Var Páll postuli kristinn? Rúnar M. Þorsteinsson skrifar 31. maí 2017 07:00 Fræðimenn hafa frá örófi alda verið sammála um það að Páll postuli hafi verið einn af grundvallarsmiðum kristinnar guðfræði. Miklar breytingar hafa á hinn bóginn átt sér stað síðustu ár og áratugi í sýn fræðimanna á tengsl Páls við gyðingdóm annars vegar og kristindóm hins vegar. Nasismi 20. aldarinnar og heimsstyrjöldin síðari endurspegluðu það hatur sem gyðingar hafa þurft að líða í gegnum söguna. Í kjölfar heimsstyrjaldarinnar, er fólk tók að berjast fyrir réttmætari sýn á gyðinga og gyðingdóm, hófust rannsóknir á því að hvaða leyti og að hve miklu leyti Páll postuli hafi verið gyðingur. Útbreidd skoðun var sú að Páll hefði snúið baki við gyðingdómnum þegar hann varð kristinn og að hann hefði hafnað hinu gyðinglega lögmáli með öllu. Enda var gyðingdómur trúarbrögð verkaréttlætingar, samkvæmt þessari skoðun, þar sem fólk lagði mest upp úr því að framkvæma ákveðin verk samkvæmt tilteknu reglukerfi eða jafnvel sýnast framkvæma ákveðin verk til þess að öðlast réttlætingu Guðs. Páll gerðist alltso „kristinn“ og stór hluti af starfi hans fólst í að gagnrýna gyðinga og færa rök fyrir því að gyðingdómurinn væri einungis gamall, úreltur sáttmáli. Kristindómurinn innihélt nýjan sáttmála við Guð sem ógilti þann gamla og hinn nýi átrúnaður varð arftaki gyðingdómsins. Rannsóknir á síðari hluta 20. aldar sýndu hins vegar fram á að þessi sýn á gyðingdóm 1. aldar var á misskilningi byggð. Gyðingdómur var ekki átrúnaður verkaréttlætingar, hugtak sem fremur átti við um baráttu Lúthers við kaþólsku kirkjuna á 16. öld, sem alltof oft var lesin inn í aðstæður Páls á 1. öld. Pálsfræðingar tóku að átta sig á því að Páll hafnaði ekki sínum gyðinglega arfi þegar hann tók trú á Jesú sem messías. Hann hélt áfram að vera gyðingur sem fjallaði um gyðingleg málefni. Páll „snerist“ ekki til kristinnar trúar. Málið snerist ekki um „viðsnúning“ (e. conversion) frá einum átrúnaði til annars, frá gyðingdómi til kristindóms, heldur snerist málið um köllun til ákveðins hlutverks, nefnilega köllun til að boða fagnaðarerindið um Jesú Krist til annarra en gyðinga, þ.e.a.s. til heiðingja. Vandamálið sem Páll glímdi við fjallaði þannig ekki um gyðingana og stöðu þeirra, heldur fjallaði það um heiðingjana og stöðu þeirra gagnvart sáttmála Guðs við gyðinga. Sáttmáli Guðs við Ísrael, við gyðinga, var einmitt þungamiðja gyðinglegrar guðfræði: Guð hefur valið sína þjóð og Ísrael hefur gengist við þessu vali. Málið hjá gyðingum 1. aldar var þess vegna ekki að reyna að „komast inn“, þ.e.a.s. að eignast hlutdeild í sáttmálanum – gyðingar áttu þegar hlutdeild í sáttmálanum. Spurningin um að breyta rétt, þ.e.a.s. að fylgja ákvæðum lögmálsins, var svar gyðinga við vali Guðs. Það er tjáning gyðinga og staðfesting á því að þeir vilji áfram eiga hlutdeild í sáttmálanum, að þeir vilji vera „inni“.Að lesa í réttri tímaröð Páll snerist sem sagt ekki til kristinnar trúar þegar hann tók trú á Jesú, enda var kristindómurinn ekki orðinn að staðreynd þegar Páll var uppi. Páll notar aldrei orðið „kristinn“ eða „kristindómur“ – síðara orðið er fyrst notað í byrjun 2. aldar. Þær spurningar sem Páll og aðrir samtímamenn hans úr Jesúhreyfingunni glímdu við voru málefni sem rædd voru innan gyðingdóms. Þetta voru gyðingleg málefni. Kristindómurinn sem slíkur varð ekki til fyrr en eftir árið 70 þegar Jesúhreyfingin tók smátt og smátt að slíta sig frá móðurátrúnaðinum í kjölfar ósigurs gyðinga í stríði þeirra við Rómverja er Jerúsalem og musteri gyðinga voru lögð í rúst. Í sagnfræðilegu samhengi er afar mikilvægt að lesa söguna í réttri tímaröð, að lesa hana ekki aftur á bak, í ljósi þess sem síðar varð. Þannig er til að mynda mikilvægt að lesa ekki frumkristna texta í ljósi þeirrar kenningar að Jesús hafi verið guð. Fæst rit Nýja testamentisins líta á Jesú sem guð, en sú kenning varð líklega fyrst til í lok 1. aldar. Var Páll postuli þá kristinn? Já og nei. Hann var „kristinn“ að því leyti að hann trúði því að Jesús hefði verið kristur, messías. En ef slíkt hugtak á að vera notað um Pál verður fólk að átta sig á því að „kristinn“ í þessu samhengi vísar til trúarlegrar afstöðu innan gyðingdóms, ákveðinnar hreyfingar innan gyðingdóms. Sögulega séð var Páll ekki kristinn að því leyti að hann hafi verið eitthvað annað en gyðingur. Hann var að öllu leyti gyðingur. Kristindómurinn var ekki til á tímum Páls.Höfundur er prófessor við Guðfræði- og trúarbragðafræðideild HÍ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Ég vil óumdeildan forseta Guðrún Jónsdóttir Skoðun Þess vegna er Halla Hrund efst Gunnhildur Fríða Hallgrímsdóttir Skoðun Hver á að vera minn forseti? Auður Aþena Einarsdóttir Skoðun Orkan hjá Höllu Hrund Sara Oskarsson Skoðun Vopnið gegn hatri Kristín Sigrún Áss Sigurðardóttir Skoðun Halla Tómasdóttir og Sólskinsdrengurinn Margrét Dagmar Ericsdóttir Skoðun Forseti Íslands – Katrín Jakobsdóttir Guðjón Þórir Sigfússon Skoðun Þjóðhöfðinginn Katrín Sigríður Gísladóttir Skoðun Mér finnst á mig hlustað Tinna Martinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ísrael verður að hætta að drepa saklausa borgara á Gaza Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Að kjósa með hjartanu! Ásdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Heilt kjörtímabil án árangurs í loftslagsmálum Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun „Nema í alveg sérstökum tilvikum“ Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Forseti Íslands – Katrín Jakobsdóttir Guðjón Þórir Sigfússon skrifar Skoðun Baldur er leiðtogi og mannasættir Karl Ágúst Ipsen skrifar Skoðun Fyrir börnin okkar Gunnar Ingi Valgeirsson skrifar Skoðun Stjórnvöld eru stefnulaus í barna- og fjölskyldumálum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Halla Hrund fyrir framtíðina Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir og Sólskinsdrengurinn Margrét Dagmar Ericsdóttir skrifar Skoðun Ferðamálastefna til framtíðar Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fótbolti og forseti Tómas Ingi Tómasson skrifar Skoðun Taktík. - Fyrir fegurðina og lýðræðið Gunnlaugur Ólafsson skrifar Skoðun Kjósum Baldur fyrir öryggi okkar allra Ragnheiður Hergeirsdóttir skrifar Skoðun Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Þess vegna er Halla Hrund efst Gunnhildur Fríða Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Forsetakosning, auðlindir í þágu almennings Gunnar Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir lætur verkin tala Sigurborg Arnarsdóttir skrifar Skoðun Forsetakosningar: Menningarlegt forræði fjórða valdsins Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hver á að vera minn forseti? Auður Aþena Einarsdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund – með víðtæka þekkingu á áskorunum samtímans Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri til listnáms í Myndlistaskólanum í Reykjavík fyrir einstaklinga með þroskaskerðingu Björg Jóna Birgisdóttir skrifar Skoðun Vélakaup valdaelítunnar skal að vettugi hafa Ívar Hauksson skrifar Skoðun Báðar eru þær góður kostur, Katrín og Halla Hrund. Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Orkan hjá Höllu Hrund Sara Oskarsson skrifar Skoðun Kjósum Baldur fyrir unga fólkið Brynja Kristín Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir skrifar Skoðun Mér finnst á mig hlustað Tinna Martinsdóttir skrifar Skoðun Vopnið gegn hatri Kristín Sigrún Áss Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þjóðhöfðinginn Katrín Sigríður Gísladóttir skrifar Sjá meira
Fræðimenn hafa frá örófi alda verið sammála um það að Páll postuli hafi verið einn af grundvallarsmiðum kristinnar guðfræði. Miklar breytingar hafa á hinn bóginn átt sér stað síðustu ár og áratugi í sýn fræðimanna á tengsl Páls við gyðingdóm annars vegar og kristindóm hins vegar. Nasismi 20. aldarinnar og heimsstyrjöldin síðari endurspegluðu það hatur sem gyðingar hafa þurft að líða í gegnum söguna. Í kjölfar heimsstyrjaldarinnar, er fólk tók að berjast fyrir réttmætari sýn á gyðinga og gyðingdóm, hófust rannsóknir á því að hvaða leyti og að hve miklu leyti Páll postuli hafi verið gyðingur. Útbreidd skoðun var sú að Páll hefði snúið baki við gyðingdómnum þegar hann varð kristinn og að hann hefði hafnað hinu gyðinglega lögmáli með öllu. Enda var gyðingdómur trúarbrögð verkaréttlætingar, samkvæmt þessari skoðun, þar sem fólk lagði mest upp úr því að framkvæma ákveðin verk samkvæmt tilteknu reglukerfi eða jafnvel sýnast framkvæma ákveðin verk til þess að öðlast réttlætingu Guðs. Páll gerðist alltso „kristinn“ og stór hluti af starfi hans fólst í að gagnrýna gyðinga og færa rök fyrir því að gyðingdómurinn væri einungis gamall, úreltur sáttmáli. Kristindómurinn innihélt nýjan sáttmála við Guð sem ógilti þann gamla og hinn nýi átrúnaður varð arftaki gyðingdómsins. Rannsóknir á síðari hluta 20. aldar sýndu hins vegar fram á að þessi sýn á gyðingdóm 1. aldar var á misskilningi byggð. Gyðingdómur var ekki átrúnaður verkaréttlætingar, hugtak sem fremur átti við um baráttu Lúthers við kaþólsku kirkjuna á 16. öld, sem alltof oft var lesin inn í aðstæður Páls á 1. öld. Pálsfræðingar tóku að átta sig á því að Páll hafnaði ekki sínum gyðinglega arfi þegar hann tók trú á Jesú sem messías. Hann hélt áfram að vera gyðingur sem fjallaði um gyðingleg málefni. Páll „snerist“ ekki til kristinnar trúar. Málið snerist ekki um „viðsnúning“ (e. conversion) frá einum átrúnaði til annars, frá gyðingdómi til kristindóms, heldur snerist málið um köllun til ákveðins hlutverks, nefnilega köllun til að boða fagnaðarerindið um Jesú Krist til annarra en gyðinga, þ.e.a.s. til heiðingja. Vandamálið sem Páll glímdi við fjallaði þannig ekki um gyðingana og stöðu þeirra, heldur fjallaði það um heiðingjana og stöðu þeirra gagnvart sáttmála Guðs við gyðinga. Sáttmáli Guðs við Ísrael, við gyðinga, var einmitt þungamiðja gyðinglegrar guðfræði: Guð hefur valið sína þjóð og Ísrael hefur gengist við þessu vali. Málið hjá gyðingum 1. aldar var þess vegna ekki að reyna að „komast inn“, þ.e.a.s. að eignast hlutdeild í sáttmálanum – gyðingar áttu þegar hlutdeild í sáttmálanum. Spurningin um að breyta rétt, þ.e.a.s. að fylgja ákvæðum lögmálsins, var svar gyðinga við vali Guðs. Það er tjáning gyðinga og staðfesting á því að þeir vilji áfram eiga hlutdeild í sáttmálanum, að þeir vilji vera „inni“.Að lesa í réttri tímaröð Páll snerist sem sagt ekki til kristinnar trúar þegar hann tók trú á Jesú, enda var kristindómurinn ekki orðinn að staðreynd þegar Páll var uppi. Páll notar aldrei orðið „kristinn“ eða „kristindómur“ – síðara orðið er fyrst notað í byrjun 2. aldar. Þær spurningar sem Páll og aðrir samtímamenn hans úr Jesúhreyfingunni glímdu við voru málefni sem rædd voru innan gyðingdóms. Þetta voru gyðingleg málefni. Kristindómurinn sem slíkur varð ekki til fyrr en eftir árið 70 þegar Jesúhreyfingin tók smátt og smátt að slíta sig frá móðurátrúnaðinum í kjölfar ósigurs gyðinga í stríði þeirra við Rómverja er Jerúsalem og musteri gyðinga voru lögð í rúst. Í sagnfræðilegu samhengi er afar mikilvægt að lesa söguna í réttri tímaröð, að lesa hana ekki aftur á bak, í ljósi þess sem síðar varð. Þannig er til að mynda mikilvægt að lesa ekki frumkristna texta í ljósi þeirrar kenningar að Jesús hafi verið guð. Fæst rit Nýja testamentisins líta á Jesú sem guð, en sú kenning varð líklega fyrst til í lok 1. aldar. Var Páll postuli þá kristinn? Já og nei. Hann var „kristinn“ að því leyti að hann trúði því að Jesús hefði verið kristur, messías. En ef slíkt hugtak á að vera notað um Pál verður fólk að átta sig á því að „kristinn“ í þessu samhengi vísar til trúarlegrar afstöðu innan gyðingdóms, ákveðinnar hreyfingar innan gyðingdóms. Sögulega séð var Páll ekki kristinn að því leyti að hann hafi verið eitthvað annað en gyðingur. Hann var að öllu leyti gyðingur. Kristindómurinn var ekki til á tímum Páls.Höfundur er prófessor við Guðfræði- og trúarbragðafræðideild HÍ.
Skoðun Halla Hrund – með víðtæka þekkingu á áskorunum samtímans Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Einstakt tækifæri til listnáms í Myndlistaskólanum í Reykjavík fyrir einstaklinga með þroskaskerðingu Björg Jóna Birgisdóttir skrifar
Skoðun Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir skrifar