Forsetakosningar og fjáraustur Stefán Jón Hafstein skrifar 17. janúar 2012 06:00 Forsetakosningar í sumar verða próf í lýðræðisþroska. Ekki bara á þann hátt að frambjóðendur verða krafðir um skoðanir sínar á lýðræðisvæðingu sem er forsenda þess að byggja hið Nýja Ísland, heldur líka hvernig framboð verða fjármögnuð. Mikilvægt er að frambjóðendur standi jafnt að vígi til að kynna sig og stefnumál sín. Í ljósi grimmilegrar reynslu okkar Íslendinga af pólitískri spillingu er mikilvægt að jafna leikinn á sem flesta lund, ekki síður fyrir kjósendur en frambjóðendur. Því legg ég til að væntanlegir frambjóðendur komi sér saman um siðareglur og leikreglur er varða fjármál þeirra allra, umfram það sem lög kveða á um.Tugmillljóna framboð? Samkvæmt lögum Alþingis um fjármál framboða er leikurinn nú ójafn. Framboð til forseta Íslands má kosta viðkomandi frambjóðanda kringum 34 millljónir króna að hámarki. Miðað við hinn misskipta fjárhag landsmanna má ljóst vera að þetta fé verður ekki auðtekið frá mjólkurpeningum þúsunda heimila. Aðrir hafa úr meiru að spila, svo sem andvirði lítils sumarbústaðar. Væntanlegir frambjóðendur standa því ójafnir að vígi í upphafi. Stuðningsmenn framboða eru líka ójafnir. Hámarksupphæð sem fyrirtæki (lögaðilar) mega gefa er 400 þúsund krónur á ári til eins frambjóðanda (væntanlega sömu upphæð mörg ár i röð?). Einstaklingar mega gefa 400 þúsund krónur hver. (Hjón með tvö börn á kjörskrá gefa því 1.6 milljónir ef þau vilja). Allnokkur fjöldi heimila er í þeirri stöðu að geta gefið frambjóðanda 1-2 milljónir, eða meira ef gefið er líka í nafni afa og ömmu. Miklu fleiri heimili munu eiga erfitt með að hósta upp nokkrum tugum þúsunda og mörg hver láta sér nægja lægri upphæð fyrir sinn mann eða sína konu enda þröngt fyrir. Misskipting tekna og eigna skapar Íslendingum mismunandi möguleika til að styrkja frambjóðanda að vali. Þetta er í einu orði sagt: Ólýðræðislegt. Og óþarft. Því er svo við að bæta að fyrirtæki ættu alls ekki að hafa leyfi til að styrkja einstaklinga til framboðs; ekki hafa þau kosningarétt. Þegar þjóðin kýs einstakling til æðsta embættis á hún ein að koma að máli.Hvað er til ráða? Alþingi hefur skipað svona fyrir með lögum, en um er að ræða hámarksupphæðir. Frambjóðendur geta sjálfir komið sér saman um mun minni kostnað. Nú reynir á siðferðisþrek þeirra sem sækjast eftir embætti forseta. Eru þeir tilbúnir að jafna leikinn fyrirfram? Þar sem þjóðin og frambjóðendur eru enn á byrjunarreit má stinga upp á eftirfarandi reglum sem frambjóðendur koma sér saman um að fylgja sjálfviljugir. Um hvert einstakt framboð gildi: 1) Hámarkskostnaður verði 10 milljónir (auglýsingar, úthringingar og fleira meðtalið). 2) Ekki verði tekið við fé eða gæðum frá fyrirtækjum. 3) Hámarksframlög einstaklinga til hvers framboðs verði 10 þúsund krónur. (Til að ná 10 milljóna markinu þyrfti því 1.000 einstaklinga sem gæfu hámarksupphæð). 4) Engin takmörk verði á framlagi sjálfboðaliða, notkun á netmiðlun eða margmiðlun nema afnotagjöld takmarki. Framboðin komi sér saman um sameiginlegan vettvang til að kynna sig á jafnréttisgrundvelli: 1) Framboðin taka sameiginlega við framlögum fyrirtækja (að hámarki 400.000) til að reka kynningarsjóð undir stjórn trúnaðarmanna. Hér er komið í veg fyrir óæskileg áhrif atvinnugreina eða fyrirtækjasamsteypa á kosningabaráttu einstaklinga. 2) Framlög frá einstaklingum umfram kr. 10 þúsund og allt að kr. 400.000 rennni einnig í þennan sjóð. 3) Framboðin gefa út sameiginleg kynningarrit og standa fyrir framboðsfundum í öllum kjördæmum þar sem frambjóðendum er gert jafn hátt undir höfði. 4) Framboðin koma fram saman til viðræðu við helstu fjölmiðla um kynningarmál. Sjálfgefið er að Ríkisúvarpið gæti jafnræðis, hefð er fyrir því sama á Stöð 2 og tengdum miðlum. Kannað hvort helstu fréttablöð vilji móta jafnræðisstefnu að óskertu ritstjórnarfrelsi. 5) Framboðin koma sér saman um endurskoðanda og reikningsskilareglur til að tryggja að reglum sé fylgt.Kostirnir eru jafnræði Þessi blanda tryggir einstökum frambjóðendum talsvert rými til að skapa sérstöðu með kynningum og sjálfboðaliðastarfi innan ramma 10 milljóna króna. Varla telst það óhóf að verja sem kostnaði af einum vænum jeppa til framboðs enda hægt að skipuleggja stuðning víða að. Til viðbótar kæmi svo hinn sameiginlegi vettvangur þar sem allir sætu við sama borð og fengju að skína við ýmis tækifæri allt eftir verðleikum en ekki fjármagni umfram hina. Kosningar með þessum hætti (eða svipuðum) yrðu mun lýðræðislegri en Alþingi leggur til og til muna hóflegri án þess þó að nokkur hætta sé á að kjósendum verði illa þjónað. Hafni frambjóðandi að taka þátt í svona samstarfi verður hann dæmdur samkvæmt því af kjósendum. Að auki legg ég til að frambjóðendur ræði þá hugmynd að gera framboðum siðareglur í samræmi við tillögur Rannsóknarnefndar Alþingis fyrir forsetaembættið. Þetta tvennt saman myndi skapa traust og velvilja í upphafi kosningabaráttu og brjóta blað í lýðræðissögu landsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Forsetakosningar 2012 Stefán Jón Hafstein Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr. Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Auðkenni þarf að passa upp á Eva Valdís Jóhönnudóttir skrifar Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er besti skólastjórinn? Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Forsetakosningar í sumar verða próf í lýðræðisþroska. Ekki bara á þann hátt að frambjóðendur verða krafðir um skoðanir sínar á lýðræðisvæðingu sem er forsenda þess að byggja hið Nýja Ísland, heldur líka hvernig framboð verða fjármögnuð. Mikilvægt er að frambjóðendur standi jafnt að vígi til að kynna sig og stefnumál sín. Í ljósi grimmilegrar reynslu okkar Íslendinga af pólitískri spillingu er mikilvægt að jafna leikinn á sem flesta lund, ekki síður fyrir kjósendur en frambjóðendur. Því legg ég til að væntanlegir frambjóðendur komi sér saman um siðareglur og leikreglur er varða fjármál þeirra allra, umfram það sem lög kveða á um.Tugmillljóna framboð? Samkvæmt lögum Alþingis um fjármál framboða er leikurinn nú ójafn. Framboð til forseta Íslands má kosta viðkomandi frambjóðanda kringum 34 millljónir króna að hámarki. Miðað við hinn misskipta fjárhag landsmanna má ljóst vera að þetta fé verður ekki auðtekið frá mjólkurpeningum þúsunda heimila. Aðrir hafa úr meiru að spila, svo sem andvirði lítils sumarbústaðar. Væntanlegir frambjóðendur standa því ójafnir að vígi í upphafi. Stuðningsmenn framboða eru líka ójafnir. Hámarksupphæð sem fyrirtæki (lögaðilar) mega gefa er 400 þúsund krónur á ári til eins frambjóðanda (væntanlega sömu upphæð mörg ár i röð?). Einstaklingar mega gefa 400 þúsund krónur hver. (Hjón með tvö börn á kjörskrá gefa því 1.6 milljónir ef þau vilja). Allnokkur fjöldi heimila er í þeirri stöðu að geta gefið frambjóðanda 1-2 milljónir, eða meira ef gefið er líka í nafni afa og ömmu. Miklu fleiri heimili munu eiga erfitt með að hósta upp nokkrum tugum þúsunda og mörg hver láta sér nægja lægri upphæð fyrir sinn mann eða sína konu enda þröngt fyrir. Misskipting tekna og eigna skapar Íslendingum mismunandi möguleika til að styrkja frambjóðanda að vali. Þetta er í einu orði sagt: Ólýðræðislegt. Og óþarft. Því er svo við að bæta að fyrirtæki ættu alls ekki að hafa leyfi til að styrkja einstaklinga til framboðs; ekki hafa þau kosningarétt. Þegar þjóðin kýs einstakling til æðsta embættis á hún ein að koma að máli.Hvað er til ráða? Alþingi hefur skipað svona fyrir með lögum, en um er að ræða hámarksupphæðir. Frambjóðendur geta sjálfir komið sér saman um mun minni kostnað. Nú reynir á siðferðisþrek þeirra sem sækjast eftir embætti forseta. Eru þeir tilbúnir að jafna leikinn fyrirfram? Þar sem þjóðin og frambjóðendur eru enn á byrjunarreit má stinga upp á eftirfarandi reglum sem frambjóðendur koma sér saman um að fylgja sjálfviljugir. Um hvert einstakt framboð gildi: 1) Hámarkskostnaður verði 10 milljónir (auglýsingar, úthringingar og fleira meðtalið). 2) Ekki verði tekið við fé eða gæðum frá fyrirtækjum. 3) Hámarksframlög einstaklinga til hvers framboðs verði 10 þúsund krónur. (Til að ná 10 milljóna markinu þyrfti því 1.000 einstaklinga sem gæfu hámarksupphæð). 4) Engin takmörk verði á framlagi sjálfboðaliða, notkun á netmiðlun eða margmiðlun nema afnotagjöld takmarki. Framboðin komi sér saman um sameiginlegan vettvang til að kynna sig á jafnréttisgrundvelli: 1) Framboðin taka sameiginlega við framlögum fyrirtækja (að hámarki 400.000) til að reka kynningarsjóð undir stjórn trúnaðarmanna. Hér er komið í veg fyrir óæskileg áhrif atvinnugreina eða fyrirtækjasamsteypa á kosningabaráttu einstaklinga. 2) Framlög frá einstaklingum umfram kr. 10 þúsund og allt að kr. 400.000 rennni einnig í þennan sjóð. 3) Framboðin gefa út sameiginleg kynningarrit og standa fyrir framboðsfundum í öllum kjördæmum þar sem frambjóðendum er gert jafn hátt undir höfði. 4) Framboðin koma fram saman til viðræðu við helstu fjölmiðla um kynningarmál. Sjálfgefið er að Ríkisúvarpið gæti jafnræðis, hefð er fyrir því sama á Stöð 2 og tengdum miðlum. Kannað hvort helstu fréttablöð vilji móta jafnræðisstefnu að óskertu ritstjórnarfrelsi. 5) Framboðin koma sér saman um endurskoðanda og reikningsskilareglur til að tryggja að reglum sé fylgt.Kostirnir eru jafnræði Þessi blanda tryggir einstökum frambjóðendum talsvert rými til að skapa sérstöðu með kynningum og sjálfboðaliðastarfi innan ramma 10 milljóna króna. Varla telst það óhóf að verja sem kostnaði af einum vænum jeppa til framboðs enda hægt að skipuleggja stuðning víða að. Til viðbótar kæmi svo hinn sameiginlegi vettvangur þar sem allir sætu við sama borð og fengju að skína við ýmis tækifæri allt eftir verðleikum en ekki fjármagni umfram hina. Kosningar með þessum hætti (eða svipuðum) yrðu mun lýðræðislegri en Alþingi leggur til og til muna hóflegri án þess þó að nokkur hætta sé á að kjósendum verði illa þjónað. Hafni frambjóðandi að taka þátt í svona samstarfi verður hann dæmdur samkvæmt því af kjósendum. Að auki legg ég til að frambjóðendur ræði þá hugmynd að gera framboðum siðareglur í samræmi við tillögur Rannsóknarnefndar Alþingis fyrir forsetaembættið. Þetta tvennt saman myndi skapa traust og velvilja í upphafi kosningabaráttu og brjóta blað í lýðræðissögu landsins.
Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar