Fiskeldi og misskilin gestrisni Orri Vigfússon skrifar 27. apríl 2017 07:00 Vistvænt, sjálfbært fiskeldi sem skaðar ekki almannahagsmuni á sannarlega rétt á sér á Íslandi. Það er góðra gjalda vert, eins og Einar K. Guðfinnsson, formaður Landssamtaka fiskeldisstöðva, boðar, að seðja hungraðan heim. Eldislax er að vísu hvorki gæðamatur, samanborið við villtan fisk, né líklegur til að koma að gagni við seðja hungur þeirra sem verst eru sett í heiminum. Þá bendir margt til þess að fáeinar fjölskyldur í lykilaðstöðu hér á landi muni hagnast mest á eldinu, auk milliliða og fyrirtækja á aflandseyjum, sem nytu fyrirgreiðslu áhrifamanna í stjórnmálum eins og alsiða er. Vandamálið er að almenningur og sveitarfélög hafa lítinn ávinning af starfseminni, umfram þau störf sem skapast við grunnframleiðsluna í heimabyggð – þar til boðuð sjálfvirkni í kringum eldið mun snarfækka þeim. Heimamenn sitja hins vegar uppi með kostnað af undirbúningi, rannsóknum, eftirliti, og vega- og hafnargerð fyrir hið varhugaverða sjókvíaeldi. Nú er keppst um að afla starfs- og rekstrarleyfa fyrir sjókvíaeldi áður en stefna stjórnvalda hefur verið mörkuð, áhættumat framkvæmt og verndargildi náttúrunytja metið. Stefnt er að því að draga úr opnu sjókvíaeldi í nágrannalöndunum, banna það eða setja á ís. Þess í stað er unnið að því að koma eldinu í lokuð kerfi. Til þessa hafa nær öll fiskeldisleyfi hér á landi verið gefin út af Umhverfisstofnun og MAST áður en hið svokallaða burðarþolsmat fór fram og án þess að farið væri eftir lögum og varúðarreglum um náttúruvernd, sbr. tugi stjórnsýsluákæra og stefnur málsóknarfélaga, sem liggja nú fyrir í dómskerfinu vegna fiskeldisleyfanna.Burðarþolsmat Fiskeldismenn hampa því að burðarþolsmat liggi fyrir um að tiltekin svæði þoli tilgreindan tonnafjölda af fiski í sjókvíaeldi. Að vísu er það svo að fyrirliggjandi burðarþolsmat er ófullkomið. Helsti gallinn við ofurtrú á upplýsingagildi burðarþolsmats vegna sjókvíaeldis í fjörðum landsins er þó sá að það metur ekki áhrif eldisins á lífríkið við strendurnar og í þeim ám sem falla til sjávar. Í matinu er eingöngu horft til lífrænna áhrifa sem gætu spillt vatnsgæðum á viðkomandi svæði. Ef hafstraumar dreifa mengun sem eldið hefur í för með sér nægilega mikið er talið að svæðið beri tiltekið magn eldis. Út frá þessum þröngu viðmiðum er Ísafjarðardjúp sagt bera 30.000 tonna fiskeldi enda þótt vitað sé að fáeinar kvíar geti stórskaðað vistkerfið. Burðarþolsmatið sem Hafrannsóknastofnun er falið að framkvæma er þannig ónothæft þegar kemur að matsáætlunum vegna víðtækra áhrifa á vistkerfið – enda hefur forstjóri Hafrannsóknastofnunar varað eindregið við sjókvíaeldi í ræðu og riti og talið það stórhættulegt umhverfinu. Bændur á Vesturlandi og í Húnavatnssýslum eru uggandi vegna neikvæðra umhverfisáhrifa sjókvíaeldis í sínum umdæmum og hafa bent á hætturnar sem stafa af sjúkdómum og sníkjudýrum sem magnast upp í eldinu og skaða villta laxastofna. Við þetta má bæta að einn af frumherjum fiskeldisins á Austfjörðum, Sigfinnur Mikaelsson, hefur rifjað upp hvernig þörungar og marglyttur lögðu fiskeldi í Seyðisfirði og Mjóafirði í rúst á sínum tíma. Áhættumat af völdum þörunga og marglyttna hefur ekki farið fram. Í Ísafjarðardjúpi er fyrirhugað 6.800 tonna fiskeldi í opnum sjókvíum. Mengun frá slíkri framleiðslu myndi á augabragði gera að engu vistvæna starfsemi fyrirtækisins Saltverks á Reykjanesi við Ísafjarðardjúp, sem eimar salt úr hreinum sjó. Villtir stofnar laxa og silunga í ám á þessu svæði myndu síðan hrynja vegna lúsaplágu og erfðablöndunar. Æðarfugl yrði í stórhættu vegna grútarmengunar og smábátaútgerð sæi á bak sínum bestu rækju- og fiskimiðum í Djúpinu. Fiskeldisfyrirtæki eru einu matvælaframleiðendurnir sem mega hleypa úrgangi beint í sjóinn – sem á ekki að líðast á okkar öld. Þetta leyfist hvorki smábátasjómönnum né öðrum sem þurfa að koma frá sér lífrænum úrgangi vegna starfsemi sinnar. Er þá ótalin sú viðvarandi hætta sem villtur lax um allt land myndi búa við vegna erfðablöndunar við norskættaðan eldislax sem hefur verið ræktaður sérstaklega til að hæfa eldinu. Fiskur sleppur alltaf úr opnum sjókvíum eins og nýlegt dæmi frá Skotlandi sannar.Framtíðin í lokuðum kerfum Víðast hvar er nú verið að taka upp landeldi eða lokuð eldiskerfi (closed containment) eins og fram kemur í nýlegri skýrslu DNB-bankasamstæðunnar. Þess vegna eru norsku eldisfyrirtækin að flýja til Íslands því íslenskir ráðamenn skilja ekki enn hinar nýju leikreglur í eldinu. Fái fiskeldisfyrirtækin hérlendis heimild fyrir 100.000 tonna eldi án þess a greiða auðlindagjöld myndi það jafngilda 100 milljarða króna sparnaði fyrir norsku eigendurna miðað við að þeir þyrftu að kaupa sambærileg leyfi í Noregi. Skýrsluhöfundar benda á að í lokuðum kerfum fari enginn saur út í vistkerfið, engar fóðurleifar, engar veirur og engin sníkjudýr og engir erfðamengandi flökkufiskar fái að herja á náttúruna. Lög um erlenda fjárfestingu á Íslandi eiga jafnt við um fiskeldi, útgerð og fiskvinnslu. Bein og óbein fjárfesting takmarkast við 49%. Því þarf óvenju bíræfna stjórnmálamenn til að gefa þessi verðmæti erlendum aflandsfélögum. Við sem horfum á gjafmildi og undanlátssemi íslenskra stjórnvalda skiljum ekki af hverju viðkomandi ráðherrar taka málin ekki föstum tökum nú þegar. Skipulagsstofnun, Umhverfisstofnun og Matvælastofnun ættu að hafa á að skipa sérfræðingum með nægilega þekkingu og reynslu til að meta fiskeldisumsóknir og verndargildi náttúrunnar. Vegna þekkingarleysis er farið einhliða eftir upplýsingum fiskeldisfyrirtækjanna sjálfra. Stofnanirnar geta ekki greint umhverfisþættina, miða mörk og skilyrði við þrönga hagsmuni umsækjenda og ganga gegn varúðarreglum sem eru megininntak náttúruverndarlaganna frá 2013. Hundruð hagsmunaaðila náttúrunytja á Íslandi hafa ítrekað reynt að beina þeim á réttar brautir en starfsmenn stofnananna hafa veigrað sér við að kryfja þessar ábendingar til mergjar eða beinlínis hundsað þær. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Ég vil óumdeildan forseta Guðrún Jónsdóttir Skoðun Þess vegna er Halla Hrund efst Gunnhildur Fríða Hallgrímsdóttir Skoðun Orkan hjá Höllu Hrund Sara Oskarsson Skoðun Hver á að vera minn forseti? Auður Aþena Einarsdóttir Skoðun Vopnið gegn hatri Kristín Sigrún Áss Sigurðardóttir Skoðun Þjóðhöfðinginn Katrín Sigríður Gísladóttir Skoðun Mér finnst á mig hlustað Tinna Martinsdóttir Skoðun Brjótum heimsblað! Hallgrímur Helgason Skoðun Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir Skoðun Skoðun Skoðun Baldur er leiðtogi og mannasættir Karl Ágúst Ipsen skrifar Skoðun Fyrir börnin okkar Gunnar Ingi Valgeirsson skrifar Skoðun Stjórnvöld eru stefnulaus í barna- og fjölskyldumálum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Halla Hrund fyrir framtíðina Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir og Sólskinsdrengurinn Margrét Dagmar Ericsdóttir skrifar Skoðun Ferðamálastefna til framtíðar Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Baldur fyrir öryggi okkar allra Ragnheiður Hergeirsdóttir skrifar Skoðun Fótbolti og forseti Tómas Ingi Tómasson skrifar Skoðun Taktík. - Fyrir fegurðina og lýðræðið Gunnlaugur Ólafsson skrifar Skoðun Kjósum Baldur fyrir öryggi okkar allra Ragnheiður Hergeirsdóttir skrifar Skoðun Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Þess vegna er Halla Hrund efst Gunnhildur Fríða Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Forsetakosning, auðlindir í þágu almennings Gunnar Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir lætur verkin tala Sigurborg Arnarsdóttir skrifar Skoðun Forsetakosningar: Menningarlegt forræði fjórða valdsins Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hver á að vera minn forseti? Auður Aþena Einarsdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund – með víðtæka þekkingu á áskorunum samtímans Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri til listnáms í Myndlistaskólanum í Reykjavík fyrir einstaklinga með þroskaskerðingu Björg Jóna Birgisdóttir skrifar Skoðun Vélakaup valdaelítunnar skal að vettugi hafa Ívar Hauksson skrifar Skoðun Báðar eru þær góður kostur, Katrín og Halla Hrund. Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Orkan hjá Höllu Hrund Sara Oskarsson skrifar Skoðun Kjósum Baldur fyrir unga fólkið Brynja Kristín Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir skrifar Skoðun Mér finnst á mig hlustað Tinna Martinsdóttir skrifar Skoðun Vopnið gegn hatri Kristín Sigrún Áss Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þjóðhöfðinginn Katrín Sigríður Gísladóttir skrifar Skoðun Ég vil óumdeildan forseta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Jón Þór Stefánsson skrifar Skoðun Kvenskörung á Bessastaði Þorbergur Þórsson skrifar Skoðun Traustir skulu hornsteinar Jakob Bragi Hannesson skrifar Sjá meira
Vistvænt, sjálfbært fiskeldi sem skaðar ekki almannahagsmuni á sannarlega rétt á sér á Íslandi. Það er góðra gjalda vert, eins og Einar K. Guðfinnsson, formaður Landssamtaka fiskeldisstöðva, boðar, að seðja hungraðan heim. Eldislax er að vísu hvorki gæðamatur, samanborið við villtan fisk, né líklegur til að koma að gagni við seðja hungur þeirra sem verst eru sett í heiminum. Þá bendir margt til þess að fáeinar fjölskyldur í lykilaðstöðu hér á landi muni hagnast mest á eldinu, auk milliliða og fyrirtækja á aflandseyjum, sem nytu fyrirgreiðslu áhrifamanna í stjórnmálum eins og alsiða er. Vandamálið er að almenningur og sveitarfélög hafa lítinn ávinning af starfseminni, umfram þau störf sem skapast við grunnframleiðsluna í heimabyggð – þar til boðuð sjálfvirkni í kringum eldið mun snarfækka þeim. Heimamenn sitja hins vegar uppi með kostnað af undirbúningi, rannsóknum, eftirliti, og vega- og hafnargerð fyrir hið varhugaverða sjókvíaeldi. Nú er keppst um að afla starfs- og rekstrarleyfa fyrir sjókvíaeldi áður en stefna stjórnvalda hefur verið mörkuð, áhættumat framkvæmt og verndargildi náttúrunytja metið. Stefnt er að því að draga úr opnu sjókvíaeldi í nágrannalöndunum, banna það eða setja á ís. Þess í stað er unnið að því að koma eldinu í lokuð kerfi. Til þessa hafa nær öll fiskeldisleyfi hér á landi verið gefin út af Umhverfisstofnun og MAST áður en hið svokallaða burðarþolsmat fór fram og án þess að farið væri eftir lögum og varúðarreglum um náttúruvernd, sbr. tugi stjórnsýsluákæra og stefnur málsóknarfélaga, sem liggja nú fyrir í dómskerfinu vegna fiskeldisleyfanna.Burðarþolsmat Fiskeldismenn hampa því að burðarþolsmat liggi fyrir um að tiltekin svæði þoli tilgreindan tonnafjölda af fiski í sjókvíaeldi. Að vísu er það svo að fyrirliggjandi burðarþolsmat er ófullkomið. Helsti gallinn við ofurtrú á upplýsingagildi burðarþolsmats vegna sjókvíaeldis í fjörðum landsins er þó sá að það metur ekki áhrif eldisins á lífríkið við strendurnar og í þeim ám sem falla til sjávar. Í matinu er eingöngu horft til lífrænna áhrifa sem gætu spillt vatnsgæðum á viðkomandi svæði. Ef hafstraumar dreifa mengun sem eldið hefur í för með sér nægilega mikið er talið að svæðið beri tiltekið magn eldis. Út frá þessum þröngu viðmiðum er Ísafjarðardjúp sagt bera 30.000 tonna fiskeldi enda þótt vitað sé að fáeinar kvíar geti stórskaðað vistkerfið. Burðarþolsmatið sem Hafrannsóknastofnun er falið að framkvæma er þannig ónothæft þegar kemur að matsáætlunum vegna víðtækra áhrifa á vistkerfið – enda hefur forstjóri Hafrannsóknastofnunar varað eindregið við sjókvíaeldi í ræðu og riti og talið það stórhættulegt umhverfinu. Bændur á Vesturlandi og í Húnavatnssýslum eru uggandi vegna neikvæðra umhverfisáhrifa sjókvíaeldis í sínum umdæmum og hafa bent á hætturnar sem stafa af sjúkdómum og sníkjudýrum sem magnast upp í eldinu og skaða villta laxastofna. Við þetta má bæta að einn af frumherjum fiskeldisins á Austfjörðum, Sigfinnur Mikaelsson, hefur rifjað upp hvernig þörungar og marglyttur lögðu fiskeldi í Seyðisfirði og Mjóafirði í rúst á sínum tíma. Áhættumat af völdum þörunga og marglyttna hefur ekki farið fram. Í Ísafjarðardjúpi er fyrirhugað 6.800 tonna fiskeldi í opnum sjókvíum. Mengun frá slíkri framleiðslu myndi á augabragði gera að engu vistvæna starfsemi fyrirtækisins Saltverks á Reykjanesi við Ísafjarðardjúp, sem eimar salt úr hreinum sjó. Villtir stofnar laxa og silunga í ám á þessu svæði myndu síðan hrynja vegna lúsaplágu og erfðablöndunar. Æðarfugl yrði í stórhættu vegna grútarmengunar og smábátaútgerð sæi á bak sínum bestu rækju- og fiskimiðum í Djúpinu. Fiskeldisfyrirtæki eru einu matvælaframleiðendurnir sem mega hleypa úrgangi beint í sjóinn – sem á ekki að líðast á okkar öld. Þetta leyfist hvorki smábátasjómönnum né öðrum sem þurfa að koma frá sér lífrænum úrgangi vegna starfsemi sinnar. Er þá ótalin sú viðvarandi hætta sem villtur lax um allt land myndi búa við vegna erfðablöndunar við norskættaðan eldislax sem hefur verið ræktaður sérstaklega til að hæfa eldinu. Fiskur sleppur alltaf úr opnum sjókvíum eins og nýlegt dæmi frá Skotlandi sannar.Framtíðin í lokuðum kerfum Víðast hvar er nú verið að taka upp landeldi eða lokuð eldiskerfi (closed containment) eins og fram kemur í nýlegri skýrslu DNB-bankasamstæðunnar. Þess vegna eru norsku eldisfyrirtækin að flýja til Íslands því íslenskir ráðamenn skilja ekki enn hinar nýju leikreglur í eldinu. Fái fiskeldisfyrirtækin hérlendis heimild fyrir 100.000 tonna eldi án þess a greiða auðlindagjöld myndi það jafngilda 100 milljarða króna sparnaði fyrir norsku eigendurna miðað við að þeir þyrftu að kaupa sambærileg leyfi í Noregi. Skýrsluhöfundar benda á að í lokuðum kerfum fari enginn saur út í vistkerfið, engar fóðurleifar, engar veirur og engin sníkjudýr og engir erfðamengandi flökkufiskar fái að herja á náttúruna. Lög um erlenda fjárfestingu á Íslandi eiga jafnt við um fiskeldi, útgerð og fiskvinnslu. Bein og óbein fjárfesting takmarkast við 49%. Því þarf óvenju bíræfna stjórnmálamenn til að gefa þessi verðmæti erlendum aflandsfélögum. Við sem horfum á gjafmildi og undanlátssemi íslenskra stjórnvalda skiljum ekki af hverju viðkomandi ráðherrar taka málin ekki föstum tökum nú þegar. Skipulagsstofnun, Umhverfisstofnun og Matvælastofnun ættu að hafa á að skipa sérfræðingum með nægilega þekkingu og reynslu til að meta fiskeldisumsóknir og verndargildi náttúrunnar. Vegna þekkingarleysis er farið einhliða eftir upplýsingum fiskeldisfyrirtækjanna sjálfra. Stofnanirnar geta ekki greint umhverfisþættina, miða mörk og skilyrði við þrönga hagsmuni umsækjenda og ganga gegn varúðarreglum sem eru megininntak náttúruverndarlaganna frá 2013. Hundruð hagsmunaaðila náttúrunytja á Íslandi hafa ítrekað reynt að beina þeim á réttar brautir en starfsmenn stofnananna hafa veigrað sér við að kryfja þessar ábendingar til mergjar eða beinlínis hundsað þær.
Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir Skoðun
Skoðun Halla Hrund – með víðtæka þekkingu á áskorunum samtímans Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Einstakt tækifæri til listnáms í Myndlistaskólanum í Reykjavík fyrir einstaklinga með þroskaskerðingu Björg Jóna Birgisdóttir skrifar
Skoðun Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir skrifar
Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir Skoðun