Hryðjuverk, frændhygli og arfleifð Nelsons Mandela Gunnar Hrafn Jónsson skrifar 18. júlí 2018 15:30 Í dag eru rétt 100 ár frá fæðingu Nelsons Mandela. Fáir hafa verið eins mikil táknmynd fyrir frelsisbaráttu og þrautseigju og Mandela sem sat í fangelsi í 27 ár vegna baráttu sinnar gegn aðskilnaðarstefnunni í Suður-Afríku. Hann var goðsögn í lifanda lífi og í dag minnast hans flestir með virðingu og hlýhug. Arfleifð Nelsons Mandela heimafyrir er hins vegar ekki eins óumdeild og maður kynni að halda hér norður í Atlantshafi. Þeir sem eiga erfitt með að hylla minningu Mandela í dag eiga það flestir sameiginlegt að hafa orðið illa úti í hinni nýju Suður-Afríku.Nelson Mandela á yngri árum.Wikimedia CommonsFyrst ber auðvitað að nefna hvíta Suður-Afríkumenn sem voru alráðir í landinu á tímum aðskilnaðarstefnunnar. Þeir eiga erfitt með að gleyma því að Mandela var „dæmdur hryðjuverkamaður“ sem studdi lengi ofbeldi sem baráttuaðferð. Það er vissulega rétt að sagan hefur farið mjúkum höndum um Mandela. Í dag virðast margir standa í þeirri trú að hann hafi krafist friðsamlegra lausna í anda þess boðskaps sem menn á borð við Gandhi og Martin Luther King Jr. Breiddu út á undan honum.Mandela fagnar frelsinu með stuðningsmönnum sínum, daginn sem hann var látinn laus úr fangelsi.Vísir/GettyÞvert á móti bar Nelson Mandela ábyrgð á stofnun vopnuðu samtakanna Umkhonto we Sizwe (Spjót þjóðarinnar) árið 1961. Mandela sagði við stofnun samtakanna að nú væru aðeins tveir kostir í stöðunni: uppgjöf eða vopnuð barátta. Blökkumenn í Suður-Afríku ættu engra annarra kosta völ vegna stefnu stjórnvalda. Án ofbeldis væri engin von til sigurs. Mandela átti í samstarfi við skæruliðahópa frá Angóla, Simbabve og Mósambík. Með þeirra aðstoð stóð hann fyrir hrinu sprengjuárása á spennustöðvar, opinberar byggingar, vinnuvélar og fleiri skotmörk. Þá brenndu skæruliðarnir akra og plantekrur. Mandela var handtekinn ásamt öðrum leiðtogum hreyfingarinnar árið 1962 og dæmdur í ævilangt fangelsi fyrir hryðjuverk og uppreisn gegn stjórnvöldum. Fylgismenn Mandela héldu árásum sínum áfram eftir að hann fór í fangelsi. Þeir pyntuðu einnig og myrtu andstæðinga sína.Tugir fórust og mörg hundruð særðust í sprengjuárásum í Suður-Afríku á níunda áratug síðustu aldar. Líklega verður aldrei fyllilega ljóst að hvaða leyti Mandela studdi þessar aðgerðir. Sumir segja að hann hafi verið orðinn fullkomlega andsnúinn ofbeldi undir lok fangavistarinnar en það má ekki gleyma því að ofbeldi var ein höfuðástæðan fyrir því að hann var látinn laus.De Klerk og eignkona hans fylgjast með embættistöku Mandela eftir að hann var kjörinn forseti.Vísir/GettyÓttinn við blóðugt borgarastríð var orðinn áþreifanlegur í Suður-Afríku upp úr 1990. Hvítir voru í miklum minnihluta en áttu landið og verðmætin. Aðskilnaður hvítra og svarta þekktist hvergi annarsstaðar í heiminum og samfélagið var orðið fársjúkt af því að ríghalda í fortíðina. Þá var landið úti í kuldanum í alþjóðasamfélaginu. Þá komum við að helstu ástæðu þess að ungir blökkumenn í Suður-Afríku eru á báðum áttum hvað varðar arfleifð Mandela: Hann samdi um frið á kostnað réttlætis. Síðasta hvíta ríkisstjórn Suður-Afríku sleppti Mandela úr fangelsi og hóf samningaviðræður um afnám aðskilnaðarstefnunnar. Forsetinn F.W. de Klerk reyndi að róa hvíta minnihlutann með þeim orðum að hann myndi ekki „semja frá sér völdin“. Um leið tryggði hann að engum yrði refsað fyrir mannréttindabrot sem framin voru á tímum aðskilnaðarstefnunnar. Þess í stað var sáttanefnd sett á laggirnar til að greiða úr glæpum fortíðar.Veggmynd af Nelson Mandela í Los AngelesVísir/GettyAllt voru þetta hlutir sem blökkumenn áttu auðvelt með að samþykkja ef það þýddi beint lýðræði og full mannréttindi í nýrri stjórnarskrá. Litið skyldi til bjartrar framtíðar en ekki myrkra fortíðar. Vandamálið er að bjarta framtíðin kom aldrei og sumir vilja meina að það sé vegna þess að Mandela og aðrir blökku-leiðtogar hafi samið af sér. De Klerk vissi alltaf að hann væri að semja um endalok hvítra yfirráða yfir suður-afrískri pólitík. Orð hans um að semja ekki frá sér völdin hafa því verið túlkuð á þann veg að efnahagsleg yfirráð hvítra yrðu áfram tryggð. Það hefur að mestu gengið eftir. Misskipting er gríðarleg í landinu og þó að valdajafnvægi stjórnmálanna sé gjörbreytt hefur auðurinn ekki færst til nema að mjög takmörkuðu leyti. Blökkumenn í Suður-Afríku eru því enn þjóð sem á ekki sitt eigið land eða auðlindir. Mandela lagði ofuráherslu á hinar táknrænu og sögulegu sættir en ekki að breyta þeim efnahagslega raunveruleika sem viðhélt valdaójafnvæginu og gerir enn. Eftirmenn Mandela hafa líka verið vafasamir leiðtogar þó að þeir hafi verið gamlir vinir hans og samflokksmenn. Jacob Zuma, sem lét af embætti á þessu ári, var gríðarlega spilltur og enn sér ekki fyrir endan á rannsóknum á misgjörðum hans í embætti. Slíkir menn hafa vissulega auðgast gríðarlega frá falli aðskilnaðarstjórnarinnar en fáir geta sagt sömu sögu. Það er meðal annars afleiðing af því að Mandela skipaði í stöður byggt á trausti og hollustu en ekki verðleikum. Arfleifð Nelsons Mandela er því ekki eins augljóslega jákvæð og margir kunna að halda. Aftur á móti markaði hann djúp spor í heimssöguna, leiddi þjóð sína til frelsis og veitti milljónum innblástur um allan heim. Hugmyndin um Nelson Mandela um sennilega lifa margar aldir en smáatriðin falla smám saman í gleymsku eins og svo oft er raunin. Fréttaskýringar Suður-Afríka Tengdar fréttir Winnie Mandela látin Greint er frá andláti hennar á vef fréttastofu breska ríkisútvarpsins BBC. 2. apríl 2018 15:06 Gæðingur Mandela verður næsti forseti Suður-Afríku Cyril Ramaphosa tekur við forsetaembættinu í Suður-Afríku af Jacob Zuma. 15. febrúar 2018 11:53 Obama skaut fast á Trump í ræðu í afmælisveislu Nelsons Mandela Ræða Baracks Obama, fyrrverandi forseta Bandaríkjanna, á hundrað ára afmælishátíð Nelsons Mandela í Jóhannesarborg í Suður-Afríku vakti mikla lukku viðstaddra í gær. 18. júlí 2018 06:00 Mest lesið Leiðin í vinnuna smám saman þrefaldast: „Þetta er eins og í einhverri bíómynd“ Innlent Fannst hennar tími vera kominn Innlent Miðflokkurinn staðfestir sig sem þriðji stærsti flokkurinn Innlent Ofbeldisbrotum fjölgar á sama tíma og lögreglumönnum fækkar Innlent Landeigendur höfða mál gegn ríkinu vegna Hvammsvirkjunar Innlent Verkefnið skapi níutíu störf og meðallaunin verði um 1,4 milljón á mánuði Innlent Reyna að sigla um geiminn á geislum sólarinnar Erlent Össur segir Jóni Gnarr að „hætta að væla“ Innlent Ákærð fyrir að hafa orðið syni sínum að bana Innlent Húsfélagið má ekki klippa á tengil rafvirkjameistara Innlent Fleiri fréttir Ofbeldisbrotum fjölgar á sama tíma og lögreglumönnum fækkar Landeigendur höfða mál gegn ríkinu vegna Hvammsvirkjunar Fannst hennar tími vera kominn Sakar ríkisstjórnina um að ætla að afhenda fiskeldinu firðina til eilífðar Miðflokkurinn staðfestir sig sem þriðji stærsti flokkurinn Leiðin í vinnuna smám saman þrefaldast: „Þetta er eins og í einhverri bíómynd“ Ákærð fyrir að hafa orðið syni sínum að bana Stórfjölgun ofbeldisbrota, firðir í hættu og hönnunarstuldur „Við næðum eflaust meiri árangri ef borgarstjóri myndi væla minna“ Össur segir Jóni Gnarr að „hætta að væla“ Staðfesta gæsluvarðhald tveggja sakborninga Óbreytt frumvarp þýði útrýmingu villta laxins Fluttur á sjúkrahús eftir að ekið var á Útlendingastofnun Húsfélagið má ekki klippa á tengil rafvirkjameistara Sjálfstæðisflokkurinn kvelji barnafólk með vettlingagjörningi Enn kröftugt gos úr einum gíg Börn sofi ekki úti í gosmóðunni suðvestanlands Velkomin í Verbúðina II Halla Hrund fjórfaldar fylgi sitt á milli kannanna Ákærðir fyrir þaulskipulagða skotárás gegn feðginum á aðfangadag Sextán hundruð vettlingar fyrir börnin sem bíða Verkefnið skapi níutíu störf og meðallaunin verði um 1,4 milljón á mánuði Aðstoðarrektor í Bandaríkjunum verður rektor Háskólans á Akureyri Bjarni vill taka daginn snemma Svona var Pallborðið með Höllu, Katrínu og Steinunni Ólínu Freista þess að halda veitingamanninum bak við lás og slá Furðar sig á ávirðingum vegna kaupa á vínarbrauði Tvö manndráp á skömmum tíma „Það er ástæða fyrir því að farið er í að rannsaka þetta andlát“ Vill geta vísað flóttafólki úr landi innan tveggja sólarhringa Sjá meira
Í dag eru rétt 100 ár frá fæðingu Nelsons Mandela. Fáir hafa verið eins mikil táknmynd fyrir frelsisbaráttu og þrautseigju og Mandela sem sat í fangelsi í 27 ár vegna baráttu sinnar gegn aðskilnaðarstefnunni í Suður-Afríku. Hann var goðsögn í lifanda lífi og í dag minnast hans flestir með virðingu og hlýhug. Arfleifð Nelsons Mandela heimafyrir er hins vegar ekki eins óumdeild og maður kynni að halda hér norður í Atlantshafi. Þeir sem eiga erfitt með að hylla minningu Mandela í dag eiga það flestir sameiginlegt að hafa orðið illa úti í hinni nýju Suður-Afríku.Nelson Mandela á yngri árum.Wikimedia CommonsFyrst ber auðvitað að nefna hvíta Suður-Afríkumenn sem voru alráðir í landinu á tímum aðskilnaðarstefnunnar. Þeir eiga erfitt með að gleyma því að Mandela var „dæmdur hryðjuverkamaður“ sem studdi lengi ofbeldi sem baráttuaðferð. Það er vissulega rétt að sagan hefur farið mjúkum höndum um Mandela. Í dag virðast margir standa í þeirri trú að hann hafi krafist friðsamlegra lausna í anda þess boðskaps sem menn á borð við Gandhi og Martin Luther King Jr. Breiddu út á undan honum.Mandela fagnar frelsinu með stuðningsmönnum sínum, daginn sem hann var látinn laus úr fangelsi.Vísir/GettyÞvert á móti bar Nelson Mandela ábyrgð á stofnun vopnuðu samtakanna Umkhonto we Sizwe (Spjót þjóðarinnar) árið 1961. Mandela sagði við stofnun samtakanna að nú væru aðeins tveir kostir í stöðunni: uppgjöf eða vopnuð barátta. Blökkumenn í Suður-Afríku ættu engra annarra kosta völ vegna stefnu stjórnvalda. Án ofbeldis væri engin von til sigurs. Mandela átti í samstarfi við skæruliðahópa frá Angóla, Simbabve og Mósambík. Með þeirra aðstoð stóð hann fyrir hrinu sprengjuárása á spennustöðvar, opinberar byggingar, vinnuvélar og fleiri skotmörk. Þá brenndu skæruliðarnir akra og plantekrur. Mandela var handtekinn ásamt öðrum leiðtogum hreyfingarinnar árið 1962 og dæmdur í ævilangt fangelsi fyrir hryðjuverk og uppreisn gegn stjórnvöldum. Fylgismenn Mandela héldu árásum sínum áfram eftir að hann fór í fangelsi. Þeir pyntuðu einnig og myrtu andstæðinga sína.Tugir fórust og mörg hundruð særðust í sprengjuárásum í Suður-Afríku á níunda áratug síðustu aldar. Líklega verður aldrei fyllilega ljóst að hvaða leyti Mandela studdi þessar aðgerðir. Sumir segja að hann hafi verið orðinn fullkomlega andsnúinn ofbeldi undir lok fangavistarinnar en það má ekki gleyma því að ofbeldi var ein höfuðástæðan fyrir því að hann var látinn laus.De Klerk og eignkona hans fylgjast með embættistöku Mandela eftir að hann var kjörinn forseti.Vísir/GettyÓttinn við blóðugt borgarastríð var orðinn áþreifanlegur í Suður-Afríku upp úr 1990. Hvítir voru í miklum minnihluta en áttu landið og verðmætin. Aðskilnaður hvítra og svarta þekktist hvergi annarsstaðar í heiminum og samfélagið var orðið fársjúkt af því að ríghalda í fortíðina. Þá var landið úti í kuldanum í alþjóðasamfélaginu. Þá komum við að helstu ástæðu þess að ungir blökkumenn í Suður-Afríku eru á báðum áttum hvað varðar arfleifð Mandela: Hann samdi um frið á kostnað réttlætis. Síðasta hvíta ríkisstjórn Suður-Afríku sleppti Mandela úr fangelsi og hóf samningaviðræður um afnám aðskilnaðarstefnunnar. Forsetinn F.W. de Klerk reyndi að róa hvíta minnihlutann með þeim orðum að hann myndi ekki „semja frá sér völdin“. Um leið tryggði hann að engum yrði refsað fyrir mannréttindabrot sem framin voru á tímum aðskilnaðarstefnunnar. Þess í stað var sáttanefnd sett á laggirnar til að greiða úr glæpum fortíðar.Veggmynd af Nelson Mandela í Los AngelesVísir/GettyAllt voru þetta hlutir sem blökkumenn áttu auðvelt með að samþykkja ef það þýddi beint lýðræði og full mannréttindi í nýrri stjórnarskrá. Litið skyldi til bjartrar framtíðar en ekki myrkra fortíðar. Vandamálið er að bjarta framtíðin kom aldrei og sumir vilja meina að það sé vegna þess að Mandela og aðrir blökku-leiðtogar hafi samið af sér. De Klerk vissi alltaf að hann væri að semja um endalok hvítra yfirráða yfir suður-afrískri pólitík. Orð hans um að semja ekki frá sér völdin hafa því verið túlkuð á þann veg að efnahagsleg yfirráð hvítra yrðu áfram tryggð. Það hefur að mestu gengið eftir. Misskipting er gríðarleg í landinu og þó að valdajafnvægi stjórnmálanna sé gjörbreytt hefur auðurinn ekki færst til nema að mjög takmörkuðu leyti. Blökkumenn í Suður-Afríku eru því enn þjóð sem á ekki sitt eigið land eða auðlindir. Mandela lagði ofuráherslu á hinar táknrænu og sögulegu sættir en ekki að breyta þeim efnahagslega raunveruleika sem viðhélt valdaójafnvæginu og gerir enn. Eftirmenn Mandela hafa líka verið vafasamir leiðtogar þó að þeir hafi verið gamlir vinir hans og samflokksmenn. Jacob Zuma, sem lét af embætti á þessu ári, var gríðarlega spilltur og enn sér ekki fyrir endan á rannsóknum á misgjörðum hans í embætti. Slíkir menn hafa vissulega auðgast gríðarlega frá falli aðskilnaðarstjórnarinnar en fáir geta sagt sömu sögu. Það er meðal annars afleiðing af því að Mandela skipaði í stöður byggt á trausti og hollustu en ekki verðleikum. Arfleifð Nelsons Mandela er því ekki eins augljóslega jákvæð og margir kunna að halda. Aftur á móti markaði hann djúp spor í heimssöguna, leiddi þjóð sína til frelsis og veitti milljónum innblástur um allan heim. Hugmyndin um Nelson Mandela um sennilega lifa margar aldir en smáatriðin falla smám saman í gleymsku eins og svo oft er raunin.
Fréttaskýringar Suður-Afríka Tengdar fréttir Winnie Mandela látin Greint er frá andláti hennar á vef fréttastofu breska ríkisútvarpsins BBC. 2. apríl 2018 15:06 Gæðingur Mandela verður næsti forseti Suður-Afríku Cyril Ramaphosa tekur við forsetaembættinu í Suður-Afríku af Jacob Zuma. 15. febrúar 2018 11:53 Obama skaut fast á Trump í ræðu í afmælisveislu Nelsons Mandela Ræða Baracks Obama, fyrrverandi forseta Bandaríkjanna, á hundrað ára afmælishátíð Nelsons Mandela í Jóhannesarborg í Suður-Afríku vakti mikla lukku viðstaddra í gær. 18. júlí 2018 06:00 Mest lesið Leiðin í vinnuna smám saman þrefaldast: „Þetta er eins og í einhverri bíómynd“ Innlent Fannst hennar tími vera kominn Innlent Miðflokkurinn staðfestir sig sem þriðji stærsti flokkurinn Innlent Ofbeldisbrotum fjölgar á sama tíma og lögreglumönnum fækkar Innlent Landeigendur höfða mál gegn ríkinu vegna Hvammsvirkjunar Innlent Verkefnið skapi níutíu störf og meðallaunin verði um 1,4 milljón á mánuði Innlent Reyna að sigla um geiminn á geislum sólarinnar Erlent Össur segir Jóni Gnarr að „hætta að væla“ Innlent Ákærð fyrir að hafa orðið syni sínum að bana Innlent Húsfélagið má ekki klippa á tengil rafvirkjameistara Innlent Fleiri fréttir Ofbeldisbrotum fjölgar á sama tíma og lögreglumönnum fækkar Landeigendur höfða mál gegn ríkinu vegna Hvammsvirkjunar Fannst hennar tími vera kominn Sakar ríkisstjórnina um að ætla að afhenda fiskeldinu firðina til eilífðar Miðflokkurinn staðfestir sig sem þriðji stærsti flokkurinn Leiðin í vinnuna smám saman þrefaldast: „Þetta er eins og í einhverri bíómynd“ Ákærð fyrir að hafa orðið syni sínum að bana Stórfjölgun ofbeldisbrota, firðir í hættu og hönnunarstuldur „Við næðum eflaust meiri árangri ef borgarstjóri myndi væla minna“ Össur segir Jóni Gnarr að „hætta að væla“ Staðfesta gæsluvarðhald tveggja sakborninga Óbreytt frumvarp þýði útrýmingu villta laxins Fluttur á sjúkrahús eftir að ekið var á Útlendingastofnun Húsfélagið má ekki klippa á tengil rafvirkjameistara Sjálfstæðisflokkurinn kvelji barnafólk með vettlingagjörningi Enn kröftugt gos úr einum gíg Börn sofi ekki úti í gosmóðunni suðvestanlands Velkomin í Verbúðina II Halla Hrund fjórfaldar fylgi sitt á milli kannanna Ákærðir fyrir þaulskipulagða skotárás gegn feðginum á aðfangadag Sextán hundruð vettlingar fyrir börnin sem bíða Verkefnið skapi níutíu störf og meðallaunin verði um 1,4 milljón á mánuði Aðstoðarrektor í Bandaríkjunum verður rektor Háskólans á Akureyri Bjarni vill taka daginn snemma Svona var Pallborðið með Höllu, Katrínu og Steinunni Ólínu Freista þess að halda veitingamanninum bak við lás og slá Furðar sig á ávirðingum vegna kaupa á vínarbrauði Tvö manndráp á skömmum tíma „Það er ástæða fyrir því að farið er í að rannsaka þetta andlát“ Vill geta vísað flóttafólki úr landi innan tveggja sólarhringa Sjá meira
Winnie Mandela látin Greint er frá andláti hennar á vef fréttastofu breska ríkisútvarpsins BBC. 2. apríl 2018 15:06
Gæðingur Mandela verður næsti forseti Suður-Afríku Cyril Ramaphosa tekur við forsetaembættinu í Suður-Afríku af Jacob Zuma. 15. febrúar 2018 11:53
Obama skaut fast á Trump í ræðu í afmælisveislu Nelsons Mandela Ræða Baracks Obama, fyrrverandi forseta Bandaríkjanna, á hundrað ára afmælishátíð Nelsons Mandela í Jóhannesarborg í Suður-Afríku vakti mikla lukku viðstaddra í gær. 18. júlí 2018 06:00