Dyggð að henda ekki mat

Landspítali hefur verið tilnefndur til umhverfisverðlauna Norðurlandaráðs vegna framlags síns til minni matarsóunar. Mötuneyti spítalans gefur nú yfir 240 afgangs matarbakka til Samhjálpar í viku hverri.

„Íslendingar henda miklu af nýtanlegum mat,“ segir Hildur Harðardóttir, sérfræðingur á sviði sjálfbærni hjá Umhverfisstofnun. Tölfræði nýjustu rannsóknar Umhverfisstofnunar á matarsóun Íslendinga talar sínu máli.

„Úr eldhúsum landsmanna fara að meðaltali 62 kíló af mat í ruslið árlega, þar af 23 kíló af nýtanlegum mat. Sem þýðir að þegar við kaupum fjóra innkaupapoka af matvöru í Bónus fer að meðaltali einn beint í ruslið,“ upplýsir Hildur og betur má ef duga skal.

Vefurinn matarsóun.is er hluti af sóknaráætlun Umhverfis- og auðlindaráðneytisins í loftlagsmálum og úrgangsforvarnastefnu. Vefurinn fór í loftið í fyrra en að honum standa ýmsar stofnanir og frjáls félagasamtök.

„Kveikjan að vefnum var sú að það var ekki til neinn vettvangur á íslensku fyrir fræðslu um matarsóun og leiðbeiningar um hvernig hægt er að minnka hana,“ segir Hildur. „Það vefst til dæmis fyrir mörgum að kaupa rétt magn hráefnis í matinn en á matarsóun.is er meðal annars að finna skammta­reikni til að aðstoða fólk við að áætla rétt magn í innkaupum.“

Matarsóun.is er líka virk síða á Facebook þar sem hægt er að finna nýjustu fréttir og hollráð um matarsóun.

„Það er ríkt í Íslendingum að elda mikið og hafa miklu meira en nóg á veisluborðum. Við viljum breyta þessu viðhorfi og teljum meiri dyggð að vera nákvæmur í veisluföngum og þurfa ekki að henda neinu né sitja uppi með marengstertur svo vikum skiptir. Verkfæri eins og skammtareiknirinn hjálpar manni að áætla betur magn hráefnis miðað við fjölda gesta,“ upplýsir Hildur.

Notaðu nefið!

Á matarsóun.is er mikið af fróðleik og tillögum að aðgerðum sem hægt er að fara í á heimilum til að minnka matarsóun. Til dæmis má finna tíu húsráð gegn matarsóun sem eru einföld ráð til að leggja sitt af mörkum.

Einnig hefur neytendateymi Umhverfisstofnunar verið í vitundarvakningarherferð um geymsluþolsmerkingar undir heitinu „Notaðu nefið!“ sem skýrir mun á merkingunum „Síðasti notkunardagur“ og „Best fyrir“.

„Þessar tvær merkingar vefjast oft fyrir neytendum. „Síðasti notkunardagur“ er tilgreindur á matvælum sem eru viðkvæm fyrir örveruvexti og varan getur því orðið skaðleg heilsu ef hennar er neytt eftir síðasta notkunardag. Því ber að virða þessa dagsetningu og ekki einungis treysta á skynfærin þegar kemur að neyslu slíkra matvæla. „Best fyrir“ segir hins vegar til um lágmarksgeymsluþol matvæla og gefur til kynna gæði frekar en öryggi matvæla þar sem þær sýna hvenær matvælin standast gæðakröfur framleiðanda. En svo framarlega sem matvælin lykta og smakkast eðlilega og umbúðirnar eru órofnar er oftast í meira en góðu lagi með vöruna og flott að treysta bara á skynfærin,“ útskýrir Hildur.

Önnur heilræði á matarsóun.is snúa að geymslu matvæla.

„Við erum gjörn á að hafa ísskápana ekki nógu kalda, en matur geymist mun betur í vel kældum ísskáp og er þá miðað við fjórar gráður. Gott er að nýta frystinn vel og koma matvöru sem er að verða gömul fyrir í frysti svo hægt sé að nýta hana síðar. Gott er að hafa í huga að setja dagsetningu á mat sem fer í frysti því frystivara geymist ekki endalaust. Ein af gildrum matarsóunar er það sem gleymist í frystinum og til að koma skikki á þá matarkistu er haft ofarlega það sem maður vill nýta fyrst. Það sama á við um ísskápinn; að raða elstu matvörunum fremst til að þær séu notaðar fyrst.“

Marin epli alveg jafn góð

Á heimsvísu er einum þriðja af framleiddri matarvöru hent, þar með talið það sem fellur frá í framleiðsluferli, í flutningum og svo við matreiðslu og matarneyslu.

„Vitund um matarsóun fer sem betur fer vaxandi og sem dæmi má nefna hóf Landspítalinn nýlega samstarf við Samhjálp til að draga úr matarsóun í mötuneyti spítalans. Nú eru allir afgangs matarskammtar úr mötuneytinu gefnir til þurfandi gesta Samhjálpar og fara um 240 skammtar vikulega frá Landspítala til Samhjálpar,“ upplýsir Hildur um framtak Landspítala sem nú hefur verið tilnefndur til umhverfisverðlauna Norðurlandaráðs vegna framlags síns til minni matarsóunar, meiri endurvinnslu, minni sóunar og minni einnota notkunar.

Hildur segir hlaðborð veitingahúsa einnig ýta undir matarsóun og séu æ fleiri í þeirra röðum farin að til dæmis nota minni diskastærðir í því skyni að minnka matarsóun. „Þá fær fólk sér minna í einu og fer frekar oftar ef maginn vill meira, í stað þess að hrúga mat á stóra diska sem endar að mestu í ruslinu.“

Í mötuneyti Umhverfisstofnunar hefur pöntunarkerfi verið tekið í gagnið til að minnka matarsóun.

„Þá fær starfsfólk sendan matseðil fyrir vikuna og getur skráð sig fyrirfram í mat sem gerir mötuneytinu kleift að áætla fjölda skammta betur. Þetta átak hefur minnkað matarsóun mötuneytisins mikið.“

Nóg er til af verkfærum handa þeim sem vilja láta til sín taka gegn matarsóun.

„Númer eitt, tvö og þrjú er að skipuleggja innkaup vel og horfa fram á við. Gott er að taka símamynd af innihaldi ísskápsins áður en haldið er í búðina til að sjá hvað er til. Innkaupalisti kemur í veg fyrir að fólk missi sig við kaup á alls kyns óþarfa. Sjálf nota ég innkaupakörfu í stað innkaupakerru til að finna fyrir þyngd á því sem ég versla. Það minnkar sóun og að kaupa ekki mat í óþarflega miklu magni.“

Hildur segir auðvelt að finna Facebook-hópa þar sem fjölskyldur hittast og elda fyrir hverja aðra, hópa sem elda saman og síður þar sem matur fæst gefins.

„Reglurnar eru þó þannig að ekki má gefa mat úr stóreldhúsum hvernig sem er og vert að kynna sér þau viðmið áður en slíkt er gert. Á heimilum er hins vegar um að gera að nýta sér að frysta nýtanlegan mat, eins og afgangs jurtir með smjöri eða olíu í klakaboxi til að steikja úr, afgangs vínber sem eru svalandi og góð í drykki eða sem snarl, og súpur má gera úr frosnu eða fersku afgangsgrænmeti. Þá er upplagt að slá inn afgangs hráefni sem til er heima á þar til gerðum uppskriftasíðum og fá upp girnilegar uppskriftir til að vinna úr.“

Þá bætir Hildur því við að Evrópusambandið geri strangar kröfur um útlit grænmetis og ávaxta.

„Þannig má agúrka ekki fara á markað nema útlitið sé fullkomið og stærð og þyngd nái viðmiðunarstöðlum. Umhverfisstofnun hvetur hins vegar neytendur og framleiðendur að slaka á útlits­kröfunum á grænmeti og ávexti því bragðið er það sama. Eins og með epli sem hafa kannski marist á stöku stað í flutningum; marið má skera í burtu og njóta eplisins eftir sem áður eins og annarra góðra epla. Með aukinni vitundarvakningu um matarsóun munu þessir staðlar þó vonandi verða endurskoðaðir með það að markmiði að draga úr matarsóun.“