Stjórnarskrárbrot skattstjóra Gunnar Þór Gíslason skrifar 30. mars 2017 07:00 Síld og fiskur ehf., sem er kjötvinnslufyrirtæki í Hafnarfirði, hefur frá því á árinu 2010 átt í deilum við ríkisskattstjóra um álagningu búnaðargjalds. Deilunum við ríkisskattstjóra lauk með því að starfsmenn embættisins mættu í vinnu á gamlársdag 2013 til að leggja á félagið búnaðargjald upp á rúmlega 13 milljónir króna. Síðan hefur málið farið fyrir yfirskattanefnd og síðan héraðsdóm. Félagið hefur alla tíð allt frá fyrstu stigum málsins haldið þeim vörnum uppi að innheimta búnaðargjalds sé andstæð félagafrelsisákvæðum stjórnarskrár Íslands og mannréttindasáttmála Evrópu. Félagið hafi valið að vera aðili að Samtökum iðnaðarins og vilji ekki vera aðili að Bændasamtökum Íslands eða öðrum félagasamtökum bænda. Þann 23. mars sl. tók Héraðsdómur Reykjavíkur undir sjónarmið Síldar og fisks ehf. og dæmdi álagningu ríkisskattstjóra ólögmæta og í andstöðu við stjórnarskrá Íslands. Þessi niðurstaða ætti í sjálfu sér ekki að koma mikið á óvart því árið 2010 dæmdi Mannréttindadómstóll Evrópu að álagning iðnaðarmálagjalds, sem var sambærilegt gjald og búnaðargjaldið, væri brot á mannréttindasáttmála Evrópu. Hæstiréttur Íslands komst einnig nýlega að þeirri niðurstöðu í máli 250/2016 að álagning búnaðargjalds bryti gegn stjórnarskránni og mannréttindasáttmála Evrópu. Í þessu máli kristallast tvö grundvallarálitaefni um lög og rétt á Íslandi sem snúa að framkvæmdavaldinu og löggjafarvaldinu. Annars vegar er það sú afstaða ríkisskattstjóra að hann þurfi ekki að horfa til ákvæða stjórnarskrár Íslands í störfum sínum og hins vegar hvort Alþingi geti setið aðgerðarlaust hjá eftir að Hæstiréttur hefur dæmt lög andstæð stjórnarskránni.Þáttur framkvæmdavaldsins Í andmælum Síldar og fisks ehf. á öllum stigum málsins hefur komið fram sú málsástæða að ákvæði búnaðargjaldslaga stæðust ekki félagafrelsisákvæði stjórnarskrárinnar. Ríkisskattstjóri hafnaði í sjálfu sér ekki þeirri málsástæðu en tók ekki afstöðu til hennar því hann taldi sig ekki þurfa að líta til stjórnarskrárinnar við úrlausn málsins. Það væri ekki á hans verksviði að túlka æðstu réttarheimild íslensks réttar, það væri á verksviði dómstóla. Hvernig getur skattstjóri leyft sér að líta fram hjá stjórnarskránni þegar hann metur lögmæti ákvarðana sinna? Er það virkilega svo að stjórnvald þurfi ekki að líta til ákvæða stjórnarskrár Íslands þegar það fellir íþyngjandi úrskurði yfir þegnum þessa lands? Viðhorf ríkisskattstjóra er því miður ekki einsdæmi í stjórnkerfinu. Það er eins og stjórnkerfið hafi misst sjónar á meðalhófi og skilningi á því að miklu valdi fylgir mikil ábyrgð. Stjórnvöld virðast oft gefa sér niðurstöðu mála fyrirfram og andmælaréttur er virtur í orði en ekki á borði. Það er gengið eins langt og hugsast er í beitingu íþyngjandi úrræða og sú framganga réttlætt með því að dómstólar geti þá alltaf undið ofan af ólögmætum stjórnvaldsákvörðunum. Seðlabankastjóri er t.d. sagður þeirrar skoðunar að menn eigi að fagna því að sæta ákæru því þá hafi þeir tækifæri til að sanna sakleysi sitt. Forstjóri samkeppniseftirlitsins hreykir sér helst af því hvað hann hafi sektað fyrirtæki um háar fjárhæðir. Í búnaðargjaldsmáli Síldar og fisks ehf. vaknar upp sú spurning hvort það eigi ekki að vera nein eftirmál af því þegar stjórnvald brýtur stjórnarskrárvarin réttindi borgaranna. Eru t.d. líkur til þess að Síld og fiskur ehf. fái afsökunarbeiðni frá ríkisskattstjóra eða fjármálaráðherra?Þáttur löggjafans Alþingi felldi lög um búnaðargjald úr gildi í desember 2016. Það er fróðlegt að skoða röksemdir fjármálaráðherra fyrir því að fella búnaðargjaldslögin úr gildi. Ástæðan er ekki sú að búnaðargjaldið brjóti í bága við félagafrelsisákvæði stjórnarskrárinnar heldur er ástæðan sögð sú að Bændasamtök Íslands hafi ákveðið að taka upp almennt félagsgjald sem komi í stað búnaðargjaldsins! Það er varla hægt að segja með skýrari hætti hvernig búnaðargjaldið var hugsað, verst að þessi hugsun er í andstöðu við félagafrelsisákvæði stjórnarskrárinnar. Það er svo merkilegt að þrátt fyrir að búnaðargjaldslögin hafi verið felld úr gildi í desember 2016 er óréttlætinu enn viðhaldið því lögin halda enn gildi vegna álagningar búnaðargjalds á þessu ári og vegna endurákvarðana fyrri ára. Stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd Alþingis hlýtur í framhaldi af þessum dómi sem hér er til umfjöllunar og dómi Hæstaréttar í máli 250/2016 að hafa frumkvæði að því taka til endurskoðunar að ólögin um búnaðargjald, sem Hæstiréttur hefur sagt vera í andstöðu við stjórnarskrá, haldi gildi sínu á árinu 2017 og vegna endurákvörðunar fyrri ára. Annað væri óvirðing við stjórnarskrá Íslands. Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Hver skipaði bankaráði Landsbankans að kaupa TM? Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun Bréf til þjóðarinnar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Formaður geðlækna illa áttaður? Vilhjálmur Hjálmarsson Skoðun Eftirliti með snyrtistofum ábótavant Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun Engin námslán fyrir fátækt fólk Gísli Laufeyjarson Höskuldsson Skoðun Vikan með Gísla Árný Björg Blandon Skoðun Páskarnir - íhugunarhvatning Árni Stefán Árnason Skoðun Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson Skoðun Tónlist í gleði og sorg Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Foreldrar með börn í vímuefnaneyslu og úrræði Dagbjört Ósk Steindórsdóttir skrifar Skoðun Páskarnir - íhugunarhvatning Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Aukinn kraftur með hækkandi sól Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tilbrigðin um enda lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tónlist í gleði og sorg Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Eftirliti með snyrtistofum ábótavant Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Markvissar aðgerðir munu skila árangri á húsnæðismarkaði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Bréf til þjóðarinnar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Einokunarmjólk? Hilmar Vilberg Gylfason skrifar Skoðun Má þjóðin ráða? Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Formaður geðlækna illa áttaður? Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar Skoðun Hver skipaði bankaráði Landsbankans að kaupa TM? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Að vera eða vera ekki í samkeppni við sjálfa sig Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Engin námslán fyrir fátækt fólk Gísli Laufeyjarson Höskuldsson skrifar Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmálin koma okkur öllum við Arnar Freyr Sigurðsson skrifar Skoðun Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Fríar máltíðir grunnskólabarna - merkur samfélagslegur áfangi Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisráðuneytið er með forystu Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Skaðaminnkun, lækning, hroki og hleypidómar Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Fyrirgefðu mér mín kæra Harpa Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Vikan með Gísla Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Furðulegar verðlækkanir á mörkuðum Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Varanlegt vopnahlé og sjálfstæð Palestína Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Með of mikil völd Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson skrifar Skoðun Er sniðugt að vera með tilgreinda séreign? Guðný Helga Lárusdóttir skrifar Skoðun Ekki þykjast ekki vita neitt Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Athugasemdir við eignaumsýslu Landsbanka Íslands Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Framsókn stendur með bændum og neytendum Hópur þingmanna Framsóknar skrifar Sjá meira
Síld og fiskur ehf., sem er kjötvinnslufyrirtæki í Hafnarfirði, hefur frá því á árinu 2010 átt í deilum við ríkisskattstjóra um álagningu búnaðargjalds. Deilunum við ríkisskattstjóra lauk með því að starfsmenn embættisins mættu í vinnu á gamlársdag 2013 til að leggja á félagið búnaðargjald upp á rúmlega 13 milljónir króna. Síðan hefur málið farið fyrir yfirskattanefnd og síðan héraðsdóm. Félagið hefur alla tíð allt frá fyrstu stigum málsins haldið þeim vörnum uppi að innheimta búnaðargjalds sé andstæð félagafrelsisákvæðum stjórnarskrár Íslands og mannréttindasáttmála Evrópu. Félagið hafi valið að vera aðili að Samtökum iðnaðarins og vilji ekki vera aðili að Bændasamtökum Íslands eða öðrum félagasamtökum bænda. Þann 23. mars sl. tók Héraðsdómur Reykjavíkur undir sjónarmið Síldar og fisks ehf. og dæmdi álagningu ríkisskattstjóra ólögmæta og í andstöðu við stjórnarskrá Íslands. Þessi niðurstaða ætti í sjálfu sér ekki að koma mikið á óvart því árið 2010 dæmdi Mannréttindadómstóll Evrópu að álagning iðnaðarmálagjalds, sem var sambærilegt gjald og búnaðargjaldið, væri brot á mannréttindasáttmála Evrópu. Hæstiréttur Íslands komst einnig nýlega að þeirri niðurstöðu í máli 250/2016 að álagning búnaðargjalds bryti gegn stjórnarskránni og mannréttindasáttmála Evrópu. Í þessu máli kristallast tvö grundvallarálitaefni um lög og rétt á Íslandi sem snúa að framkvæmdavaldinu og löggjafarvaldinu. Annars vegar er það sú afstaða ríkisskattstjóra að hann þurfi ekki að horfa til ákvæða stjórnarskrár Íslands í störfum sínum og hins vegar hvort Alþingi geti setið aðgerðarlaust hjá eftir að Hæstiréttur hefur dæmt lög andstæð stjórnarskránni.Þáttur framkvæmdavaldsins Í andmælum Síldar og fisks ehf. á öllum stigum málsins hefur komið fram sú málsástæða að ákvæði búnaðargjaldslaga stæðust ekki félagafrelsisákvæði stjórnarskrárinnar. Ríkisskattstjóri hafnaði í sjálfu sér ekki þeirri málsástæðu en tók ekki afstöðu til hennar því hann taldi sig ekki þurfa að líta til stjórnarskrárinnar við úrlausn málsins. Það væri ekki á hans verksviði að túlka æðstu réttarheimild íslensks réttar, það væri á verksviði dómstóla. Hvernig getur skattstjóri leyft sér að líta fram hjá stjórnarskránni þegar hann metur lögmæti ákvarðana sinna? Er það virkilega svo að stjórnvald þurfi ekki að líta til ákvæða stjórnarskrár Íslands þegar það fellir íþyngjandi úrskurði yfir þegnum þessa lands? Viðhorf ríkisskattstjóra er því miður ekki einsdæmi í stjórnkerfinu. Það er eins og stjórnkerfið hafi misst sjónar á meðalhófi og skilningi á því að miklu valdi fylgir mikil ábyrgð. Stjórnvöld virðast oft gefa sér niðurstöðu mála fyrirfram og andmælaréttur er virtur í orði en ekki á borði. Það er gengið eins langt og hugsast er í beitingu íþyngjandi úrræða og sú framganga réttlætt með því að dómstólar geti þá alltaf undið ofan af ólögmætum stjórnvaldsákvörðunum. Seðlabankastjóri er t.d. sagður þeirrar skoðunar að menn eigi að fagna því að sæta ákæru því þá hafi þeir tækifæri til að sanna sakleysi sitt. Forstjóri samkeppniseftirlitsins hreykir sér helst af því hvað hann hafi sektað fyrirtæki um háar fjárhæðir. Í búnaðargjaldsmáli Síldar og fisks ehf. vaknar upp sú spurning hvort það eigi ekki að vera nein eftirmál af því þegar stjórnvald brýtur stjórnarskrárvarin réttindi borgaranna. Eru t.d. líkur til þess að Síld og fiskur ehf. fái afsökunarbeiðni frá ríkisskattstjóra eða fjármálaráðherra?Þáttur löggjafans Alþingi felldi lög um búnaðargjald úr gildi í desember 2016. Það er fróðlegt að skoða röksemdir fjármálaráðherra fyrir því að fella búnaðargjaldslögin úr gildi. Ástæðan er ekki sú að búnaðargjaldið brjóti í bága við félagafrelsisákvæði stjórnarskrárinnar heldur er ástæðan sögð sú að Bændasamtök Íslands hafi ákveðið að taka upp almennt félagsgjald sem komi í stað búnaðargjaldsins! Það er varla hægt að segja með skýrari hætti hvernig búnaðargjaldið var hugsað, verst að þessi hugsun er í andstöðu við félagafrelsisákvæði stjórnarskrárinnar. Það er svo merkilegt að þrátt fyrir að búnaðargjaldslögin hafi verið felld úr gildi í desember 2016 er óréttlætinu enn viðhaldið því lögin halda enn gildi vegna álagningar búnaðargjalds á þessu ári og vegna endurákvarðana fyrri ára. Stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd Alþingis hlýtur í framhaldi af þessum dómi sem hér er til umfjöllunar og dómi Hæstaréttar í máli 250/2016 að hafa frumkvæði að því taka til endurskoðunar að ólögin um búnaðargjald, sem Hæstiréttur hefur sagt vera í andstöðu við stjórnarskrá, haldi gildi sínu á árinu 2017 og vegna endurákvörðunar fyrri ára. Annað væri óvirðing við stjórnarskrá Íslands. Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun
Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson Skoðun
Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar
Skoðun Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Fríar máltíðir grunnskólabarna - merkur samfélagslegur áfangi Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar
Skoðun Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson skrifar
Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun
Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson Skoðun