýta undir enn meiri samþjöppun í atvinnugreininni. Þetta hafa þingmenn flokksins staðfest í viðtölum. Af þessum sökum átti ég síður von á þeim viðbrögðum sem greinin fékk frá formanni Viðreisnar. Ég sagði einfaldlega það sem rétt er. Með þögn um þetta atriði í svargrein gengst formaðurinn auðvitað við þessari stefnu. Hvað sem því líður setur formaðurinn fram ýmiskonar hugleiðingar og staðhæfingar um Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS), sem flestar eru rangar. Ég leyfi mér að nefna nokkur dæmi: 1. SFS fagna allri umræðu um sjávarútveg. Uppbyggileg skoðanaskipti auka skilning. Nýting náttúruauðlinda er aukinheldur eðlilegt viðfangsefni stjórnmálanna og sjávarútvegur getur því ekki kveinkað sér yfir mikilli eða harkalegri umræðu á þeim vettvangi. Þegar kemur hins vegar að grundvallarbreytingum í umhverfi sjávarútvegs, þá hljóta atvinnugreinin, fyrirtækin, fólkið sem vinnur við sjávarútveg og sjávarútvegssveitarfélög, svo einhverjir hagaðilar séu nefndir, að mega gera þá sanngjörnu kröfu að stjórnmálin færi rök fyrir tillögum sínum og útskýri hver áhrif þeirra muni verða. Í ljósi þess að rætt var um áhyggjur fólks af samþjöppun í sjávarútvegi í þeirri frétt sem ég vitnaði til í upphaflegri grein minni og fréttamaður óskaði viðbragða formanns Viðreisnar, þá hefði það sannanlega átt erindi til almennings að upplýsa að aukin samþjöppun yrði einmitt afleiðing ef stefna þess flokks næði fram að ganga. Þess í stað var látið að því liggja, ranglega, að Viðreisn hefði einhvers konar lausn til að sefa þessar áhyggjur almennings. Það var sérkennilegt. Önnur var athugasemd mín ekki – og síst af öllu var henni ætlað að skapa geðshræringu og ótta um að lýðræðið væri komið að fótum fram vegna þessara orða minna. 2. SFS eru hlynnt því að greitt sé fyrir nýtingu náttúruauðlinda. Ákjósanlegra væri að sjá meira jafnræði með atvinnugreinum sem nýta allar auðlindir landsins, líkt og markmiðið var með skýrslu auðlindanefndar, undir stjórn Jóhannesar Nordal, frá árinu 2000. Hvað sem því líður hafa SFS ekki mótmælt hóflegu auðlindagjaldi. Megináhersla SFS hefur verið sú að gjaldtakan skaði ekki samkeppnishæfni íslensks sjávarútvegs, enda verða áhrifin þau að samfélagið í heild sinni tapar. Veiðigjald er ekki einangruð stærð, heldur hluti af heildarmynd sem mikilvægt er að hafa í huga þegar rætt er um tilhögun og umfang gjaldtökunnar. Á þetta benti varaformaður Viðreisnar þegar hann var ráðgjafi þeirrar nefndar sem formaður Viðreisnar skipaði árið 2017. Þá sagði hann að sér fyndist hugmyndir manna „um umfang rentu í sjávarútvegi á Íslandi oft vera skringilega bjartsýnar“ og að veiðigjald yrði aldrei neinn meiriháttar tekjustofn fyrir ríkissjóð og myndi aldrei leysa af hólmi tekjuskatta. Afstaða SFS er því að líkindum ekki svo fjarri afstöðu varaformanns Viðreisnar. 3. Löggjafinn stýrir umgjörðinni, ekki SFS. Í kjölfar ágætrar vinnu áðurgreindrar auðlindanefndar árið 2000, tók löggjafinn þá ákvörðun að tilhögun auðlindagjalds í sjávarútvegi skyldi vera í formi veiðigjalds sem tæki mið afkomu fiskveiða og að gjaldið skyldi vera það sama óháð því hver veiddi fiskinn. Með þessum hætti vildi löggjafinn m.a. stuðla að því að hagkvæmur og heilbrigður rekstur sjávarútvegsfyrirtækja yrði ofan á, enda væri það grundvöllur þjóðfélagslegs ábata. Þetta þekkir formaður Viðreisnar vel, enda greiddi hún atkvæði á þingi með frumvarpi því sem leiddi veiðigjaldið upphaflega í lög. Það var árið 2002. Þess má geta að auðlindanefndin fjallaði einnig um fyrningarleiðina, sem Viðreisn hefur nú gefið hið nýstárlega heiti markaðslausn. Sú leið varð ekki fyrir valinu, að vel ígrunduðu máli. Þrátt fyrir að tveir áratugir séu liðnir hafa þessar hugmyndir enn ekki fengið brautargengi. Það verður formaður Viðreisnar að eiga við kjósendur en ekki SFS. 4. Enginn sniðgengur lög í skjóli SFS. Það er alveg skýrt að löggjafinn hefur á sínu valdi að ákveða þá umgjörð sem um sjávarútveg skal gilda. Sú skýlausa krafa er gerð af hálfu SFS að félagsmenn fylgi settum reglum. Það er því rangt hjá formanni Viðreisnar að fyrirtæki, með einhvers konar stuðningi SFS, sniðgangi sett lög eða stjórnvaldsfyrirmæli um hámarks aflahlutdeild. 5. SFS styðja hina einu sönnu markaðslausn. Þau fyrirtæki sem veiða fiskinn nú hafa keypt aflaheimildir af þeim sem hafa hætt á markaðsvirði hvers tíma. Markaðurinn er sannanlega frjáls og ríkið tekur sinn skerf í formi skatta þegar aflaheimildir skipta um hendur. Sú hugmynd Viðreisnar að svipta fyrirtæki lykileignum og endurúthluta þeim í miðstýrðu, flóknu, dýru og ógagnsæju ferli, á lítið skylt við hinn frjálsa markað. Sagan geymir aukinheldur allt of mörg dæmi þess að hið opinbera er hvorki góður eigandi né seljandi takmarkaðra gæða. Við lestur á hugleiðingum formanns Viðreisnar varð mér hugsað til orða Halldórs Laxness í Innansveitarkroniku um aðal- og aukaatriði. Sagði þar orðrétt: „Því hefur verið haldið fram að íslendíngar beygi sig lítt fyrir skynsamlegum rökum, fjármunarökum varla heldur, og þó enn síður fyrir rökum trúarinnar, en leysi vandræði sín með því að stunda orðheingilshátt og deila um titlíngaskít sem ekki kemur málinu við; en verði skelfíngu lostnir og setji hljóða hvenær sem komið er að kjarna máls.“ Þrátt fyrir allar staðleysur formanns Viðreisnar var kjarna upphaflegs pistils míns ekki mótmælt. Það nægir mér. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heiðrún Lind Marteinsdóttir Sjávarútvegur Viðreisn Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir Skoðun Dóttir mín – uppgjör eineltis Ragnheiður Harpa Sveinsdóttir Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Auðkenni þarf að passa upp á Eva Valdís Jóhönnudóttir skrifar Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er besti skólastjórinn? Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Skoðun Vofa húsagans býsnast enn Haukur Már Helgason skrifar Skoðun Nokkrar staðreyndir um Ísland, Katrínu og Gaza Álfheiður Ingadóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem hyggjast kjósa Katrínu Jakobsdóttur Guðlaugur Bragason skrifar Skoðun Katrín og kvenhatrið Ólafur Sveinsson skrifar Skoðun Bessastaðir eru ekki fyrir byrjendur Þorbergur Þórsson skrifar Skoðun Ég vil Baldur og því kýs ég Baldur Ólafur Helgi M. Ólafsson / Starína skrifar Skoðun Inngönguspáin Eygló Halldórsdóttir skrifar Sjá meira
Fyrir nokkru ritaði ég grein í Fréttablaðið þar sem vikið var að þeirri staðreynd að stefna Viðreisnar í sjávarútvegsmálum muni ýta undir enn meiri samþjöppun í atvinnugreininni. Þetta hafa þingmenn flokksins staðfest í viðtölum. Af þessum sökum átti ég síður von á þeim viðbrögðum sem greinin fékk frá formanni Viðreisnar. Ég sagði einfaldlega það sem rétt er. Með þögn um þetta atriði í svargrein gengst formaðurinn auðvitað við þessari stefnu. Hvað sem því líður setur formaðurinn fram ýmiskonar hugleiðingar og staðhæfingar um Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS), sem flestar eru rangar. Ég leyfi mér að nefna nokkur dæmi: 1. SFS fagna allri umræðu um sjávarútveg. Uppbyggileg skoðanaskipti auka skilning. Nýting náttúruauðlinda er aukinheldur eðlilegt viðfangsefni stjórnmálanna og sjávarútvegur getur því ekki kveinkað sér yfir mikilli eða harkalegri umræðu á þeim vettvangi. Þegar kemur hins vegar að grundvallarbreytingum í umhverfi sjávarútvegs, þá hljóta atvinnugreinin, fyrirtækin, fólkið sem vinnur við sjávarútveg og sjávarútvegssveitarfélög, svo einhverjir hagaðilar séu nefndir, að mega gera þá sanngjörnu kröfu að stjórnmálin færi rök fyrir tillögum sínum og útskýri hver áhrif þeirra muni verða. Í ljósi þess að rætt var um áhyggjur fólks af samþjöppun í sjávarútvegi í þeirri frétt sem ég vitnaði til í upphaflegri grein minni og fréttamaður óskaði viðbragða formanns Viðreisnar, þá hefði það sannanlega átt erindi til almennings að upplýsa að aukin samþjöppun yrði einmitt afleiðing ef stefna þess flokks næði fram að ganga. Þess í stað var látið að því liggja, ranglega, að Viðreisn hefði einhvers konar lausn til að sefa þessar áhyggjur almennings. Það var sérkennilegt. Önnur var athugasemd mín ekki – og síst af öllu var henni ætlað að skapa geðshræringu og ótta um að lýðræðið væri komið að fótum fram vegna þessara orða minna. 2. SFS eru hlynnt því að greitt sé fyrir nýtingu náttúruauðlinda. Ákjósanlegra væri að sjá meira jafnræði með atvinnugreinum sem nýta allar auðlindir landsins, líkt og markmiðið var með skýrslu auðlindanefndar, undir stjórn Jóhannesar Nordal, frá árinu 2000. Hvað sem því líður hafa SFS ekki mótmælt hóflegu auðlindagjaldi. Megináhersla SFS hefur verið sú að gjaldtakan skaði ekki samkeppnishæfni íslensks sjávarútvegs, enda verða áhrifin þau að samfélagið í heild sinni tapar. Veiðigjald er ekki einangruð stærð, heldur hluti af heildarmynd sem mikilvægt er að hafa í huga þegar rætt er um tilhögun og umfang gjaldtökunnar. Á þetta benti varaformaður Viðreisnar þegar hann var ráðgjafi þeirrar nefndar sem formaður Viðreisnar skipaði árið 2017. Þá sagði hann að sér fyndist hugmyndir manna „um umfang rentu í sjávarútvegi á Íslandi oft vera skringilega bjartsýnar“ og að veiðigjald yrði aldrei neinn meiriháttar tekjustofn fyrir ríkissjóð og myndi aldrei leysa af hólmi tekjuskatta. Afstaða SFS er því að líkindum ekki svo fjarri afstöðu varaformanns Viðreisnar. 3. Löggjafinn stýrir umgjörðinni, ekki SFS. Í kjölfar ágætrar vinnu áðurgreindrar auðlindanefndar árið 2000, tók löggjafinn þá ákvörðun að tilhögun auðlindagjalds í sjávarútvegi skyldi vera í formi veiðigjalds sem tæki mið afkomu fiskveiða og að gjaldið skyldi vera það sama óháð því hver veiddi fiskinn. Með þessum hætti vildi löggjafinn m.a. stuðla að því að hagkvæmur og heilbrigður rekstur sjávarútvegsfyrirtækja yrði ofan á, enda væri það grundvöllur þjóðfélagslegs ábata. Þetta þekkir formaður Viðreisnar vel, enda greiddi hún atkvæði á þingi með frumvarpi því sem leiddi veiðigjaldið upphaflega í lög. Það var árið 2002. Þess má geta að auðlindanefndin fjallaði einnig um fyrningarleiðina, sem Viðreisn hefur nú gefið hið nýstárlega heiti markaðslausn. Sú leið varð ekki fyrir valinu, að vel ígrunduðu máli. Þrátt fyrir að tveir áratugir séu liðnir hafa þessar hugmyndir enn ekki fengið brautargengi. Það verður formaður Viðreisnar að eiga við kjósendur en ekki SFS. 4. Enginn sniðgengur lög í skjóli SFS. Það er alveg skýrt að löggjafinn hefur á sínu valdi að ákveða þá umgjörð sem um sjávarútveg skal gilda. Sú skýlausa krafa er gerð af hálfu SFS að félagsmenn fylgi settum reglum. Það er því rangt hjá formanni Viðreisnar að fyrirtæki, með einhvers konar stuðningi SFS, sniðgangi sett lög eða stjórnvaldsfyrirmæli um hámarks aflahlutdeild. 5. SFS styðja hina einu sönnu markaðslausn. Þau fyrirtæki sem veiða fiskinn nú hafa keypt aflaheimildir af þeim sem hafa hætt á markaðsvirði hvers tíma. Markaðurinn er sannanlega frjáls og ríkið tekur sinn skerf í formi skatta þegar aflaheimildir skipta um hendur. Sú hugmynd Viðreisnar að svipta fyrirtæki lykileignum og endurúthluta þeim í miðstýrðu, flóknu, dýru og ógagnsæju ferli, á lítið skylt við hinn frjálsa markað. Sagan geymir aukinheldur allt of mörg dæmi þess að hið opinbera er hvorki góður eigandi né seljandi takmarkaðra gæða. Við lestur á hugleiðingum formanns Viðreisnar varð mér hugsað til orða Halldórs Laxness í Innansveitarkroniku um aðal- og aukaatriði. Sagði þar orðrétt: „Því hefur verið haldið fram að íslendíngar beygi sig lítt fyrir skynsamlegum rökum, fjármunarökum varla heldur, og þó enn síður fyrir rökum trúarinnar, en leysi vandræði sín með því að stunda orðheingilshátt og deila um titlíngaskít sem ekki kemur málinu við; en verði skelfíngu lostnir og setji hljóða hvenær sem komið er að kjarna máls.“ Þrátt fyrir allar staðleysur formanns Viðreisnar var kjarna upphaflegs pistils míns ekki mótmælt. Það nægir mér. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar