Það sem vinstrimenn geta lært af frjálshyggju Jóhannes Loftsson skrifar 3. maí 2017 07:00 Í hugum margra er einokunarverslunin, þegar danskir kaupmenn okruðu á landanum og keyptu fiskinn fyrir slikk, ein mesta kúgun sem þjóðin hefur mátt þola. Þegar kóngurinn festi verðlag til að laga ástandið, þá fóru kaupmennirnir bara að selja lakari vöru og hálfskemmdan mat. Þessi þankagangur einokunar einskorðaðist ekki bara við dönsku kaupmennina, því fyrst þegar tækifæri bauðst til að aflétta einokuninni lögðust íslenskir hagsmunaaðilar gegn því. Hagkerfið var kaka sem stækkaði aldrei og það eina sem skipti máli var að tryggja sér sína sneið. Allar breytingar sem sköpuðu óvissu um framtíðina voru ógn. Afleiðingin varð sú að þrátt fyrir að hér væru ein gjöfulustu fiskimið í heimi, varð framþróun engin og samfélagið staðnaði um aldir. Þegar vinstri menn horfa til baka þá kenna þeir gjarnan hinum gráðugu kaupmönnum um. Ef kóngurinn hefði vandað sig betur við að stjórna versluninni þá hefði þetta reddast. Velja hefði átt betri kaupmenn og halda betur aftur af græðgi þeirra með meira eftirliti. Föstu verðtaxtarnir hefðu bara átt að vera ýtarlegri og reglurnar strangari og styðja hefði átt betur við íslenska framleiðslu. Afstaða frjálshyggjunnar er þveröfug, því hún talar fyrir fullkomnum aðskilnaði ríkis og viðskiptalífs. Öll afskipti ríkisins brengla markaðinn og hygla kerfisafætum, sem þrífast á að blóðmjólka kerfið og skapa engin verðmæti. Ekkert var við einokunarkaupmennina að sakast, því þeir vora bara eðlileg afleiðing af afskiptum kóngsins. Andstaða margra Íslendinga við að aflétta einokuninni kemur frjálshyggjunni heldur ekki á óvart, því eina útkoman af margra alda tímabili hafta og vistabanda er úrkynjun markaðsins, þar sem afætur sem telja sig græða á ríkjandi ástandi óttast allar breytingar og berjast með kjafti og klóm fyrir að viðhalda spilltu kerfi. Í þessu liggur meginhugsanaskekkja vinstrimanna. Því meiri sem inngrip ríkisins í viðskiptalífið eru, þeim mun meiri hvati er til staðar fyrir afæturnar að hafa áhrif á kerfið sér í hag. Ef inngripin verða síðan það mikil að meira að segja gróðavon afætanna hverfur, þá hverfur allur hvati til framþróunar og algjör stöðnun efnahagslífsins verður eina mögulega útkoman. Á kostnað skattgreiðenda Þrátt fyrir að danskurinn sé nú löngu horfinn á braut þá lifa hin gömlu einokunargildi enn góðu lífi. Ríkiseinokun útilokar stóra geira atvinnulífsins frá einkaframtakinu samtímis því sem kvótasala í matvælageiranum og kerfi starfsleyfisúthlutana og lóðaskömmtunar halda uppi háu verðlagi. Einokunarinngripin takmarkast síðan ekki bara við fyrirtæki, því í krafti verkfallsréttar, þá geta fámennir hópar haldið heilu atvinnugeirunum í gíslingu. Þannig miða laun oft frekar við þann skaða sem starfsmaðurinn getur valdið en verðmætunum sem hann skapar. Hvert sem litið er eru hagsmunahópar sem vilja viðhalda ríkisverndinni og velferðaröryggisneti fyrirtækjanna á kostnað skattgreiðenda og neytenda. Þróunin fram að hruni var einnig athyglisverð. Flókið kerfi tolla, vörugjalda, landbúnaðarverndar og alls konar ríkissamkeppnishindrana bjuggu til fákeppnisumhverfi sem skapaði grundvöll fyrir að um aldamótin náði stór verslunarkeðja algjörri yfirburðastöðu á innlendum markaði. En þegar eigendurnir reyndu fyrir sér á frjálsari samkeppnismarkaði í Bandaríkjunum varð það ævintýri skammvinnt og fór strax á hliðina. Þegar þeir komust í sjóði tryggingafélaga, Íbúðalánasjóðs, banka, seðlabanka og lífeyrissjóða hófst útrásin að nýju. Tilurð sjóðanna var á einn eða annan hátt vegna ríkisafskipta og féð oft án hirðis. Útrásin endaði því sem innrás í vasa spariféeigenda og þegar peningurinn þvarr þá hrundi viðskiptaveldið með 1.000 milljarða lán á bakinu. Svipað gerðist hjá öðrum sem voru útvaldir til að fá risalán úr einum ríkisbanka til að eignast annan. Einnig verður að teljast ólíklegt að Landsbankanum hefði gengið eins vel að fá útlendinga til að leggja inn allt sparifé sitt í netbanka frá ókunnugu landi, ef upplýst hefði verið um að engin ríkisábyrgð væri á innistæðunum. Þegar allt var komið í þrot þá voru heimtuð „þrautavaralán“. Orð, sem í sjálfu sér er mótsögn, því lán þarf ávallt að borga til baka, en þegar lánsáhættan er það mikil að enginn vill lána, þá er vart lengur um lán að ræða, heldur gjöf. Þróun afætanna hafði greinlega runnið sitt skeið. Valdamesta fólk íslensks atvinnulífs leit svo á að slík gjöf til sín væri skylda ríkisins og það ætti íslenska skattgreiðendur með húð og hári. Aðskilnaður ríkis og atvinnulífs er grundvöllur heilbrigðs markaðar, því allt sem ríkið snertir spillist og rotnar að innan á endanum þ.a. ekkert verður eftir nema skelin ein. Ríkið má aldrei „hjálpa til“ eins og gert var í innistæðutryggingakerfinu og hirðislausu sjóðunum, því ef ábyrgðin er tekin af þeim sem græðir, þá hlekkjar ekkert áhættusæknina. Að sama skapi þá má ríkið aldrei búa til samkeppnisvernd, því samkeppni er eina svipan sem lækkar verð og bætir gæði. Því verður ávallt að gera hvað sem er til að reglur og flækjustig yfirvaldsins búi ekki til einokunarvernd. Til þess að það sé hægt, verður einokunaráráttunni að ljúka. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhannes Loftsson Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun Dagur til umhugsunar Jón Steindór Valdimarsson Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Minnisleysi eða þekkingarskortur? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu Skoðun Að leysa vandann með quick fix Guðbrandur Einarsson Skoðun Dáin og deyjandi dýr en engin neyð? Linda Karen Gunnarsdóttir Skoðun Heillandi Halla Hrund Stefán Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Athugasemdir við grein um samgöngumál Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Riðulaust Ísland! Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Minnisleysi eða þekkingarskortur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dáin og deyjandi dýr en engin neyð? Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Dagur til umhugsunar Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Að leysa vandann með quick fix Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Var upplýsingagjöf í covidfaraldrinum upplýsingaóreiða? Steingrímur Atlason skrifar Skoðun Mikilvægi íþróttafélaga Lárus Sigurðsson skrifar Skoðun Sumargjafir Gunnar Ingi Björnsson skrifar Skoðun Þar sem er reykur þar er… Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Betur má ef duga skal Kristinn Árni L. Hróbjartsson skrifar Skoðun Menningarlegur og sáttfús forseti Aldís Aðalbjarnardóttir skrifar Skoðun Leið að hraðari innviðauppbyggingu Sölvi Sturluson skrifar Skoðun Viltu bjarga heiminum? Samfélagsdrifnar loftslagslausnir Inga Rós Antoníusdóttir skrifar Skoðun Hugleiðingar í aðdraganda kosninga Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Lýðskrum eða minnisleysi? Þorvaldur Þorvaldsson skrifar Skoðun Stuðningur við langtímakjarasamninga Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Baldur er minn forseti Hjalti Vignisson skrifar Skoðun Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Að læra nýtt tungumál og sýna þolinmæði Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Það er mikill munur á þeim sem vanda sig og hinum sem vanda sig ekki Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Það sem spurt var um - en svörin þunn og kom kannski ekki á óvart Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Að rækta garðinn sinn Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Dánaraðstoð og siðareglur lækna Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Vörður á veginum framundan Davíð Þorláksson skrifar Sjá meira
Í hugum margra er einokunarverslunin, þegar danskir kaupmenn okruðu á landanum og keyptu fiskinn fyrir slikk, ein mesta kúgun sem þjóðin hefur mátt þola. Þegar kóngurinn festi verðlag til að laga ástandið, þá fóru kaupmennirnir bara að selja lakari vöru og hálfskemmdan mat. Þessi þankagangur einokunar einskorðaðist ekki bara við dönsku kaupmennina, því fyrst þegar tækifæri bauðst til að aflétta einokuninni lögðust íslenskir hagsmunaaðilar gegn því. Hagkerfið var kaka sem stækkaði aldrei og það eina sem skipti máli var að tryggja sér sína sneið. Allar breytingar sem sköpuðu óvissu um framtíðina voru ógn. Afleiðingin varð sú að þrátt fyrir að hér væru ein gjöfulustu fiskimið í heimi, varð framþróun engin og samfélagið staðnaði um aldir. Þegar vinstri menn horfa til baka þá kenna þeir gjarnan hinum gráðugu kaupmönnum um. Ef kóngurinn hefði vandað sig betur við að stjórna versluninni þá hefði þetta reddast. Velja hefði átt betri kaupmenn og halda betur aftur af græðgi þeirra með meira eftirliti. Föstu verðtaxtarnir hefðu bara átt að vera ýtarlegri og reglurnar strangari og styðja hefði átt betur við íslenska framleiðslu. Afstaða frjálshyggjunnar er þveröfug, því hún talar fyrir fullkomnum aðskilnaði ríkis og viðskiptalífs. Öll afskipti ríkisins brengla markaðinn og hygla kerfisafætum, sem þrífast á að blóðmjólka kerfið og skapa engin verðmæti. Ekkert var við einokunarkaupmennina að sakast, því þeir vora bara eðlileg afleiðing af afskiptum kóngsins. Andstaða margra Íslendinga við að aflétta einokuninni kemur frjálshyggjunni heldur ekki á óvart, því eina útkoman af margra alda tímabili hafta og vistabanda er úrkynjun markaðsins, þar sem afætur sem telja sig græða á ríkjandi ástandi óttast allar breytingar og berjast með kjafti og klóm fyrir að viðhalda spilltu kerfi. Í þessu liggur meginhugsanaskekkja vinstrimanna. Því meiri sem inngrip ríkisins í viðskiptalífið eru, þeim mun meiri hvati er til staðar fyrir afæturnar að hafa áhrif á kerfið sér í hag. Ef inngripin verða síðan það mikil að meira að segja gróðavon afætanna hverfur, þá hverfur allur hvati til framþróunar og algjör stöðnun efnahagslífsins verður eina mögulega útkoman. Á kostnað skattgreiðenda Þrátt fyrir að danskurinn sé nú löngu horfinn á braut þá lifa hin gömlu einokunargildi enn góðu lífi. Ríkiseinokun útilokar stóra geira atvinnulífsins frá einkaframtakinu samtímis því sem kvótasala í matvælageiranum og kerfi starfsleyfisúthlutana og lóðaskömmtunar halda uppi háu verðlagi. Einokunarinngripin takmarkast síðan ekki bara við fyrirtæki, því í krafti verkfallsréttar, þá geta fámennir hópar haldið heilu atvinnugeirunum í gíslingu. Þannig miða laun oft frekar við þann skaða sem starfsmaðurinn getur valdið en verðmætunum sem hann skapar. Hvert sem litið er eru hagsmunahópar sem vilja viðhalda ríkisverndinni og velferðaröryggisneti fyrirtækjanna á kostnað skattgreiðenda og neytenda. Þróunin fram að hruni var einnig athyglisverð. Flókið kerfi tolla, vörugjalda, landbúnaðarverndar og alls konar ríkissamkeppnishindrana bjuggu til fákeppnisumhverfi sem skapaði grundvöll fyrir að um aldamótin náði stór verslunarkeðja algjörri yfirburðastöðu á innlendum markaði. En þegar eigendurnir reyndu fyrir sér á frjálsari samkeppnismarkaði í Bandaríkjunum varð það ævintýri skammvinnt og fór strax á hliðina. Þegar þeir komust í sjóði tryggingafélaga, Íbúðalánasjóðs, banka, seðlabanka og lífeyrissjóða hófst útrásin að nýju. Tilurð sjóðanna var á einn eða annan hátt vegna ríkisafskipta og féð oft án hirðis. Útrásin endaði því sem innrás í vasa spariféeigenda og þegar peningurinn þvarr þá hrundi viðskiptaveldið með 1.000 milljarða lán á bakinu. Svipað gerðist hjá öðrum sem voru útvaldir til að fá risalán úr einum ríkisbanka til að eignast annan. Einnig verður að teljast ólíklegt að Landsbankanum hefði gengið eins vel að fá útlendinga til að leggja inn allt sparifé sitt í netbanka frá ókunnugu landi, ef upplýst hefði verið um að engin ríkisábyrgð væri á innistæðunum. Þegar allt var komið í þrot þá voru heimtuð „þrautavaralán“. Orð, sem í sjálfu sér er mótsögn, því lán þarf ávallt að borga til baka, en þegar lánsáhættan er það mikil að enginn vill lána, þá er vart lengur um lán að ræða, heldur gjöf. Þróun afætanna hafði greinlega runnið sitt skeið. Valdamesta fólk íslensks atvinnulífs leit svo á að slík gjöf til sín væri skylda ríkisins og það ætti íslenska skattgreiðendur með húð og hári. Aðskilnaður ríkis og atvinnulífs er grundvöllur heilbrigðs markaðar, því allt sem ríkið snertir spillist og rotnar að innan á endanum þ.a. ekkert verður eftir nema skelin ein. Ríkið má aldrei „hjálpa til“ eins og gert var í innistæðutryggingakerfinu og hirðislausu sjóðunum, því ef ábyrgðin er tekin af þeim sem græðir, þá hlekkjar ekkert áhættusæknina. Að sama skapi þá má ríkið aldrei búa til samkeppnisvernd, því samkeppni er eina svipan sem lækkar verð og bætir gæði. Því verður ávallt að gera hvað sem er til að reglur og flækjustig yfirvaldsins búi ekki til einokunarvernd. Til þess að það sé hægt, verður einokunaráráttunni að ljúka.
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun
Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar
Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar
Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar
Skoðun Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar
Skoðun Það er mikill munur á þeim sem vanda sig og hinum sem vanda sig ekki Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það sem spurt var um - en svörin þunn og kom kannski ekki á óvart Sigurður Páll Jónsson skrifar
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun