Ráða íslensk sveitarfélög við verkefnið? Friðrik Jónsson og Ragnar Þór Pétursson skrifa 16. febrúar 2022 13:31 Á hverjum degi streyma um 29 þúsund manns til starfa hjá sveitarfélögum, 75% af þeim eru konur. Störfin eru fjölbreytt og krefjast mörg mikillar sérhæfingar t.d. kennsla barna í leik-, grunn- og tónlistarskólum; þroskaþjálfun, iðjuþjálfun og félagsráðgjöf. Samfélagslegt mikilvægi þessara starfa er óumdeilt en launin segja því miður aðra sögu. Mánaðarleg meðalheildarlaun fullvinnandi sérfræðinga hjá sveitarfélögum árið 2020 voru þriðjungi lægri en á almennum markaði og fjórðungi lægri en hjá ríkinu! Það er síðan sérstakt áhyggjuefni að ein skýrasta birtingarmynd kynjaðs vinnumarkaðar skuli endurspeglast í kerfisbundnu vanmati á virði kvenna með háskólamenntun hjá sveitarfélögum. Hvernig snúum við af þessari braut? Veikburða sveitarstjórnarstig getur ekki hækkað laun Í aldarfjórðung hefur það verið stefnan á Íslandi að auka dreifstýringu og flytja yfir til sveitarfélaga viðamikla sérfræðiþjónustu sem áður var á hendi ríkisins. Samhliða hafa alþjóðlegar úttektir bent á síaukna þjónustuþyngd, ósjálfbærni og miklar brotalamir tengt tilflutningnum. Allra síðustu misseri hefur orðið alvarlegt bakslag þegar einstaka sveitarfélög hafa jafnvel hafnað að standa undir grunnþjónustu á þeirri forsendu að hún sé ekki nægilega arðbær! Smæð og fjöldi sveitarfélaga hefur jafnframt skapað óhagræði stærðar og veikt sveitarstjórnarstigið. Sveitarfélögin eiga beinlínis litla raunhæfa möguleika á að standa undir hlutverki sínu. Umbótaviðleitni hefur því miður litlu skilað því sundurleit hjörð sveitarfélaga á í frekar eitruðu sambandi innbyrðis og enn verra sambandi við ríkið. Jafnvel í aðdraganda sveitarstjórnarkosninga fer lítið fyrir því að þetta grundvallarmál sé sett á oddinn. Að menntun sé metin til launa hjá sveitarfélögum – um hvað snýst það? Meðan það er hlutverk sveitarfélaga að halda úti sérhæfðri þjónustu verður að búa svo um hnútana að laun fyrir sérfræðinga séu samkeppnishæf, endurspegli samfélagslegt virði starfa og réttlæti kostnað vegna námsins. Að öðrum kosti mun enginn sjá hag í að mennta sig. Allt nám útheimtir enda töluverð bein útgjöld og einnig dýrmætan tíma sem hefði getað verið nýttur til að afla tekna. Það er þá ekki aðeins tímafrekt og kostnaðarsamt að afla sér menntunar, í samfélagi nútímans verður æ algengara að menntunarkröfur starfsstétta nái til alls starfsferilsins gegnum starfsþróun. Flestir taka námslán til að standa undir tekjumissi og auknum útgjöldum vegna náms og skuldbinda sig framvegis til að vinna tæplega tuttugu daga á ári til þess að standa undir afborgunum og vöxtum. Seinni innkoma ungs fólks á vinnumarkað gerir að verkum að verðmætustu árunum í öflun lífeyrisréttinda er fórnað.Fórnin er mikil og launin verða að endurspegla það - um þetta snýst ákallið um að menntun sé metin til launa. Vanmat á störfum kennara hjá sveitarfélögum er eitt skýrasta dæmið Eitt skýrasta dæmið um vanmat á menntun má finna í störfum kennara. Gefum okkur einstakling sem stendur frammi fyrir námsvali að loknum framhaldsskóla. Þessi einstaklingur hefur komist að þeirri niðurstöðu að kennsla barna sé réttur vettvangur til að að veita hæfileikum og hugsjónum útrás. Frá sjónarhóli samfélagsins er augljóst að svona fólk þarf að laða að kennaranámi. Frá sjónarhóli einstaklingsins er valið ekki jafn augljóst. Tölfræði ársins 2020 sýnir nefnilega að þessi manneskja gæti hæglega lokið skólagöngu sinni eftir framhaldsskóla og valið sér starf í verslun eða þjónustu og fengið 100 þúsund krónum hærri heildarlaun á mánuði heldur en í grunnskóla að loknu fimm ára háskólanámi! Þaðan gæti leiðin legið víða um vinnumarkaðinn og oftast þannig að launin hækki reglulega fram eftir starfsævinni en sú er ekki raunin fyrir kennara. Hvergi innan OECD taka laun kennara minni hækkunum yfir starfsævina en á Íslandi. Þetta er gríðarlega alvarlegt mál og mun koma niður á menntun barna okkar en því miður situr þetta fast í gangverki misheppnaðrar stefnumörkunar um dreifstýrt stjórnvald í landinu. Vinnum saman fyrir fólkið og sýnum styrk í samstöðunni Mikill styrkur verkalýðshreyfingarinnar er helsta vopn íslensks launafólks en yfir 90% vinnandi fólks er í stéttarfélögum samanborið við 67% í Danmörku. Hin sterka íslenska verkalýðshreyfing er byggð upp af ákveðnum kvíum og heildarsamtök launafólks – BHM, KÍ, ASÍ og BSRB – eru eðlilega ekki sammála um allt. Stundum eru hagsmunir aðildarfélaga ólíkir, eðli málsins samkvæmt. Um flest erum við þó sammála. Öll samtökin vilja samfélag þar sem lágmarkslaun duga fyrir framfærslu og skapa nægjanlegt fjárhagslegt öryggi. Öll viljum við sterkan veikinda-, orlofs og lífeyrisrétt. Enn fremur viljum við öll öflugt verðlagseftirlit, lága verðbólgu, sanngjarnt skattkerfi og sterka samkeppnislöggjöf. En þegar kemur að sértækum hagsmunamálum samtakanna verðum við að sýna hverju öðru virðingu. Krafan um sanngjörn laun fyrir menntun er t.a.m. stundum afbökuð sem einhverskonar vanþóknun á minna menntuðu fólki. Slík framsetning er ekki aðeins heimskuleg heldur vegur hún að kjarna samfélagsgerðarinnar. Þegar svona málflutningur heldur í hina ósýnilegu hönd frjálsu markaðsaflanna skapast aðstæður til að tæra mikilvæg samfélagsleg grunnkerfi. Krafa BHM og KÍ um sanngjarnt mat á virði menntunar snýst ekki um það að grafa undan öðrum réttmætum kröfum í íslensku samfélagi eða fella dóm um virði annarra. Þvert á móti. Hagsæld samfélags ræðst að verulegu leyti af mannauðinum en mannauður verður hvorki til í tómarúmi né af sjálfum sér. Það er til lítils að hafa menntakerfi sem ekki er hægt að manna af kennurum eða heilbrigðiskerfi sem ekki verður mannað með heilbrigðisstarfsfólki. Það er ákall okkar, sem þetta skrifa, að verkalýðshreyfingin sýni styrk sinn í samstöðunni og eyði ekki kröftum sínum í hjaðnaðarvíg innbyrðis eða láta etja sér í innbyrðis átök og flokkadrætti. Með gagnkvæmri virðingu, skilningi og stuðningi í helstu baráttumálum launþega er hægt að ná miklum árangri. Það er sannarlega ekki vanþörf á því. Friðrik Jónsson er formaður Bandalags háskólamanna. Ragnar Þór Pétursson er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sveitarstjórnarmál Grunnskólar Leikskólar Kjaramál Skóla - og menntamál Ragnar Þór Pétursson Friðrik Jónsson Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Málið á að endurspegla fólkið í landinu Birta Björnsdóttir Skoðun Það sem býr í Höllu Hrund Viðar Hreinsson Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Okkar forseti Þráinn Farestveit Skoðun Starfsgetumat er kerfisbreytingin - ekki dass af báðu í mixtúru fyrir aumingja! María Pétursdóttir Skoðun Katrín eða Halla Hrund? Reynir Böðvarsson Skoðun Almannahagsmunir, fúsk eða spilling? Brynjar Níelsson Skoðun Garðbæingur á ímyndunarbömmer í Nígeríu Kristín Ólafsdóttir Skoðun Fjarheilbrigðisþjónusta Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fjarheilbrigðisþjónusta Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir skrifar Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Forsetaframbjóðandi með sömu tölu og Jesú Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Einfaldara fyrirkomulag tilvísana Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Málið á að endurspegla fólkið í landinu Birta Björnsdóttir skrifar Skoðun Hreyfing og tengsl Jóhanna Stefáns Bjarkardóttir skrifar Skoðun Eru byssur meira fullorðins? Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Ríkisbáknið fyrir sig Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Hjartastaður – hvaðan ertu? Anna Sigríður Melsteð skrifar Skoðun Er Evrópa að hverfa af kortinu? Guðmundur Einarsson skrifar Skoðun Garðbæingur á ímyndunarbömmer í Nígeríu Kristín Ólafsdóttir skrifar Skoðun Úkraínustríðið, skotvopnakaup Íslands og NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Okkar forseti Þráinn Farestveit skrifar Skoðun Ekki hika við að kjósa með hjartanu Rósa Steinunn Solveigar Sturludóttir skrifar Skoðun Tíminn er núna, stöðvum hvalveiðar! Hópur andstæðinga hvalveiða skrifar Skoðun Starfsgetumat gæti kostað líf Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Starfsgetumat er kerfisbreytingin - ekki dass af báðu í mixtúru fyrir aumingja! María Pétursdóttir skrifar Skoðun Það sem býr í Höllu Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Grjótmulningsverksmiðja umfram blómleg tækifæri komandi kynslóða? Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Berglind Friðriksdóttir,Böðvar Guðbjörn Jónsson,Guðmundur Oddgeirsson,Gunnsteinn R. Ómarsson,Hrafnhildur Hlín Hjartardóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir,Hrönn Guðmundsdóttir,Sigfús Benóný Harðarson skrifar Skoðun Fjórða læknaferðin endurgreidd Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Réttlætingar og lygar Ísraels Yousef Tamimi skrifar Skoðun Versta kerfi í heimi? Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Má ég taka þátt … í lífinu? Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar Skoðun Með réttlætið að leiðarljósi Bergdís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Katrín eða Halla Hrund? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Sterk, rökföst og réttsýn rödd skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir - Minn forseti Valdimar Óskarsson skrifar Skoðun Styðjum Katrínu Jakobsdóttur Gerður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hvaðan kemur þessi ótti við tilfinningar? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Lyf og dáleiðsla Hannes Björnsson skrifar Sjá meira
Á hverjum degi streyma um 29 þúsund manns til starfa hjá sveitarfélögum, 75% af þeim eru konur. Störfin eru fjölbreytt og krefjast mörg mikillar sérhæfingar t.d. kennsla barna í leik-, grunn- og tónlistarskólum; þroskaþjálfun, iðjuþjálfun og félagsráðgjöf. Samfélagslegt mikilvægi þessara starfa er óumdeilt en launin segja því miður aðra sögu. Mánaðarleg meðalheildarlaun fullvinnandi sérfræðinga hjá sveitarfélögum árið 2020 voru þriðjungi lægri en á almennum markaði og fjórðungi lægri en hjá ríkinu! Það er síðan sérstakt áhyggjuefni að ein skýrasta birtingarmynd kynjaðs vinnumarkaðar skuli endurspeglast í kerfisbundnu vanmati á virði kvenna með háskólamenntun hjá sveitarfélögum. Hvernig snúum við af þessari braut? Veikburða sveitarstjórnarstig getur ekki hækkað laun Í aldarfjórðung hefur það verið stefnan á Íslandi að auka dreifstýringu og flytja yfir til sveitarfélaga viðamikla sérfræðiþjónustu sem áður var á hendi ríkisins. Samhliða hafa alþjóðlegar úttektir bent á síaukna þjónustuþyngd, ósjálfbærni og miklar brotalamir tengt tilflutningnum. Allra síðustu misseri hefur orðið alvarlegt bakslag þegar einstaka sveitarfélög hafa jafnvel hafnað að standa undir grunnþjónustu á þeirri forsendu að hún sé ekki nægilega arðbær! Smæð og fjöldi sveitarfélaga hefur jafnframt skapað óhagræði stærðar og veikt sveitarstjórnarstigið. Sveitarfélögin eiga beinlínis litla raunhæfa möguleika á að standa undir hlutverki sínu. Umbótaviðleitni hefur því miður litlu skilað því sundurleit hjörð sveitarfélaga á í frekar eitruðu sambandi innbyrðis og enn verra sambandi við ríkið. Jafnvel í aðdraganda sveitarstjórnarkosninga fer lítið fyrir því að þetta grundvallarmál sé sett á oddinn. Að menntun sé metin til launa hjá sveitarfélögum – um hvað snýst það? Meðan það er hlutverk sveitarfélaga að halda úti sérhæfðri þjónustu verður að búa svo um hnútana að laun fyrir sérfræðinga séu samkeppnishæf, endurspegli samfélagslegt virði starfa og réttlæti kostnað vegna námsins. Að öðrum kosti mun enginn sjá hag í að mennta sig. Allt nám útheimtir enda töluverð bein útgjöld og einnig dýrmætan tíma sem hefði getað verið nýttur til að afla tekna. Það er þá ekki aðeins tímafrekt og kostnaðarsamt að afla sér menntunar, í samfélagi nútímans verður æ algengara að menntunarkröfur starfsstétta nái til alls starfsferilsins gegnum starfsþróun. Flestir taka námslán til að standa undir tekjumissi og auknum útgjöldum vegna náms og skuldbinda sig framvegis til að vinna tæplega tuttugu daga á ári til þess að standa undir afborgunum og vöxtum. Seinni innkoma ungs fólks á vinnumarkað gerir að verkum að verðmætustu árunum í öflun lífeyrisréttinda er fórnað.Fórnin er mikil og launin verða að endurspegla það - um þetta snýst ákallið um að menntun sé metin til launa. Vanmat á störfum kennara hjá sveitarfélögum er eitt skýrasta dæmið Eitt skýrasta dæmið um vanmat á menntun má finna í störfum kennara. Gefum okkur einstakling sem stendur frammi fyrir námsvali að loknum framhaldsskóla. Þessi einstaklingur hefur komist að þeirri niðurstöðu að kennsla barna sé réttur vettvangur til að að veita hæfileikum og hugsjónum útrás. Frá sjónarhóli samfélagsins er augljóst að svona fólk þarf að laða að kennaranámi. Frá sjónarhóli einstaklingsins er valið ekki jafn augljóst. Tölfræði ársins 2020 sýnir nefnilega að þessi manneskja gæti hæglega lokið skólagöngu sinni eftir framhaldsskóla og valið sér starf í verslun eða þjónustu og fengið 100 þúsund krónum hærri heildarlaun á mánuði heldur en í grunnskóla að loknu fimm ára háskólanámi! Þaðan gæti leiðin legið víða um vinnumarkaðinn og oftast þannig að launin hækki reglulega fram eftir starfsævinni en sú er ekki raunin fyrir kennara. Hvergi innan OECD taka laun kennara minni hækkunum yfir starfsævina en á Íslandi. Þetta er gríðarlega alvarlegt mál og mun koma niður á menntun barna okkar en því miður situr þetta fast í gangverki misheppnaðrar stefnumörkunar um dreifstýrt stjórnvald í landinu. Vinnum saman fyrir fólkið og sýnum styrk í samstöðunni Mikill styrkur verkalýðshreyfingarinnar er helsta vopn íslensks launafólks en yfir 90% vinnandi fólks er í stéttarfélögum samanborið við 67% í Danmörku. Hin sterka íslenska verkalýðshreyfing er byggð upp af ákveðnum kvíum og heildarsamtök launafólks – BHM, KÍ, ASÍ og BSRB – eru eðlilega ekki sammála um allt. Stundum eru hagsmunir aðildarfélaga ólíkir, eðli málsins samkvæmt. Um flest erum við þó sammála. Öll samtökin vilja samfélag þar sem lágmarkslaun duga fyrir framfærslu og skapa nægjanlegt fjárhagslegt öryggi. Öll viljum við sterkan veikinda-, orlofs og lífeyrisrétt. Enn fremur viljum við öll öflugt verðlagseftirlit, lága verðbólgu, sanngjarnt skattkerfi og sterka samkeppnislöggjöf. En þegar kemur að sértækum hagsmunamálum samtakanna verðum við að sýna hverju öðru virðingu. Krafan um sanngjörn laun fyrir menntun er t.a.m. stundum afbökuð sem einhverskonar vanþóknun á minna menntuðu fólki. Slík framsetning er ekki aðeins heimskuleg heldur vegur hún að kjarna samfélagsgerðarinnar. Þegar svona málflutningur heldur í hina ósýnilegu hönd frjálsu markaðsaflanna skapast aðstæður til að tæra mikilvæg samfélagsleg grunnkerfi. Krafa BHM og KÍ um sanngjarnt mat á virði menntunar snýst ekki um það að grafa undan öðrum réttmætum kröfum í íslensku samfélagi eða fella dóm um virði annarra. Þvert á móti. Hagsæld samfélags ræðst að verulegu leyti af mannauðinum en mannauður verður hvorki til í tómarúmi né af sjálfum sér. Það er til lítils að hafa menntakerfi sem ekki er hægt að manna af kennurum eða heilbrigðiskerfi sem ekki verður mannað með heilbrigðisstarfsfólki. Það er ákall okkar, sem þetta skrifa, að verkalýðshreyfingin sýni styrk sinn í samstöðunni og eyði ekki kröftum sínum í hjaðnaðarvíg innbyrðis eða láta etja sér í innbyrðis átök og flokkadrætti. Með gagnkvæmri virðingu, skilningi og stuðningi í helstu baráttumálum launþega er hægt að ná miklum árangri. Það er sannarlega ekki vanþörf á því. Friðrik Jónsson er formaður Bandalags háskólamanna. Ragnar Þór Pétursson er formaður Kennarasambands Íslands.
Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Starfsgetumat er kerfisbreytingin - ekki dass af báðu í mixtúru fyrir aumingja! María Pétursdóttir Skoðun
Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Starfsgetumat er kerfisbreytingin - ekki dass af báðu í mixtúru fyrir aumingja! María Pétursdóttir skrifar
Skoðun Grjótmulningsverksmiðja umfram blómleg tækifæri komandi kynslóða? Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Berglind Friðriksdóttir,Böðvar Guðbjörn Jónsson,Guðmundur Oddgeirsson,Gunnsteinn R. Ómarsson,Hrafnhildur Hlín Hjartardóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir,Hrönn Guðmundsdóttir,Sigfús Benóný Harðarson skrifar
Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Starfsgetumat er kerfisbreytingin - ekki dass af báðu í mixtúru fyrir aumingja! María Pétursdóttir Skoðun