Foreldra í fangelsi? Sæunn Kjartansdóttir skrifar 14. september 2017 07:15 Fyrir Alþingi liggur svohljóðandi frumvarp um breytingu á barnaverndarlögum: „Tálmi það foreldri sem barn býr hjá hinu foreldrinu eða öðrum sem eiga umgengnisrétt samkvæmt úrskurði, dómi, dómsátt foreldra eða samningi þeirra staðfestum af sýslumanni að neyta umgengnisréttar, eða takmarki hann, varðar það fangelsi allt að fimm árum.“ Í rökstuðningi er m.a. vitnað í barnalög og barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna þar sem kveðið er á um rétt barna til að þekkja og umgangast báða foreldra sína og skyldu foreldra til stuðla að því að barn njóti umgengni við hitt foreldrið nema hún sé andstæð hag og þörfum barnsins að mati dómara eða lögmælts stjórnvalds. Fram kemur að oft sé verulegur misbrestur á að þessi mikilvægi réttur barnsins sé virtur og að málsmeðferð vegna slíks hjá sýslumanni sé bæði tímafrek og kostnaðarsöm.Tálmun eða vernd? Því er ekki að neita að tálmunarmál eru tímafrek, kostnaðarsöm og sársaukafull. Vandséð er að gegn nokkru af fyrrnefndu verði spornað með því að setja foreldra í fangelsi. Mál sem í daglegu tali eru kölluð tálmunarmál eru af margvíslegum toga og mörgum reynist erfitt að greina á milli raunverulegrar tálmunar og viðleitni foreldris til að vernda barn sitt þegar það óttast velferð þess hjá hinu foreldrinu. Slíkt krefst oft tímafrekrar og kostnaðarsamrar vinnu sem stjórnvöld telja okkur ekki hafa efni á. Þess vegna fáum við svona groddalegt frumvarp. Ég hef í starfi mínu kynnst tálmunarmálum sem bera nafn með rentu. Í þeim tilvikum meinar annað foreldri hinu og fjölskyldu þess umgengni við barn án gildrar ástæðu. Slíkir foreldrar eru vanhæfir til að greina á milli eigin tilfinninga (t.d. höfnunar eða reiði í garð hins foreldrisins) og þarfa barnsins og því ófærir um að setja þarfir þess í forgang. Ekki leikur vafi á að slík hegðun skaðar börn bæði í bráð og lengd og því er mikilvægt að bregðast við á ábyrgan hátt. Það væri hins vegar að fara úr öskunni í eldinn að fangelsa foreldrið sem barn er háð. Við það myndi barnið ekki aðeins missa mikilvæg tengsl við pabba eða mömmu heldur er veruleg hætta á að það myndi kenna sjálfu sér um. Slík reynsla er til þess fallin að valda sektarkennd sem getur til dæmis brotist út sem kvíði, léleg sjálfsmynd, þunglyndi eða árásargirni. Ályktanir frumvarpsins um að fangelsun vanhæfs foreldris sé barni til góða bera ekki með sér djúpan skilning á sálarlífi barna. Það er stundum kallað tálmun þegar annað foreldrið tregðast við að senda barn til hins vegna gruns um vanrækslu eða ofbeldi. Skiptir þá litlu máli hvort ungt barn sýnir einkenni um ótta, kvíða og vanlíðan þegar það umgengst viðkomandi foreldri eða eldra barn tjáir vanlíðan með orðum. Að sama skapi er það viðtekin venja að senda barn til foreldris sem hitt foreldrið hefur flúið frá vegna ofbeldis. Svo virðist sem gengið sé út frá þeirri forsendu að ofbeldi hafi eingöngu beinst að makanum (sem var svo erfiður) en allt öðru máli gegni um barnið. Mýtan um að ofbeldi sé á ábyrgð þolandans lifir góðu lífi og hinn fullorðni fær að njóta vafans, ekki barnið. Reynslan hefur sýnt að þetta er nokkuð algengt vandamál enda eignast fólk sem beitir ofbeldi, fíkniefnaneytendur og aðrir sem skortir hæfni til að taka tillit til annarra börn ekki síður en aðrir. Verði umrætt frumvarp að lögum neyðir það foreldra sem óttast um öryggi barna sinna til að velja á milli tvenns konar lögbrota; að stefna velferð og öryggi barnsins í hættu með því að senda það í aðstæður sem þeir meta ótryggar eða vernda barnið og eiga á hættu fangelsisvist.Raunhæf viðbrögð við tálmun Á það er réttilega bent í rökstuðningi með frumvarpinu að þau úrræði sem eru til staðar hafa ekki virkað nægilega vel. Þar með er ekki sagt að þau geti það ekki. Til þess að svo verði þarf að gera fólki sem starfar í þessum málaflokki kleift að meta sérhvert mál fyrir sig og vinna með það á faglegum forsendum og skikkanlegum hraða. Sé stjórnvöldum alvara með yfirlýsingum um að ávallt skuli setja velferð barna í forgang þá senda þau ekki foreldra þeirra í fangelsi. Þau efla geðheilbrigðisþjónustu, barnaverndarúrræði og sáttameðferðir, hraða málsmeðferð hjá sýslumanni og innheimta dagsektir þegar við á. Allt kostar þetta tíma, fyrirhöfn og peninga en að halda því fram að fangelsun foreldra með tilheyrandi áföllum fyrir börn þeirra, sé ódýr, nútímalegur eða hagkvæmur kostur fyrir samfélagið er vægast sagt vanhugsaður málflutningur. Höfundur er sálgreinir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Minn maður mun standa í lappirnar Helgi Pétursson Skoðun Brjótum heimsblað! Hallgrímur Helgason Skoðun Hví Halla Hrund? – Skyldulesning! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Kjósum forseta sem við treystum Ingileif Jónsdóttir Skoðun Afturbatapíka í skilgreiningu HKL Steingrímur Gunnarsson Skoðun Er landið stjórnlaust og býr þjóðin við valdníðslu og rányrkju? Vilhelm Jónsson Skoðun Halla Hrund Logadóttir: Framtíðarforseti Íslands? Sandra B. Franks Skoðun Hefur allt til brunns að bera Árný Björg Blandon Skoðun Það skiptir máli hver er forseti landsins Unnar Geir Unnarsson Skoðun Ó, vakna þú mín Þyrnirós! Ólafur H. Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Kvenskörung á Bessastaði Þorbergur Þórsson skrifar Skoðun Traustir skulu hornsteinar Jakob Bragi Hannesson skrifar Skoðun Ég treysti Katrínu Guðný Hildur Magnúsdóttir skrifar Skoðun ALDIN kallar eftir loftslagsaðgerðum Árni Bragason,Halldór Reynisson,Heiðrun Guðmundsdóttir,Dagný Halldórsdóttir,Tryggvi Felixson skrifar Skoðun Gallar frambjóðandans - hjálparhönd til óákveðinna Gunnar Helgason skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnarformanns Gildis Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rjúfum þögnina: andlegt ofbeldi Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna kýs ég „nörd“ í smáríkjafræðum sem forseta? Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Kjósum húmanista – Konu hugsjóna og framkvæmdargleði Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Óhollustan í að sópa gærdeginum undir teppi skrifar Skoðun Við eigum skilið Höllu Tómasdóttur! Thor Ólafsson skrifar Skoðun Halla Hrund Logadóttir: Framtíðarforseti Íslands? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Að sitja vel í sjálfri sér Kolbrún Sverrisdóttir skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir fyrir okkur unga fólkið Kári Sigfússon skrifar Skoðun Kjósum alvöru forseta en ekki óbreytt ástand Kári Allansson skrifar Skoðun Ætlar auðvaldinu loks að takast að ráða í forsetaembættið? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Halla Hrund Logadóttir: Framtíðarforseti Íslands? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Ég kýs Katrínu! Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Opinber umræða í þágu hugsunar Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Hefur allt til brunns að bera Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Brjótum heimsblað! Hallgrímur Helgason skrifar Skoðun Kjósum forseta sem við treystum Ingileif Jónsdóttir skrifar Skoðun Það skiptir máli hver er forseti landsins Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Sjálfstæði eða fall? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Afturbatapíka í skilgreiningu HKL Steingrímur Gunnarsson skrifar Skoðun Ó, vakna þú mín Þyrnirós! Ólafur H. Ólafsson skrifar Skoðun Kryddum tilveruna í skrautbúning Ásdís Rán Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Er landið stjórnlaust og býr þjóðin við valdníðslu og rányrkju? Vilhelm Jónsson skrifar Skoðun Hví Halla Hrund? – Skyldulesning! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Sanngjarnt lífeyriskerfi: Neikvæða eða jákvæða hvata til að virkja fatlað fólk til atvinnuþátttöku ? Gunnar Alexander Ólafsson ,Sigurður Árnason skrifar Sjá meira
Fyrir Alþingi liggur svohljóðandi frumvarp um breytingu á barnaverndarlögum: „Tálmi það foreldri sem barn býr hjá hinu foreldrinu eða öðrum sem eiga umgengnisrétt samkvæmt úrskurði, dómi, dómsátt foreldra eða samningi þeirra staðfestum af sýslumanni að neyta umgengnisréttar, eða takmarki hann, varðar það fangelsi allt að fimm árum.“ Í rökstuðningi er m.a. vitnað í barnalög og barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna þar sem kveðið er á um rétt barna til að þekkja og umgangast báða foreldra sína og skyldu foreldra til stuðla að því að barn njóti umgengni við hitt foreldrið nema hún sé andstæð hag og þörfum barnsins að mati dómara eða lögmælts stjórnvalds. Fram kemur að oft sé verulegur misbrestur á að þessi mikilvægi réttur barnsins sé virtur og að málsmeðferð vegna slíks hjá sýslumanni sé bæði tímafrek og kostnaðarsöm.Tálmun eða vernd? Því er ekki að neita að tálmunarmál eru tímafrek, kostnaðarsöm og sársaukafull. Vandséð er að gegn nokkru af fyrrnefndu verði spornað með því að setja foreldra í fangelsi. Mál sem í daglegu tali eru kölluð tálmunarmál eru af margvíslegum toga og mörgum reynist erfitt að greina á milli raunverulegrar tálmunar og viðleitni foreldris til að vernda barn sitt þegar það óttast velferð þess hjá hinu foreldrinu. Slíkt krefst oft tímafrekrar og kostnaðarsamrar vinnu sem stjórnvöld telja okkur ekki hafa efni á. Þess vegna fáum við svona groddalegt frumvarp. Ég hef í starfi mínu kynnst tálmunarmálum sem bera nafn með rentu. Í þeim tilvikum meinar annað foreldri hinu og fjölskyldu þess umgengni við barn án gildrar ástæðu. Slíkir foreldrar eru vanhæfir til að greina á milli eigin tilfinninga (t.d. höfnunar eða reiði í garð hins foreldrisins) og þarfa barnsins og því ófærir um að setja þarfir þess í forgang. Ekki leikur vafi á að slík hegðun skaðar börn bæði í bráð og lengd og því er mikilvægt að bregðast við á ábyrgan hátt. Það væri hins vegar að fara úr öskunni í eldinn að fangelsa foreldrið sem barn er háð. Við það myndi barnið ekki aðeins missa mikilvæg tengsl við pabba eða mömmu heldur er veruleg hætta á að það myndi kenna sjálfu sér um. Slík reynsla er til þess fallin að valda sektarkennd sem getur til dæmis brotist út sem kvíði, léleg sjálfsmynd, þunglyndi eða árásargirni. Ályktanir frumvarpsins um að fangelsun vanhæfs foreldris sé barni til góða bera ekki með sér djúpan skilning á sálarlífi barna. Það er stundum kallað tálmun þegar annað foreldrið tregðast við að senda barn til hins vegna gruns um vanrækslu eða ofbeldi. Skiptir þá litlu máli hvort ungt barn sýnir einkenni um ótta, kvíða og vanlíðan þegar það umgengst viðkomandi foreldri eða eldra barn tjáir vanlíðan með orðum. Að sama skapi er það viðtekin venja að senda barn til foreldris sem hitt foreldrið hefur flúið frá vegna ofbeldis. Svo virðist sem gengið sé út frá þeirri forsendu að ofbeldi hafi eingöngu beinst að makanum (sem var svo erfiður) en allt öðru máli gegni um barnið. Mýtan um að ofbeldi sé á ábyrgð þolandans lifir góðu lífi og hinn fullorðni fær að njóta vafans, ekki barnið. Reynslan hefur sýnt að þetta er nokkuð algengt vandamál enda eignast fólk sem beitir ofbeldi, fíkniefnaneytendur og aðrir sem skortir hæfni til að taka tillit til annarra börn ekki síður en aðrir. Verði umrætt frumvarp að lögum neyðir það foreldra sem óttast um öryggi barna sinna til að velja á milli tvenns konar lögbrota; að stefna velferð og öryggi barnsins í hættu með því að senda það í aðstæður sem þeir meta ótryggar eða vernda barnið og eiga á hættu fangelsisvist.Raunhæf viðbrögð við tálmun Á það er réttilega bent í rökstuðningi með frumvarpinu að þau úrræði sem eru til staðar hafa ekki virkað nægilega vel. Þar með er ekki sagt að þau geti það ekki. Til þess að svo verði þarf að gera fólki sem starfar í þessum málaflokki kleift að meta sérhvert mál fyrir sig og vinna með það á faglegum forsendum og skikkanlegum hraða. Sé stjórnvöldum alvara með yfirlýsingum um að ávallt skuli setja velferð barna í forgang þá senda þau ekki foreldra þeirra í fangelsi. Þau efla geðheilbrigðisþjónustu, barnaverndarúrræði og sáttameðferðir, hraða málsmeðferð hjá sýslumanni og innheimta dagsektir þegar við á. Allt kostar þetta tíma, fyrirhöfn og peninga en að halda því fram að fangelsun foreldra með tilheyrandi áföllum fyrir börn þeirra, sé ódýr, nútímalegur eða hagkvæmur kostur fyrir samfélagið er vægast sagt vanhugsaður málflutningur. Höfundur er sálgreinir.
Skoðun ALDIN kallar eftir loftslagsaðgerðum Árni Bragason,Halldór Reynisson,Heiðrun Guðmundsdóttir,Dagný Halldórsdóttir,Tryggvi Felixson skrifar
Skoðun Sanngjarnt lífeyriskerfi: Neikvæða eða jákvæða hvata til að virkja fatlað fólk til atvinnuþátttöku ? Gunnar Alexander Ólafsson ,Sigurður Árnason skrifar