Viðskipti innlent

Bankakerfið fimm sinnum minna

Þórður Snær Júlíusson skrifar
Davíð Oddsson, þáverandi formaður bankaráðs Seðlabankans, tilkynnir um þjóðnýtingu Glitnis. Við hlið hans stendur sigraður Lárus Welding, sem þá var forstjóri bankans. Þessi atburður markaði upphaf atburðarásar sem endaði með því að íslensku viðskiptabankarnir þrír féllu.
Davíð Oddsson, þáverandi formaður bankaráðs Seðlabankans, tilkynnir um þjóðnýtingu Glitnis. Við hlið hans stendur sigraður Lárus Welding, sem þá var forstjóri bankans. Þessi atburður markaði upphaf atburðarásar sem endaði með því að íslensku viðskiptabankarnir þrír féllu. Fréttablaðið/gva
Ísland fór sérstaka leið við endurreisn bankakerfisins eftir hrunið. Forgangi kröfuhafa var breytt og þannig var hægt að setja innstæður og góðar eignir í „nýja" banka en skilja annað eftir í „gömlum". Með því að semja síðar við kröfuhafa komst landið upp með þetta.

Að morgni 29. september 2008 var boðað til blaðamannafundar í höfuðstöðvum Seðlabanka Íslands. Davíð Oddsson, þáverandi formaður bankastjórnar Seðlabankans, kynnti þar að íslenska ríkið myndi leggja 84 milljarða króna inn í Glitni sem nýtt hlutafé til að bjarga bankanum frá gjaldþroti. Með þessu myndi ríkið eignast 75 prósenta hlut í honum. Við hlið Davíðs stóð örþreyttur Lárus Welding, þá forstjóri Glitnis, með uppgjafarsvip.

Þessi gerningur markaði upphaf hins formlega bankahruns, þó að þá óþekktar athafnir bankanna hefðu markað leiðina að þeirri niðurstöðu um nokkuð langt skeið. Viku síðar voru sett neyðarlög sem veittu heimild til að skipta gjaldþrota bönkum upp í „nýja" og „gamla". Í nýju bankana myndu þá flytjast innstæður og á móti þeim myndu fylgja eignir, að mestu útlán til innlendra aðila.

Landsbankinn féll sama dag, Glitnir daginn eftir og Kaupþing tveimur dögum síðar. Þann 22. október 2008, 16 dögum eftir neyðarlagasetninguna, var búið að stofna nýja banka utan um innlenda bankastarfsemi Landsbankans, Glitnis og Kaupþings.

Fimmtungur af því sem varEignasafn föllnu bankanna þriggja var metið á 13.052 milljarða króna í lok september 2008. Í bráðabirgðastofnreikningi nýju bankanna voru þær eignir sem færðar voru yfir til þeirra metnar á 2.886 milljarða króna. Stór hluti þeirra eigna sem voru bókfærðar sem ekta í september var horfinn til peningahimna í október. Mikil óvissa ríkti um innheimtanleika annarra.

Jafnframt skuldbatt íslenska ríkið sig til að veita nýju bönkunum samtals 385 milljarða króna í nýtt hlutafé. Með þessari aðgerð var áframhaldandi bankastarfsemi tryggð í landinu.

Þorri krafna erlendra og innlendra kröfuhafa voru skildar eftir í þrotabúum gömlu bankanna ásamt erlendum eignum. Reyndar bættust þó nokkrar innlendar eignir í þann hóp þegar leið frá hruni, að mestu erfið lán, en töluvert var um færslur á eignum á milli nýju og gömlu bankanna á fyrstu misserum starfsemi þeirra. Yfir þrotabúin voru síðan skipaðar skilanefndir til að fara með þær eignir og síðar slitastjórnir til að hjálpa við að gera upp búin gagnvart kröfuhöfum.

Samið við kröfuhafaFljótlega varð þó ljóst að kröfuhafar voru ekki hrifnir af því að góðar eignir hefðu verið fluttir til nýrra banka, sem þeir áttu ekkert að eiga í, á meðan að illa innheimtanlegum eignum var hrúgað inn í gömlu bankana þeirra. Í febrúar 2009 ákvað ný ríkisstjórn að leita samninga við kröfuhafana. Þær viðræður leiddu til samkomulags, sem kynnt var 20. júlí sama ár.

Í því fólst að kröfuhafarnir myndu eignast 87 prósenta hlut í Arion banka, 95 prósenta hlut í Íslandsbanka og tæplega 19 prósenta hlut í Landsbankanum. Afgangurinn yrði í eigu íslenska ríkisins. Það getur í raun, og mun líklegast, eignast nánast alla hluti í Landsbankanum á árinu 2013 þar sem virði skilyrts skuldabréfs hefur þróast með þeim hætti að kröfuhafar fá það greitt. Gangi það eftir mun ríkið eiga 98 prósenta hlut í bankanum en tvö prósent munu mynda stofn að kaupaukakerfi starfsmanna hans.

Ríkið leggur minna tilMeð þessari leið ávannst tvennt. Í fyrsta lagi var komist hjá langvinnum lagaferlum vegna eignaupptöku nýju bankanna og í öðru lagi þurfti ríkið að leggja þeim mun minna fé til en upphaflega stóð til.

Nú er framlag ríkisins til Arion banka og Íslandsbanka að mestu í formi víkjandi lána upp á 54,5 milljarða króna. Ríkið þurfti hins vegar enn að reiða fram alls 122 milljarða króna í eiginfjárframlag til Landsbankans, enda orsakaði Icesave það að lengi vel stefndi í að aðrir kröfuhafar en þeir sem nutu forgangs myndu ekki fá neitt upp í kröfur sínar.

Staðan í dag sterkÍ dag er staða stóru viðskiptabankanna þriggja nokkuð sterk. Þeir hafa samtals hagnast um 185 milljarða króna frá því að þeir voru stofnsettir í október 2008. Eignir þeirra voru metnar á 2.719 milljarða króna um mitt þetta ár og kerfið er því tæplega fimm sinnum minna en það var við hrun.

Eigið fé bankanna er samtals um 473 milljarðar króna, enda verða þeir allir að vera með að minnsta kosti 16 prósenta eiginfjárhlutfall samkvæmt sérstökum tilmælum Fjármálaeftirlitsins (FME) svo þeir geti mætt áföllum og snöggum breytingum á efnahagsreikningi þeirra, til dæmis í kjölfar gengislánadóma. Auk stóru viðskiptabankanna þriggja er starfandi einn viðskiptabanki í einkaeigu, MP banki, og fjárfestingabankinn Straumur auk nokkurra smærri sparisjóða víða um land. Stóru sparisjóðirnir SPRON, SpKef og Byr fóru allir í þrot og viðskiptavinir þeirra eru nú viðskiptavinir stóru bankanna.

Með sértækum aðgerðum sem bankarnir hafa annaðhvort tekið upp sjálfir eða verið skikkaðir til af ríkisvaldinu og vegna fjölda dóma um ólögmæti gengistryggðra lána hafa skuldir heimila verið færðar niður um meira en 200 milljarða króna. Þá hafa lán fyrirtækja einnig verið færð niður um mörg hundruð milljarða króna.

Umhverfið mikið breytt
Ýmsar breytingar hafa verið gerðar á lagaumhverfi fjármálafyrirtækja eftir hrunið til að reyna að koma í veg fyrir að slíkar hamfarir endurtaki sig. Meðal annars hefur FME fengið mun víðari heimildir til að leggja mat á rekstur og hegðun banka, sá tími sem hvert endurskoðunarfyrirtæki má starfa fyrir hvern banka hefur verið þrengdur, til stendur að koma á fót skrá yfir skuldbindingar stærri lántakenda til að auðvelda vinnu við að tengja saman aðila og leggja mat á kerfislæg áhrif, bann hefur verið lagt við lánveitingum með veði í eigin hlutabréfum og mun ríkari kröfur eru gerðar til hæfis stjórnarmanna en áður tíðkaðist.

Hindranir í vegiHelstu breytingarnar á þjónustu við einstaklinga sem átt hefur sér stað eftir hrun eru þær að bankarnir hófu í fyrrahaust að bjóða óverðtryggð lán sem hafa mælst mjög vel fyrir. Er nú svo komið að nánast öll ný íbúðalán eru óverðtryggð. Þá hafa þeir líka aukið við áherslur sínar á fjármögnun á bílum, ferðavögnum og atvinnutækjum.

Starfsumhverfi íslensku bankanna er þó að mörgu leyti afar takmarkandi í dag. Hér eru í gildi gjaldeyrishöft sem gera það að verkum að starfsemin og fjármögnun er að langmestu leyti bundin við innlendan markað. Mikill tími hefur farið í endurskipulagningu fyrirtækja og skulda á síðustu fjórum árum sem hefur gert það að verkum að önnur þjónusta sem bankarnir væru annars að veita hefur setið á hakanum. Þá hafa þeir fjárfestingakostir sem bankarnir hafa getað boðið viðskiptavinum sínum upp á verið af skornum skammti, enda hrundi íslenskur hlutabréfamarkaður samhliða bönkunum.






Fleiri fréttir

Sjá meira


×