Skoðun

Stjórnarskrárbrot skattstjóra

Gunnar Þór Gíslason skrifar
Síld og fiskur ehf., sem er kjötvinnslufyrirtæki í Hafnarfirði, hefur frá því á árinu 2010 átt í deilum við ríkisskattstjóra um álagningu búnaðargjalds. Deilunum við ríkisskattstjóra lauk með því að starfsmenn embættisins mættu í vinnu á gamlársdag 2013 til að leggja á félagið búnaðargjald upp á rúmlega 13 milljónir króna. Síðan hefur málið farið fyrir yfirskattanefnd og síðan héraðsdóm. Félagið hefur alla tíð allt frá fyrstu stigum málsins haldið þeim vörnum uppi að innheimta búnaðargjalds sé andstæð félagafrelsisákvæðum stjórnarskrár Íslands og mannréttindasáttmála Evrópu. Félagið hafi valið að vera aðili að Samtökum iðnaðarins og vilji ekki vera aðili að Bændasamtökum Íslands eða öðrum félagasamtökum bænda. Þann 23. mars sl. tók Héraðsdómur Reykjavíkur undir sjónarmið Síldar og fisks ehf. og dæmdi álagningu ríkisskattstjóra ólögmæta og í andstöðu við stjórnarskrá Íslands.

Þessi niðurstaða ætti í sjálfu sér ekki að koma mikið á óvart því árið 2010 dæmdi Mannréttinda­dómstóll Evrópu að álagning iðnaðarmálagjalds, sem var sambærilegt gjald og búnaðargjaldið, væri brot á mannréttindasáttmála Evrópu. Hæstiréttur Íslands komst einnig nýlega að þeirri niðurstöðu í máli 250/2016 að álagning búnaðargjalds bryti gegn stjórnarskránni og mannréttindasáttmála Evrópu.

Í þessu máli kristallast tvö grundvallarálitaefni um lög og rétt á Íslandi sem snúa að framkvæmda­valdinu og löggjafarvaldinu. Annars vegar er það sú afstaða ríkisskattstjóra að hann þurfi ekki að horfa til ákvæða stjórnarskrár Íslands í störfum sínum og hins vegar hvort Alþingi geti setið aðgerðarlaust hjá eftir að Hæstiréttur hefur dæmt lög andstæð stjórnarskránni.

Þáttur framkvæmdavaldsins

Í andmælum Síldar og fisks ehf. á öllum stigum málsins hefur komið fram sú málsástæða að ákvæði búnaðargjaldslaga stæðust ekki félagafrelsisákvæði stjórnarskrárinnar. Ríkisskattstjóri hafnaði í sjálfu sér ekki þeirri málsástæðu en tók ekki afstöðu til hennar því hann taldi sig ekki þurfa að líta til stjórnarskrárinnar við úrlausn málsins. Það væri ekki á hans verksviði að túlka æðstu réttarheimild íslensks réttar, það væri á verksviði dómstóla.

Hvernig getur skattstjóri leyft sér að líta fram hjá stjórnarskránni þegar hann metur lögmæti ákvarðana sinna? Er það virkilega svo að stjórnvald þurfi ekki að líta til ákvæða stjórnarskrár Íslands þegar það fellir íþyngjandi úrskurði yfir þegnum þessa lands?

Viðhorf ríkisskattstjóra er því miður ekki einsdæmi í stjórnkerfinu. Það er eins og stjórnkerfið hafi misst sjónar á meðalhófi og skilningi á því að miklu valdi fylgir mikil ábyrgð. Stjórnvöld virðast oft gefa sér niðurstöðu mála fyrirfram og andmælaréttur er virtur í orði en ekki á borði. Það er gengið eins langt og hugsast er í beitingu íþyngjandi úrræða og sú framganga réttlætt með því að dómstólar geti þá alltaf undið ofan af ólögmætum stjórnvaldsákvörðunum. Seðlabanka­stjóri er t.d. sagður þeirrar skoðunar að menn eigi að fagna því að sæta ákæru því þá hafi þeir tækifæri til að sanna sakleysi sitt. Forstjóri samkeppniseftirlitsins hreykir sér helst af því hvað hann hafi sektað fyrirtæki um háar fjárhæðir.

Í búnaðargjaldsmáli Síldar og fisks ehf. vaknar upp sú spurning hvort það eigi ekki að vera nein eftirmál af því þegar stjórnvald brýtur stjórnarskrárvarin réttindi borgaranna. Eru t.d. líkur til þess að Síld og fiskur ehf. fái afsökunarbeiðni frá ríkisskattstjóra eða fjármálaráðherra?

Þáttur löggjafans

Alþingi felldi lög um búnaðargjald úr gildi í desember 2016. Það er fróðlegt að skoða röksemdir fjármálaráðherra fyrir því að fella búnaðargjaldslögin úr gildi. Ástæðan er ekki sú að búnaðargjaldið brjóti í bága við félagafrelsisákvæði stjórnarskrárinnar heldur er ástæðan sögð sú að Bændasamtök Íslands hafi ákveðið að taka upp almennt félagsgjald sem komi í stað búnaðargjaldsins! Það er varla hægt að segja með skýrari hætti hvernig búnaðargjaldið var hugsað, verst að þessi hugsun er í andstöðu við félagafrelsisákvæði stjórnarskrárinnar. Það er svo merkilegt að þrátt fyrir að búnaðargjaldslögin hafi verið felld úr gildi í desember 2016 er óréttlætinu enn viðhaldið því lögin halda enn gildi vegna álagningar búnaðargjalds á þessu ári og vegna endurákvarðana fyrri ára.

Stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd Alþingis hlýtur í framhaldi af þessum dómi sem hér er til umfjöllunar og dómi Hæstaréttar í máli 250/2016 að hafa frumkvæði að því taka til endurskoðunar að ólögin um búnaðargjald, sem Hæstiréttur hefur sagt vera í andstöðu við stjórnarskrá, haldi gildi sínu á árinu 2017 og vegna endurákvörðunar fyrri ára. Annað væri óvirðing við stjórnarskrá Íslands.

 

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu.




Skoðun

Skoðun

Er þetta eðli­legt?

Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar

Sjá meira


×