Kjörmennirnir í kjöraðstöðu 27. október 2004 00:01 Kosningarnar í Bandaríkjunum sem haldnar verða á þriðjudaginn eru í rauninni ekki forsetakosningar. Í stað þess kýs almenningur kjörmenn sem síðan kjósa forsetann í desember næstkomandi. Kynlegt kerfi Kjörmannakerfið bandaríska er athyglisvert fyrirbæri. Það er afsprengi þeirra hugmynda um lýðræði sem ríktu í Evrópu á 18. öld og var ætlað að vera málamiðlun milli þess að láta almenning velja forseta og að þingið veldi hann. Þetta kerfi tryggir að fjölmenn en afmörkuð svæði í Bandaríkjunum geti ekki komið sínum frambjóðanda að í trássi við afganginn af þjóðinni enda er landið bandalag ríkja sem öll njóta talsverðra réttinda og sjálfstæðis. Kjörmennirnir eru 538 talsins og því þarf frambjóðandi að tryggja sér stuðning að minnsta kosti 270 kjörmanna til að geta borið sigur úr býtum. Fjöldi kjörmanna fer eftir þingmannafjölda hvers ríkis. Hvert þeirra hefur tvo öldungardeildarþingmenn, óháð því hversu fjölmenn þau eru. Fjöldi fulltrúardeildarþingmanna er hins vegar í samræmi við íbúafjölda ríkjanna. Kjörmannafjöldinn endurspeglar því að nokkru leyti íbúafjölda alls landsins en þó hafa minni ríkin hlutfallslega aðeins sterkari stöðu en þau stærri vegna öldungardeildarþingmanna sinna. Þannig hefur Alaska þrjá kjörmenn en Kalifornía hefur 54 kjörmenn. Mörgum finnst skjóta skökku við að kjörmönnum er ekki úthlutað í samræmi við atkvæðatölur heldur fær sá frambjóðandi sem flest atkvæði fær í ríkinu alla kjörmenn þess. Þessi regla gildir þó ekki í Nebraska og Maine þar sem að hlutfallskosning ræður. Íbúar Colorado-ríkis kjósa á þriðjudaginn um hvort taka eigi upp hlutfallskosningu og verði það samþykkt tekur breytingin strax gildi og eflaust fara margvísleg málaferli sömuleiðis í gang. Sú staða getur komið upp að tveir frambjóðendur hljóti jafnmarga kjörmenn. Ef það gerist á fulltrúadeild þingsins að velja forsetann. John Quincy Adams var kosinn á þennan hátt árið 1825. Sigurvegari með minnihluta atkvæða Í þessu kerfi getur það hent að frambjóðandi sem fær fleiri atkvæði á landsvísu fær færri kjörmenn en mótframbjóðandi sinn. Þetta kemur fyrir þegar annar frambjóðandinn vinnur sín ríki með naumum mun en hinn rótburstar kosningarnar í hinum ríkjunum. Ef kjörmenn eru margir í þeim ríkjum þar sem tæpt stóð þá verður fyrrnefndi frambjóðandinn forseti enda þótt hann hafi ekki meirihluta þjóðarinnar á bak við sig. Þetta gerðist síðast fyrir fjórum árum þegar George W. Bush sigraði Al Gore þrátt fyrir að Gore hefði fengið hálfri milljón fleiri atkvæði. Ekki er samt kálið sopið þótt í ausuna sé komið. Kjörmennirnir eru ekki bundnir af stuðningsyfirlýsingu sinni við frambjóðanda og því hefur komið fyrir að einstaka kjörmenn hafi greitt öðrum frambjóðanda atkvæði sitt en þeir voru kjörnir til að styðja. Þetta hefur aldrei skipt neinu máli en þýðir þó að úrslitin ráðast ekki fyrr en atkvæðagreiðslu kjörmannanna er lokið. Þungamiðja baráttunnar Í flestum ríkja Bandaríkjanna er almennt talið að úrslit séu fyrirfram ráðin þar sem annar hvor frambjóðandinn fær alla kjörmennina. Því skiptir engu máli hvort hinn fær tuttugu, þrjátíu eða fjörtíu prósent atkvæða í ríkjunum sem hann tapar. Í nokkrum ríkjum er baráttan hins vegar mjög hörð og á þau leggja flokkarnir höfuðáherslu. Þar sem demókratar og repúblikanar hafa unnið á víxl í þessum í ríkjum eru þau kölluð sveifluríki, eða "swing states". Úrslit kosninganna munu ráðast í þeim. Kosningakerfið bandaríska er því kynlegur kvistur og ekki eru allir á einu máli um ágæti þess. Síðustu 200 árin hafa 700 breytingatillögur við það verið lagðar fram og skoðanakannanir hafa sýnt að allt að 75% þjóðarinnar eru því andvíg. Þrátt fyrir það er kerfið enn við lýði og verður það eflaust um ókomna tíð. Erlent Forsetakosningar í Bandaríkjunum Stj.mál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Forsetavaktin: Sjöundi forseti lýðveldisins verður kjörinn Innlent Jón Gnarr mjög bjartsýnn: „Fyrsti krúnurakaði rauðhærði forsetinn“ Innlent Tívolíbomba hefði getað skapað stórhættu Innlent „Unga fólkið er klárlega að velja okkar framboð“ Innlent „Við höfum ekki séð þetta á Íslandi áður“ Innlent Ólík sýn á hvort Ísland eigi að styðja vörn Úkraínumanna Innlent „Ég held að þetta verði mjög spennandi“ Innlent Fékk „gríðarlega góð“ viðbrögð eftir kappræðurnar Innlent „Væta í minni sveit boðaði heldur betur grósku“ Innlent Skítkast í „skrýtinni og óvæginni“ kosningabaráttu Innlent Fleiri fréttir Fjöldi loftárása á orkuver víðsvegar um Úkraínu Friðartillaga Ísraela sem Biden kynnti virðist fá hljómgrunn „Við búum í fasísku ríki“ Segjast hafa skotið á flugmóðurskip eftir loftárásir Þarf að greiða fyrrverandi 137 milljarða í kjölfar framhjáhalds Ólíklegt að Trump fari í fangelsi Rýnt í stöðuna í Úkraínu: Bakhjarlar Úkraínu leyfa árásir í Rússlandi Heimilar notkun vopna frá Bandaríkjunum á rússneska grund Trump sakfelldur fyrir skjalafals í þagnargreiðslumáli Veita katalónskum aðskilnaðarsinnum sakaruppgjöf Stígur ekki til hliðar vegna umdeildra fána Gæsir og steggir að buga bæjaryfirvöld sem banna nekt og typpabúninga Svörtum vísað frá borði þegar kvartað var undan líkamslykt Ísraelsmenn taka yfir landamærin að Egyptalandi Flugvélin féll um 54 metra á fimm sekúndum Kviðdómendur leggjast undir feld í dag Gefa Úkraínumönnum eftirlitsflugvélar Útnefna Biden rafrænt til að koma honum örugglega á kjörseðilinn Fær ekki að bjóða sig fram fyrir Verkamannaflokkinn Þingmeirihluti ANC í hættu í Suður-Afríku Íbúar varaðir við rusl- og skítabelgjum frá Norður-Kóreu Segja árásir og aðgerðir Ísrael enn innan „rauðu línanna“ De Niro kallaði Trump skrímsli fyrir utan dómshúsið „Við höfum ekkert“ Ógiltu neitunarvald forseta til að koma fjölmiðlalögum í gegn Biðst afsökunar á ummælum um „faggaskap“ Yfir fimmtíu stig í hitabylgju í Pakistan Pólverjar víggirða landamærin í austri Forseti Perú kærður fyrir mútuþægni Yfirmaður ísraelsku leyniþjónustunnar sagður hafa hótað saksóknara Alþjóðasakamáladómstólsins Sjá meira
Kosningarnar í Bandaríkjunum sem haldnar verða á þriðjudaginn eru í rauninni ekki forsetakosningar. Í stað þess kýs almenningur kjörmenn sem síðan kjósa forsetann í desember næstkomandi. Kynlegt kerfi Kjörmannakerfið bandaríska er athyglisvert fyrirbæri. Það er afsprengi þeirra hugmynda um lýðræði sem ríktu í Evrópu á 18. öld og var ætlað að vera málamiðlun milli þess að láta almenning velja forseta og að þingið veldi hann. Þetta kerfi tryggir að fjölmenn en afmörkuð svæði í Bandaríkjunum geti ekki komið sínum frambjóðanda að í trássi við afganginn af þjóðinni enda er landið bandalag ríkja sem öll njóta talsverðra réttinda og sjálfstæðis. Kjörmennirnir eru 538 talsins og því þarf frambjóðandi að tryggja sér stuðning að minnsta kosti 270 kjörmanna til að geta borið sigur úr býtum. Fjöldi kjörmanna fer eftir þingmannafjölda hvers ríkis. Hvert þeirra hefur tvo öldungardeildarþingmenn, óháð því hversu fjölmenn þau eru. Fjöldi fulltrúardeildarþingmanna er hins vegar í samræmi við íbúafjölda ríkjanna. Kjörmannafjöldinn endurspeglar því að nokkru leyti íbúafjölda alls landsins en þó hafa minni ríkin hlutfallslega aðeins sterkari stöðu en þau stærri vegna öldungardeildarþingmanna sinna. Þannig hefur Alaska þrjá kjörmenn en Kalifornía hefur 54 kjörmenn. Mörgum finnst skjóta skökku við að kjörmönnum er ekki úthlutað í samræmi við atkvæðatölur heldur fær sá frambjóðandi sem flest atkvæði fær í ríkinu alla kjörmenn þess. Þessi regla gildir þó ekki í Nebraska og Maine þar sem að hlutfallskosning ræður. Íbúar Colorado-ríkis kjósa á þriðjudaginn um hvort taka eigi upp hlutfallskosningu og verði það samþykkt tekur breytingin strax gildi og eflaust fara margvísleg málaferli sömuleiðis í gang. Sú staða getur komið upp að tveir frambjóðendur hljóti jafnmarga kjörmenn. Ef það gerist á fulltrúadeild þingsins að velja forsetann. John Quincy Adams var kosinn á þennan hátt árið 1825. Sigurvegari með minnihluta atkvæða Í þessu kerfi getur það hent að frambjóðandi sem fær fleiri atkvæði á landsvísu fær færri kjörmenn en mótframbjóðandi sinn. Þetta kemur fyrir þegar annar frambjóðandinn vinnur sín ríki með naumum mun en hinn rótburstar kosningarnar í hinum ríkjunum. Ef kjörmenn eru margir í þeim ríkjum þar sem tæpt stóð þá verður fyrrnefndi frambjóðandinn forseti enda þótt hann hafi ekki meirihluta þjóðarinnar á bak við sig. Þetta gerðist síðast fyrir fjórum árum þegar George W. Bush sigraði Al Gore þrátt fyrir að Gore hefði fengið hálfri milljón fleiri atkvæði. Ekki er samt kálið sopið þótt í ausuna sé komið. Kjörmennirnir eru ekki bundnir af stuðningsyfirlýsingu sinni við frambjóðanda og því hefur komið fyrir að einstaka kjörmenn hafi greitt öðrum frambjóðanda atkvæði sitt en þeir voru kjörnir til að styðja. Þetta hefur aldrei skipt neinu máli en þýðir þó að úrslitin ráðast ekki fyrr en atkvæðagreiðslu kjörmannanna er lokið. Þungamiðja baráttunnar Í flestum ríkja Bandaríkjanna er almennt talið að úrslit séu fyrirfram ráðin þar sem annar hvor frambjóðandinn fær alla kjörmennina. Því skiptir engu máli hvort hinn fær tuttugu, þrjátíu eða fjörtíu prósent atkvæða í ríkjunum sem hann tapar. Í nokkrum ríkjum er baráttan hins vegar mjög hörð og á þau leggja flokkarnir höfuðáherslu. Þar sem demókratar og repúblikanar hafa unnið á víxl í þessum í ríkjum eru þau kölluð sveifluríki, eða "swing states". Úrslit kosninganna munu ráðast í þeim. Kosningakerfið bandaríska er því kynlegur kvistur og ekki eru allir á einu máli um ágæti þess. Síðustu 200 árin hafa 700 breytingatillögur við það verið lagðar fram og skoðanakannanir hafa sýnt að allt að 75% þjóðarinnar eru því andvíg. Þrátt fyrir það er kerfið enn við lýði og verður það eflaust um ókomna tíð.
Erlent Forsetakosningar í Bandaríkjunum Stj.mál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Forsetavaktin: Sjöundi forseti lýðveldisins verður kjörinn Innlent Jón Gnarr mjög bjartsýnn: „Fyrsti krúnurakaði rauðhærði forsetinn“ Innlent Tívolíbomba hefði getað skapað stórhættu Innlent „Unga fólkið er klárlega að velja okkar framboð“ Innlent „Við höfum ekki séð þetta á Íslandi áður“ Innlent Ólík sýn á hvort Ísland eigi að styðja vörn Úkraínumanna Innlent „Ég held að þetta verði mjög spennandi“ Innlent Fékk „gríðarlega góð“ viðbrögð eftir kappræðurnar Innlent „Væta í minni sveit boðaði heldur betur grósku“ Innlent Skítkast í „skrýtinni og óvæginni“ kosningabaráttu Innlent Fleiri fréttir Fjöldi loftárása á orkuver víðsvegar um Úkraínu Friðartillaga Ísraela sem Biden kynnti virðist fá hljómgrunn „Við búum í fasísku ríki“ Segjast hafa skotið á flugmóðurskip eftir loftárásir Þarf að greiða fyrrverandi 137 milljarða í kjölfar framhjáhalds Ólíklegt að Trump fari í fangelsi Rýnt í stöðuna í Úkraínu: Bakhjarlar Úkraínu leyfa árásir í Rússlandi Heimilar notkun vopna frá Bandaríkjunum á rússneska grund Trump sakfelldur fyrir skjalafals í þagnargreiðslumáli Veita katalónskum aðskilnaðarsinnum sakaruppgjöf Stígur ekki til hliðar vegna umdeildra fána Gæsir og steggir að buga bæjaryfirvöld sem banna nekt og typpabúninga Svörtum vísað frá borði þegar kvartað var undan líkamslykt Ísraelsmenn taka yfir landamærin að Egyptalandi Flugvélin féll um 54 metra á fimm sekúndum Kviðdómendur leggjast undir feld í dag Gefa Úkraínumönnum eftirlitsflugvélar Útnefna Biden rafrænt til að koma honum örugglega á kjörseðilinn Fær ekki að bjóða sig fram fyrir Verkamannaflokkinn Þingmeirihluti ANC í hættu í Suður-Afríku Íbúar varaðir við rusl- og skítabelgjum frá Norður-Kóreu Segja árásir og aðgerðir Ísrael enn innan „rauðu línanna“ De Niro kallaði Trump skrímsli fyrir utan dómshúsið „Við höfum ekkert“ Ógiltu neitunarvald forseta til að koma fjölmiðlalögum í gegn Biðst afsökunar á ummælum um „faggaskap“ Yfir fimmtíu stig í hitabylgju í Pakistan Pólverjar víggirða landamærin í austri Forseti Perú kærður fyrir mútuþægni Yfirmaður ísraelsku leyniþjónustunnar sagður hafa hótað saksóknara Alþjóðasakamáladómstólsins Sjá meira
Yfirmaður ísraelsku leyniþjónustunnar sagður hafa hótað saksóknara Alþjóðasakamáladómstólsins