Samkeppniseftirlit og hagur neytenda Ólafur Stephensen skrifar 18. júní 2020 08:30 Það má orðið heita fastur liður að talsmenn stórfyrirtækja, sem Samkeppniseftirlitið sektar fyrir samkeppnisbrot, beri sig illa og segi ákvörðunina ganga gegn hagsmunum neytenda af því að nú neyðist þeir til að hækka verðið á þjónustu sinni. Þetta var viðkvæðið hjá talsmönnum Mjólkursamsölunnar þegar Samkeppniseftirlitið lagði á fyrirtækið 480 milljóna króna sekt sumarið 2015 (sem var staðfest í Landsrétti í vor). Þetta er líka vörn forsvarsmanna Símans í fjölmiðlum, eftir að Samkeppniseftirlitið sektaði fyrirtækið um 500 milljónir króna – þeir segjast bara ekkert botna í því að þessi eftirlitsstofnun gangi þannig gegn hagsmunum neytenda með því að banna þeim að bjóða viðskiptavinunum Enska boltann á þúsundkall ef þeir skuldbinda sig til að kaupa um leið alls kyns aðra þjónustu af Símanum. Langtímasjónarmiðin Í augum neytandans kunna þessar röksemdir að hljóma mjög skynsamlega – eða eins og stóð í ritstjórnargrein í dagblaði um sektina á Símann: „Hvar er glæpurinn?“ Hagnast neytendur ekki á slíkum tilboðum? Svarið er að þeir kunna að gera það til skemmri tíma litið, en ekki endilega til lengri tíma litið. Slík hegðun öflugra fyrirtækja kann að verða til þess að þau draga að sér viðskiptavini og auka markaðshlutdeild sína og verða á endanum svo ráðandi á markaðnum að þau geta hækkað verðið aftur. Þannig hefur samkeppnin á markaðnum, sem neytendur njóta góðs af, skaðazt til lengri tíma litið. Góði díllinn hindrar samkeppni Í þessu tilviki hafði fyrirtæki, sem lengst af hefur haft yfirburðastöðu á íslenzkum fjarskiptamarkaði, skuldbundið sig með sátt við Samkeppniseftirlitið til að tvinna ekki saman ólíka þjónustuþætti með þessum hætti. Síminn hefur margsinnis verið fundinn sekur um samkeppnisbrot og eins hefur félagið gert sáttir við Samkeppniseftirlitið vegna samkeppnisbrota. Tilgangurinn með þeim skilyrðum, sem Símanum voru þar sett, var að koma í veg fyrir að hann gæti, í ljósi sterkrar stöðu sinnar á mikilvægum mörkuðum fjarskipta, „nýtt hið breiða þjónustuframboð sitt til þess að draga að sér og halda viðskiptum á þann hátt að keppinautar þeirra geti ekki boðið samkeppnishæft verð eða þjónustu,“ eins og Samkeppniseftirlitið orðar það. Með öðrum orðum má Síminn ekki nota lágt verð á Enska boltanum til að festa fólk í viðskiptum með ýmsa aðra fjarskiptaþjónustu og hindra það þannig í því að færa sig yfir til keppinauta ef þeir bjóða betra verð á einstökum þjónustuþáttum. Sambærilegt bann við samtvinnun þjónustu er eitt algengasta tæki samkeppnisyfirvalda víða um hinn vestræna heim til að hindra að ráðandi fyrirtæki hagnýti sér óeðlilega stöðu sína og hamli samkeppni. Það er rétt að hafa í huga að þótt samkeppnislöggjöfin feli í sér ákveðna vernd fyrir fyrirtæki í samkeppnisrekstri, er neytendavernd hinn rauði þráður löggjafarinnar. Það er skylda samkeppnisyfirvalda að hafa augun á langtímasjónarmiðunum í þessu efni og tryggja virka samkeppni til framtíðar. Sömu langtímasjónarmið eiga við um skaðlega undirverðlagningu; jafnvel þótt tilboð stórfyrirtækja kunni að hljóma sem tónlist í eyrum neytenda ber samkeppnisyfirvöldum að grípa inn í ef markaðsráðandi fyrirtæki verðleggur vöru eða þjónustu undir kostnaðarverði til að leggja steina í götu keppinauta sinna. Dæmi um slík inngrip eru þegar Bónusi var bannað að selja mjólk undir kostnaðarverði og þegar Síminn var sektaður um 60 milljónir króna fyrir að bjóða viðskiptavinum 3G-lykil og ókeypis þjónustu í heilt sumar árið 2012. Háum sektum fyrir samkeppnisbrot er ætlað að fæla fyrirtæki frá slíkri háttsemi. Ekkert fyrirtæki hefur fengið hærri samkeppnissektir en Síminn, eða samanlagt um 1,35 milljarða króna frá árinu 2007 (1,75 milljarða ef sekt á dótturfélag er tekin með). Það má velta fyrir sér hvort þær sektir hafi verið nógu háar, svona miðað við nýjustu tíðindi. Ekki tímapunkturinn til að veikja samkeppniseftirlit Það hefur verið dálítið í tízku undanfarið, ekki sízt hjá stærri fyrirtækjum, að kvarta undan inngripum Samkeppniseftirlitsins og biðja um að stjórnvöld breyti lögum til að draga úr stofnuninni tennurnar. Félag atvinnurekenda hefur lagzt gegn slíkum áformum. FA hefur þvert á móti bent á að við núverandi aðstæður, þegar mörg minni og meðalstór fyrirtæki standa höllum fæti vegna kreppunnar í kjölfar kórónaveirufaraldursins, sé enn mikilvægara en áður að tryggja virkt aðhald með samkeppni og hindra aukna samþjöppun á mörkuðum. Slík samþjöppun getur átt sér stað þegar minni fyrirtæki neyðast til að hætta rekstri og stöndugri keppinautar þeirra hirða viðskiptin, eða þegar stóru fyrirtækin, sem hafa greiðari aðgang að fjármögnun, kaupa upp þau minni. Samkeppniseftirlitið er ekki óskeikult fremur en aðrar eftirlitsstofnanir, en núna er að minnsta kosti alls ekki tímapunkturinn til að veikja það. Aukið aðhald frá þolendum samkeppnisbrota FA hefur sömuleiðis sent efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis tillögur um hvernig styrkja megi samkeppnislöggjöfina með því að bæta möguleika fyrirtækja og neytenda, sem verða fyrir tjóni vegna samkeppnisbrota, til að sækja skaðabætur úr hendi brotlegra fyrirtækja. Slík úrræði eru í samkeppnislöggjöf ýmissa nágrannalanda okkar og stuðla að meiri varnaðaráhrifum og öflugri framkvæmd samkeppnisreglna. Neytendur, fjölmiðlar og stjórnmálamenn ættu ekki að hlusta á kveinstafi stórfyrirtækja sem bera sig illa undan ákvörðunum samkeppnisyfirvalda. Gott og skilvirkt samkeppniseftirlit er hverju hagkerfi nauðsynlegt – alveg sérstaklega þegar á móti blæs og mikið umrót er á mörkuðum. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Samkeppnismál Neytendur Ólafur Stephensen Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Afhverju viltu fá trúð á Bessastaði? Diljá Ámundadóttir Zoega Skoðun Vegið að æru embættismanna Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir Skoðun Hverjum treystum við fyrir fjöreggjunum okkar? Skoðun Það þarf þyrlupall við þjóðarsjúkrahúsið Hópur lækna á þyrlum Landhelgisgæslunnar Skoðun Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring Skoðun Vegna hvers kýs ég Katrínu Jón Kristjánsson Skoðun Halla Hrund - Þarf fólk eins og þig, fyrir fólk eins og mig? Tómas Ellert Tómasson Skoðun Halla Hrund, Halla Tómasdóttir eða Katrín Jakobsdóttir? Reynir Böðvarsson Skoðun Minnislausir molbúar Melkorka Ólafsdóttir Skoðun Gjöf sem gefur Halla Tómasdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ómetanleg leiðsögn Magnús Ingi Óskarsson skrifar Skoðun Vegið að æru embættismanna Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hverjum treystum við fyrir fjöreggjunum okkar? skrifar Skoðun Stöndum í lappirnar! Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Gjöf sem gefur Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vegna hvers kýs ég Katrínu Jón Kristjánsson skrifar Skoðun Hvar er sómakenndin? Blakleikur Ísraels og Íslands Hrönn Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Alþingi slátrar jafnræðisreglunni Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Málfarslöggan verk sín vann Ari Páll Kristinsson skrifar Skoðun Verðmæti Döff kjósenda Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Nýja hægrið Davíð Bergmann skrifar Skoðun Afhverju viltu fá trúð á Bessastaði? Diljá Ámundadóttir Zoega skrifar Skoðun Heldur þann besta en þann næstbesta! Vilhjálmur B. Bragason skrifar Skoðun Vel gert! Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund; vörður auðlinda og nýsköpunar Valdimar Össurarson skrifar Skoðun Forsetabaráttan: Hin fimm fræknu og leiðtogafræðin Sigurður Ragnarsson skrifar Skoðun Sýnileiki og styrkur þjóðar Ásdís Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Velferð fólks framar markaðsvæddri netsölu áfengis Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Halla Hrund, Halla Tómasdóttir eða Katrín Jakobsdóttir? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það þarf þyrlupall við þjóðarsjúkrahúsið Hópur lækna á þyrlum Landhelgisgæslunnar skrifar Skoðun Vonandi endurtekur sagan sig! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Halla Hrund - Þarf fólk eins og þig, fyrir fólk eins og mig? Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Kjósum sterkan leiðtoga Guðlaug Hrönn Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Munu kosningar bjarga Bretlandi? Guðmundur Einarsson skrifar Skoðun Hvers konar bull er þetta ! Fjölnir Sæmundsson skrifar Skoðun Líkhús Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Hafnarfjarðarbæjar – Þjóðgarð á Reykjanes Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Svar til Páls Winkel Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun Síðasti naglinn í líkkistu innanlandsflugs? Eiður Ragnarsson skrifar Skoðun Forseti lýðveldisins Erlingur Hansson skrifar Sjá meira
Það má orðið heita fastur liður að talsmenn stórfyrirtækja, sem Samkeppniseftirlitið sektar fyrir samkeppnisbrot, beri sig illa og segi ákvörðunina ganga gegn hagsmunum neytenda af því að nú neyðist þeir til að hækka verðið á þjónustu sinni. Þetta var viðkvæðið hjá talsmönnum Mjólkursamsölunnar þegar Samkeppniseftirlitið lagði á fyrirtækið 480 milljóna króna sekt sumarið 2015 (sem var staðfest í Landsrétti í vor). Þetta er líka vörn forsvarsmanna Símans í fjölmiðlum, eftir að Samkeppniseftirlitið sektaði fyrirtækið um 500 milljónir króna – þeir segjast bara ekkert botna í því að þessi eftirlitsstofnun gangi þannig gegn hagsmunum neytenda með því að banna þeim að bjóða viðskiptavinunum Enska boltann á þúsundkall ef þeir skuldbinda sig til að kaupa um leið alls kyns aðra þjónustu af Símanum. Langtímasjónarmiðin Í augum neytandans kunna þessar röksemdir að hljóma mjög skynsamlega – eða eins og stóð í ritstjórnargrein í dagblaði um sektina á Símann: „Hvar er glæpurinn?“ Hagnast neytendur ekki á slíkum tilboðum? Svarið er að þeir kunna að gera það til skemmri tíma litið, en ekki endilega til lengri tíma litið. Slík hegðun öflugra fyrirtækja kann að verða til þess að þau draga að sér viðskiptavini og auka markaðshlutdeild sína og verða á endanum svo ráðandi á markaðnum að þau geta hækkað verðið aftur. Þannig hefur samkeppnin á markaðnum, sem neytendur njóta góðs af, skaðazt til lengri tíma litið. Góði díllinn hindrar samkeppni Í þessu tilviki hafði fyrirtæki, sem lengst af hefur haft yfirburðastöðu á íslenzkum fjarskiptamarkaði, skuldbundið sig með sátt við Samkeppniseftirlitið til að tvinna ekki saman ólíka þjónustuþætti með þessum hætti. Síminn hefur margsinnis verið fundinn sekur um samkeppnisbrot og eins hefur félagið gert sáttir við Samkeppniseftirlitið vegna samkeppnisbrota. Tilgangurinn með þeim skilyrðum, sem Símanum voru þar sett, var að koma í veg fyrir að hann gæti, í ljósi sterkrar stöðu sinnar á mikilvægum mörkuðum fjarskipta, „nýtt hið breiða þjónustuframboð sitt til þess að draga að sér og halda viðskiptum á þann hátt að keppinautar þeirra geti ekki boðið samkeppnishæft verð eða þjónustu,“ eins og Samkeppniseftirlitið orðar það. Með öðrum orðum má Síminn ekki nota lágt verð á Enska boltanum til að festa fólk í viðskiptum með ýmsa aðra fjarskiptaþjónustu og hindra það þannig í því að færa sig yfir til keppinauta ef þeir bjóða betra verð á einstökum þjónustuþáttum. Sambærilegt bann við samtvinnun þjónustu er eitt algengasta tæki samkeppnisyfirvalda víða um hinn vestræna heim til að hindra að ráðandi fyrirtæki hagnýti sér óeðlilega stöðu sína og hamli samkeppni. Það er rétt að hafa í huga að þótt samkeppnislöggjöfin feli í sér ákveðna vernd fyrir fyrirtæki í samkeppnisrekstri, er neytendavernd hinn rauði þráður löggjafarinnar. Það er skylda samkeppnisyfirvalda að hafa augun á langtímasjónarmiðunum í þessu efni og tryggja virka samkeppni til framtíðar. Sömu langtímasjónarmið eiga við um skaðlega undirverðlagningu; jafnvel þótt tilboð stórfyrirtækja kunni að hljóma sem tónlist í eyrum neytenda ber samkeppnisyfirvöldum að grípa inn í ef markaðsráðandi fyrirtæki verðleggur vöru eða þjónustu undir kostnaðarverði til að leggja steina í götu keppinauta sinna. Dæmi um slík inngrip eru þegar Bónusi var bannað að selja mjólk undir kostnaðarverði og þegar Síminn var sektaður um 60 milljónir króna fyrir að bjóða viðskiptavinum 3G-lykil og ókeypis þjónustu í heilt sumar árið 2012. Háum sektum fyrir samkeppnisbrot er ætlað að fæla fyrirtæki frá slíkri háttsemi. Ekkert fyrirtæki hefur fengið hærri samkeppnissektir en Síminn, eða samanlagt um 1,35 milljarða króna frá árinu 2007 (1,75 milljarða ef sekt á dótturfélag er tekin með). Það má velta fyrir sér hvort þær sektir hafi verið nógu háar, svona miðað við nýjustu tíðindi. Ekki tímapunkturinn til að veikja samkeppniseftirlit Það hefur verið dálítið í tízku undanfarið, ekki sízt hjá stærri fyrirtækjum, að kvarta undan inngripum Samkeppniseftirlitsins og biðja um að stjórnvöld breyti lögum til að draga úr stofnuninni tennurnar. Félag atvinnurekenda hefur lagzt gegn slíkum áformum. FA hefur þvert á móti bent á að við núverandi aðstæður, þegar mörg minni og meðalstór fyrirtæki standa höllum fæti vegna kreppunnar í kjölfar kórónaveirufaraldursins, sé enn mikilvægara en áður að tryggja virkt aðhald með samkeppni og hindra aukna samþjöppun á mörkuðum. Slík samþjöppun getur átt sér stað þegar minni fyrirtæki neyðast til að hætta rekstri og stöndugri keppinautar þeirra hirða viðskiptin, eða þegar stóru fyrirtækin, sem hafa greiðari aðgang að fjármögnun, kaupa upp þau minni. Samkeppniseftirlitið er ekki óskeikult fremur en aðrar eftirlitsstofnanir, en núna er að minnsta kosti alls ekki tímapunkturinn til að veikja það. Aukið aðhald frá þolendum samkeppnisbrota FA hefur sömuleiðis sent efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis tillögur um hvernig styrkja megi samkeppnislöggjöfina með því að bæta möguleika fyrirtækja og neytenda, sem verða fyrir tjóni vegna samkeppnisbrota, til að sækja skaðabætur úr hendi brotlegra fyrirtækja. Slík úrræði eru í samkeppnislöggjöf ýmissa nágrannalanda okkar og stuðla að meiri varnaðaráhrifum og öflugri framkvæmd samkeppnisreglna. Neytendur, fjölmiðlar og stjórnmálamenn ættu ekki að hlusta á kveinstafi stórfyrirtækja sem bera sig illa undan ákvörðunum samkeppnisyfirvalda. Gott og skilvirkt samkeppniseftirlit er hverju hagkerfi nauðsynlegt – alveg sérstaklega þegar á móti blæs og mikið umrót er á mörkuðum. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda.
Skoðun Hvar er sómakenndin? Blakleikur Ísraels og Íslands Hrönn Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar