Umræða um lúpínu og líffjölbreytni og svar við gagnrýni 1. október 2010 06:00 Í greinum sínum í Fréttablaðinu 4. september og 25. september gagnrýnir Snorri Baldursson greinar mínar í sama blaði frá 26. ágúst og 2. september þar sem ég mótmæli áformum umhverfisráðherra um herferð gegn lúpínu og skógarkerfli hér á landi. Gagnrýni mín beinist að þeim forsendum sem gefnar eru fyrir herferðinni. Annars vegar hvernig Ríó-samningurinn um líffjölbreytni er túlkaður og hins vegar þeirri staðhæfingu að lúpína og skógarkerfill séu framandi tegundir og raunveruleg ógn við meinta líffjölbreytni hér á landi í skilningi samningsins. Við Snorri virðumst ekki ósammála um skilgreiningarnar í samningnum en hins vegar um það hvað þær þýða fyrir okkur hér á landi. Snorri segir: „Það hefur verið staðfest með rannsóknum að alaskalúpína breiðist ekki aðeins yfir lítt grónar auðnir heldur einnig ýmsar gerði af algrónu landi svo sem mosaheiðar og lyngmóa. Þar sem hún fer yfir kæfir hún staðargróður, dregur stórlega úr tegundaauðgi og eykur einsleitni í gróðurfari. Útbreiðsla alaskalúpínu er því klárlega ógn fyrir þann lífbreytileika sem fyrir er á svæðinu." Ég vek athygli á þessu orðalagi Snorra. Umræðan er af hendi Snorra bundin við afmarkað svæði rannsóknasvæði og þær háplöntur sem þar eru fyrir - svæði þar sem gróðri hefur áður verið stórleg raskað og víða eytt af manna völdum. Engar rannsóknir hafa mér vitanlega verið gerðar á útbreiðslu lúpínu í algrónu, áður óröskuðu landi. Staðhæfingin um að lúpínan fari lítið sem ekkert inn á algróið, óraskað land stendur þar til rannsóknir hafa ótvírætt sýnt annað. Lyngheiðar eru hvergi að hverfa undir lúpínu. Einstakar lyngbreiður verða einungis fyrir áhrifum þar sem þær eru hluti af landi sem er rofið vegna ofbeitar um langan tíma líkt og í Hrísey og víðar í grennd við þéttbýli. Sama ástand má sjá á heiðunum fyrir ofan höfuðborgarbyggðina þar sem skörp skil eru milli lúpínugróinna rofsvæða og algróinna lyngmóa. Rannsóknir hafa beinst að landi sem hefur verið ofbeitt, raskað eða er nánast gróðurlaust af náttúrulegum ástæðum. Þar á lúpínan greiðan aðgang og er ekki um það deilt. Við slíkar aðstæðu getur það vissulega verið að fyrstu áhrif lúpínu séu ógn við „þann fjölbreytileika sem fyrir er á svæðinu" þegar lúpínan kemur til skjalanna ef líffjölbreytileikinn er metinn á mælikvarða fjölda þeirra háplantna sem vaxa við upphafið á landnámi lúpínunnar. En þá er mælikvarðinn á fjölbreytnina sú afmarkaða tegundafjölbreytni háplantna sem sumir líffræðingar kjósa að telja við slíkar aðstæður á afmörkuðum stað. Það er hins vegar hugmyndafræðilega lituð túlkun hugtaksins biodiversity í Ríó-sáttmálanum og jafngildir því að standa eigi vörð um manngerðar auðnir og ofbeitt lönd hér á landi. Látið er undir höfuð leggjast að rannsaka áhrifin á aðra þætti í fjölbreytni lífríkisins sem og áhrifin á gróðurframvindu yfir lengri tíma, ekki síst landnám tegunda eins og birkis, víðis, berjarunna - bæði innlendra og aðfluttra tegunda - í kjölfar lúpínunnar. Hvorki er reiknað með áhrifunum á örveruflóru og jarðvegsdýr sem eru undirstaða jarðvegsmyndunar, grósku og aukinnar framleiðslugetu gróðurlendisins. Ekki er heldur reiknað með fjölgun skordýra, fugla og spendýra sem með margvíslegum hætti hagnýta sér hið nýja gróðurlendi sem lúpínan og aukin gróðurfjölbreytni skapar. Þetta verður að teljast mjög sérstök og einstrengingsleg, grasafræðileg túlkun á hugtakinu líffjölbreytni. Sannleikurinn er sá að engar rannsóknir hafa sýnt fram á að einstökum tegundum plantna eða upprunalegum gróðurhverfum sé raunverulega hætt hér á landi þótt sumar tegundir séu sjaldséðar og að vissulega séu í gangi töluverðar breytingar á útbreiðslu ýmissa tegunda í kjölfar friðunar og hlýnandi veðurfars. Engin íslensk plöntutegund er einlend - þ.e. vex einungis á Íslandi og engu öðru landi. Það ber að sjálfsögðu að athuga að Ísland er afar tegundafátækt miðað við ríkjandi vaxtarskilyrði í samanburði við grannlöndin og að ofnýting gróðurlendisins hefur valdið verulegri rýrnun þess. Mikilvægar tegundir hafa vikið fyrir beitinni eins belgjurtir og skógartegundir. Landið er því mjög opið fyrir aðflutningi nýrra tegunda - bæði með og án hjálpar mannsins. Reyndar hníga sterk rök að því að stór hluti tegunda hinnar íslensku flóru hafi borist hingað með mönnum á búsetutímanum. Ég get vissulega fallist á að ekki séu allar þessar nýju tegundir æskilegar og sumar valda okkur óþægindum. Það á reyndar bæði við um innfluttar og svokallaðar innlendar tegundir. En það er bæði óraunhæft og siðferðilega vafasamt að hefja opinbera herferð gegn þeim. Ekki verður séð á hvaða forsendum á að velja lífverur eftir gildishlöðnum orðum, „framandi" uppruna og meintri „ágengni" þeirra. Reyndar sést það í alþjóðlegri umræðu að þessi hugtök eru að verða mjög umdeild meðal líffræðinga, gagnstætt því sem Snorri virðist halda. Sem ræktunarmaður hef ég að sjálfsögðu ekkert að athuga við það að í stefnumótun opinberra aðila í landgræðslu og skógrækt sé forgangsraðað og ákveðið hvar - og hvar ekki - eigi að stunda uppgræðslustarf eða hvaða tegundir eigi - eða eigi ekki - að nota á hverjum stað. Ég hef heldur ekkert að athuga við það þótt grisjað sé og „illgresi" (röng planta á staðnum!) sé upprætt. Það geri ég sjálfur í eigin ræktunarstarfi og ræðst bæði af smekk og ræktunarmarkmiðum. Einnig eru stórir hlutar landsins þar sem náttúruöflin eiga að njóta sín án aðgerða okkar - nema þar sem þörf er vegna öryggis landsmanna eins og á Mýrdalssandi. En það þarf ekki að vísa til Ríó-sáttmála og kynda undir órökstuddan ótta við eyðingu á líffjölbreytni eða etja til andúðar á aðfluttum eða erlendum tegundum og efna til eiturefnaherferðar gegn þeim til að þess að stunda slíkt ræktunarstarf hér á landi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Þurfum við koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Katrín og Gunnar Sævar Þór Jónsson Skoðun Breiðholt brennur Eðvarð Hilmarsson Skoðun Þegar enginn heldur utan um þig Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Afhverju ætlar Carbfix að flytja CO2 inn til landsins? Bergur Sigfússon Skoðun Skoðun Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Bergmál frá geymslustað líkamans Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Gummi Kalli Kristinn Sigurðsson skrifar Skoðun Það verður ekki bæði sleppt og haldið Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Katrín og Gunnar Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Andleg heilsa unga fólksins og áhrif samfélagsmiðla Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Börnin okkar Sigurbjörg Jónsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónusta til framtíðar Freyja Rut Emilsdóttir skrifar Skoðun Þegar enginn heldur utan um þig Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Öryggi – Forvitni – Gleði Sigríður Hrund Pétursdóttir skrifar Skoðun Öryrkjar auglýsi eftir harðorðum mótmælum! Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Farsælar forvarnir í þágu barna í Reykjavík Guðrún Halla Jónsdóttir,Óskar Dýrmundur Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í lit Anna Lára Pálsdóttir skrifar Skoðun Lega lýðveldisins Íslands Eiríkur Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Afhverju ætlar Carbfix að flytja CO2 inn til landsins? Bergur Sigfússon skrifar Skoðun Fyrri alda bragur íslenskrar dýraverndar árið 2024 Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Forsetakosningar 2024 og fóbía hinsegin fólks: Erum komin í tímavél aftur í tímann? Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Stuðningur barna í grunnskóla- hvar liggur vandinn? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Svona er síminn hannaður til að stela athygli okkar Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun ADHD: Eru greiningar og lyfjamál í ólestri? Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar Skoðun Jákvæð leið fram á við, fyrir hvali og lax Micah Garen skrifar Skoðun Þess vegna mun ég kjósa Katrínu Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvar er unga fólkið? Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Frelsið til að vera ég Ugla Stefanía Kristjönudóttir Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Í greinum sínum í Fréttablaðinu 4. september og 25. september gagnrýnir Snorri Baldursson greinar mínar í sama blaði frá 26. ágúst og 2. september þar sem ég mótmæli áformum umhverfisráðherra um herferð gegn lúpínu og skógarkerfli hér á landi. Gagnrýni mín beinist að þeim forsendum sem gefnar eru fyrir herferðinni. Annars vegar hvernig Ríó-samningurinn um líffjölbreytni er túlkaður og hins vegar þeirri staðhæfingu að lúpína og skógarkerfill séu framandi tegundir og raunveruleg ógn við meinta líffjölbreytni hér á landi í skilningi samningsins. Við Snorri virðumst ekki ósammála um skilgreiningarnar í samningnum en hins vegar um það hvað þær þýða fyrir okkur hér á landi. Snorri segir: „Það hefur verið staðfest með rannsóknum að alaskalúpína breiðist ekki aðeins yfir lítt grónar auðnir heldur einnig ýmsar gerði af algrónu landi svo sem mosaheiðar og lyngmóa. Þar sem hún fer yfir kæfir hún staðargróður, dregur stórlega úr tegundaauðgi og eykur einsleitni í gróðurfari. Útbreiðsla alaskalúpínu er því klárlega ógn fyrir þann lífbreytileika sem fyrir er á svæðinu." Ég vek athygli á þessu orðalagi Snorra. Umræðan er af hendi Snorra bundin við afmarkað svæði rannsóknasvæði og þær háplöntur sem þar eru fyrir - svæði þar sem gróðri hefur áður verið stórleg raskað og víða eytt af manna völdum. Engar rannsóknir hafa mér vitanlega verið gerðar á útbreiðslu lúpínu í algrónu, áður óröskuðu landi. Staðhæfingin um að lúpínan fari lítið sem ekkert inn á algróið, óraskað land stendur þar til rannsóknir hafa ótvírætt sýnt annað. Lyngheiðar eru hvergi að hverfa undir lúpínu. Einstakar lyngbreiður verða einungis fyrir áhrifum þar sem þær eru hluti af landi sem er rofið vegna ofbeitar um langan tíma líkt og í Hrísey og víðar í grennd við þéttbýli. Sama ástand má sjá á heiðunum fyrir ofan höfuðborgarbyggðina þar sem skörp skil eru milli lúpínugróinna rofsvæða og algróinna lyngmóa. Rannsóknir hafa beinst að landi sem hefur verið ofbeitt, raskað eða er nánast gróðurlaust af náttúrulegum ástæðum. Þar á lúpínan greiðan aðgang og er ekki um það deilt. Við slíkar aðstæðu getur það vissulega verið að fyrstu áhrif lúpínu séu ógn við „þann fjölbreytileika sem fyrir er á svæðinu" þegar lúpínan kemur til skjalanna ef líffjölbreytileikinn er metinn á mælikvarða fjölda þeirra háplantna sem vaxa við upphafið á landnámi lúpínunnar. En þá er mælikvarðinn á fjölbreytnina sú afmarkaða tegundafjölbreytni háplantna sem sumir líffræðingar kjósa að telja við slíkar aðstæður á afmörkuðum stað. Það er hins vegar hugmyndafræðilega lituð túlkun hugtaksins biodiversity í Ríó-sáttmálanum og jafngildir því að standa eigi vörð um manngerðar auðnir og ofbeitt lönd hér á landi. Látið er undir höfuð leggjast að rannsaka áhrifin á aðra þætti í fjölbreytni lífríkisins sem og áhrifin á gróðurframvindu yfir lengri tíma, ekki síst landnám tegunda eins og birkis, víðis, berjarunna - bæði innlendra og aðfluttra tegunda - í kjölfar lúpínunnar. Hvorki er reiknað með áhrifunum á örveruflóru og jarðvegsdýr sem eru undirstaða jarðvegsmyndunar, grósku og aukinnar framleiðslugetu gróðurlendisins. Ekki er heldur reiknað með fjölgun skordýra, fugla og spendýra sem með margvíslegum hætti hagnýta sér hið nýja gróðurlendi sem lúpínan og aukin gróðurfjölbreytni skapar. Þetta verður að teljast mjög sérstök og einstrengingsleg, grasafræðileg túlkun á hugtakinu líffjölbreytni. Sannleikurinn er sá að engar rannsóknir hafa sýnt fram á að einstökum tegundum plantna eða upprunalegum gróðurhverfum sé raunverulega hætt hér á landi þótt sumar tegundir séu sjaldséðar og að vissulega séu í gangi töluverðar breytingar á útbreiðslu ýmissa tegunda í kjölfar friðunar og hlýnandi veðurfars. Engin íslensk plöntutegund er einlend - þ.e. vex einungis á Íslandi og engu öðru landi. Það ber að sjálfsögðu að athuga að Ísland er afar tegundafátækt miðað við ríkjandi vaxtarskilyrði í samanburði við grannlöndin og að ofnýting gróðurlendisins hefur valdið verulegri rýrnun þess. Mikilvægar tegundir hafa vikið fyrir beitinni eins belgjurtir og skógartegundir. Landið er því mjög opið fyrir aðflutningi nýrra tegunda - bæði með og án hjálpar mannsins. Reyndar hníga sterk rök að því að stór hluti tegunda hinnar íslensku flóru hafi borist hingað með mönnum á búsetutímanum. Ég get vissulega fallist á að ekki séu allar þessar nýju tegundir æskilegar og sumar valda okkur óþægindum. Það á reyndar bæði við um innfluttar og svokallaðar innlendar tegundir. En það er bæði óraunhæft og siðferðilega vafasamt að hefja opinbera herferð gegn þeim. Ekki verður séð á hvaða forsendum á að velja lífverur eftir gildishlöðnum orðum, „framandi" uppruna og meintri „ágengni" þeirra. Reyndar sést það í alþjóðlegri umræðu að þessi hugtök eru að verða mjög umdeild meðal líffræðinga, gagnstætt því sem Snorri virðist halda. Sem ræktunarmaður hef ég að sjálfsögðu ekkert að athuga við það að í stefnumótun opinberra aðila í landgræðslu og skógrækt sé forgangsraðað og ákveðið hvar - og hvar ekki - eigi að stunda uppgræðslustarf eða hvaða tegundir eigi - eða eigi ekki - að nota á hverjum stað. Ég hef heldur ekkert að athuga við það þótt grisjað sé og „illgresi" (röng planta á staðnum!) sé upprætt. Það geri ég sjálfur í eigin ræktunarstarfi og ræðst bæði af smekk og ræktunarmarkmiðum. Einnig eru stórir hlutar landsins þar sem náttúruöflin eiga að njóta sín án aðgerða okkar - nema þar sem þörf er vegna öryggis landsmanna eins og á Mýrdalssandi. En það þarf ekki að vísa til Ríó-sáttmála og kynda undir órökstuddan ótta við eyðingu á líffjölbreytni eða etja til andúðar á aðfluttum eða erlendum tegundum og efna til eiturefnaherferðar gegn þeim til að þess að stunda slíkt ræktunarstarf hér á landi.
Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun
Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun
Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Skoðun Farsælar forvarnir í þágu barna í Reykjavík Guðrún Halla Jónsdóttir,Óskar Dýrmundur Ólafsson skrifar
Skoðun Forsetakosningar 2024 og fóbía hinsegin fólks: Erum komin í tímavél aftur í tímann? Valerio Gargiulo skrifar
Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun
Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun