Ísland - fyrirmynd í jafnréttismálum? Karvel Aðalsteinn Jónsson skrifar 25. nóvember 2010 09:00 Þeir sem vinna að jafnréttismálum vilja að við Íslendingar séum í fararbroddi á því sviði. Fyrir skömmu var ennfremur greint frá því að hvergi í heiminum væri meira kynjajafnrétti en á Íslandi. Er það svo? Einn mikilvægasti þáttur jafnréttismála eru forsjár- og umgengnismál en þar er Ísland að jafnaði 15-20 árum á eftir nágrannalöndunum. Ég ætla að nefna nokkrar staðreyndir í því samhengi. Í fyrsta lagi er athyglisvert að skoða þróun forsjár á Íslandi síðustu áratugi. Þar kemur fram að sameiginleg forsjá er orðin langalgengust en það segir þó lítið því öll félagsleg réttindi miðast eingöngu við lögheimili barns þó það dvelji til jafns hjá báðum foreldrum. Þannig skapast ójafnvægi milli foreldra því velferðarkerfið styður eingöngu við lögheimilið en tekur ekkert mið af umgengni barnsins við hitt foreldrið. • Tölur frá Tryggingastofnun benda líka til að lögheimili sé í um 95% tilfella hjá móður. • Um 95% meðlagsgreiðenda eru karlar skv. tölum frá Tryggingastofnun. Þarna er augljós kynbundinn munur sem rýrir og gengisfellir hlutverk feðra. Í Noregi er félagslegur stuðningur velferðarkerfisins jafnari þar sem barnameðlög miðast við tekjur og umgengni. Hvers vegna ætti slíkt ekki að vera hægt hér? Sé litið nánar á tölur um forsjá og sé hún þá ekki sameiginleg, kemur eftirfarandi í ljós: • Í áratugi hefur forsjá verið í vel yfir 90% tilfella hjá móður eftir lögskilnað eða sambúðarslit sé hún ekki sameiginleg. Þannig var hlutfallið 92-94% hjá móður á árunum 2001-2008, svipað hlutfall og fyrir 30-40 árum (www.hagstofa.is). Þannig endurspeglast yfirburðastaða mæðra og er óhætt er að segja að á vettvangi forsjár- og umgengnismála á Íslandi ríkir mæðraveldi. Í öðru lagi er enn ekki hægt dæma í sameiginlega forsjá á Íslandi jafnvel þó það séu bestu hagsmunir barns og foreldrar séu jafnhæfir. • Ísland er eina ríkið á Norðurlöndunum þar sem sameiginleg forsjá er ekki mögulegur valkostur fyrir dómara jafnvel þó hann telji það bestu hagsmuni barnsins. Þannig er hægt að þvinga forsjá af hæfu foreldri í kjölfar skilnaðar og með því rýrnar foreldrahlutverk þess. Það er því jafnvel ákjósanlegt fyrir annað foreldrið að neita sameiginlegri forsjá á hnefanum með hefð og líkur að vopni. Hafi dómari þriðja valkostinn standa báðir foreldrar jafnfætis og sáttalíkur og samstarfsvilji eykst til muna. Þetta er reynslan erlendis. Það er nefnilega fjöldi af hæfum foreldrum sem eru forsjárlausir gegn vilja sínum því sameiginleg forsjá er ekki valkostur fyrir dómi. Síðast en ekki síst vil ég nefna tilhæfulausar tálmanir og foreldrafirringu sem fyrirfinnst hér á landi og það er fjarstæða og í raun veruleikafirring að halda gagnstæðu fram. Það er alvarlegt að árið 2010 komist foreldrar upp með að svipta börn hinu foreldri sínu með tilhæfulausum tálmunum. Þarna er ég að tala um tilhæfulausar tálmanir sem brjóta gegn úrskurðum yfirvalda um umgengni enda hafi yfirvöld þá ekki talið umgengni ógna velferð barnsins. Úrræði í slíkum málum eru mun skilvirkari erlendis og þarf sannarlega að bæta úr þeim hér á landi. Það hljóta allir að vera sammála um það að foreldri sem að mati fagaðila beitir ástæðulausum tálmunum, virðir að vettugi úrskurði og sviptir þannig barn öðru foreldri sínu telst varla hæft foreldri. Þannig ætti t.d. að vera hægt að svipta það forsjá en slík úrræði eru til staðar erlendis - Hvers vegna ættu þau ekki að vera til staðar hér? Fyrir tveimur áratugum stóð þjóðin agndofa yfir málefnum Sophiu Hansen. Barnsfaðir hennar komst upp með ástæðulausar tálmanir árum saman. Sambærileg mál eiga sér stað á Íslandi árið 2010. • Það er brýnt að hafa í huga að tilhæfulausar tálmanir bitna fyrst og fremst á börnunum sjálfum og skaða þau fyrir lífstíð. Það er mikilvægt réttlætismál að skilgreina tilhæfulausar tálmanir sem andlegt ofbeldi. Núverandi stjórnvöld kenna sig við norræna velferð og jafnrétti. Það er einmitt á Norðurlöndum sem þessum málum er betur háttað - stjórnvöld ættu að taka mið að því. Allir eru sammála um að báðir foreldrar eru jafnmikilvægir börnum sínum óháð búsetu en núverandi kerfi lítur framhjá því og rýrir foreldrahlutverk annars foreldrisins með sjálfvirkum hætti. Allir eru sammála um að það er úreltur hugsunarháttur að annað foreldrið eigi að víkja til hliðar og vera eins konar áhorfandi að lífi barna sinna en slíkt gerist þó á Íslandi árið 2010. Ef við viljum kenna okkur við raunverulegt jafnrétti og vera í fararbroddi í jafnréttismálum þurfum við foreldrajafnrétti. Það er grunnurinn að raunverulegu jafnrétti. Þá fyrst getur Ísland staðið undir nafni sem fyrirmynd í jafnréttismálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 20.04.2024 Halldór Fyrirliði Íslands Helena Ólafsdóttir Skoðun Samkvæmt Umboðsmanni Alþingis eru lög um hvalveiðar úrelt Henry Alexander Henrysson Skoðun Laskað stýri, léleg vél og lekur bátur Sigurður Páll Jónsson Skoðun #Katrín er minn forseti Elín Hirst Skoðun Fé, fæða og fjármálaáætlun Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir Skoðun Má brjóta lög? Sigríður Ólafsdóttir Skoðun Áttu efnaða foreldra eða ekki? Thelma Lind Jóhannsdóttir Skoðun Kjósum Helgu Þórisdóttur Ragnheiður Stefánsdóttir Skoðun Um sjálfstæði þjóðar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fyrirliði Íslands Helena Ólafsdóttir skrifar Skoðun Samkvæmt Umboðsmanni Alþingis eru lög um hvalveiðar úrelt Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fé, fæða og fjármálaáætlun Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Laskað stýri, léleg vél og lekur bátur Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun #Katrín er minn forseti Elín Hirst skrifar Skoðun Svart er það og yfirgangur mikill Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Um sjálfstæði þjóðar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Skapandi ónákvæmni tveggja hagfræðinga Sirrý Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Af hverju Helgu Þórisdóttur? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Kjósum Helgu Þórisdóttur Ragnheiður Stefánsdóttir skrifar Skoðun Má brjóta lög? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Að skilja íslenskt félagslegt viðmið Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Traust og gagnsæi Halldór Auðar Svansson skrifar Skoðun Framtíð Dalanna heillar Garðar Freyr Vilhjálmsson skrifar Skoðun Grunnskóli á krossgötum Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Árnadóttir,Þóra Geirlaug Bjartmarsdóttir skrifar Skoðun Öryggisógnir í breyttum heimi Jóhann Friðrik Friðriksson skrifar Skoðun Höfnum óeðlilegri hagnýtingu sjálfboðaliða Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Að skilja faglega Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Læknafélag Íslands skilar ekki auðu Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Áttu efnaða foreldra eða ekki? Thelma Lind Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Farsæl hagræðing í kjötiðnaði innan ramma samkeppnislaga Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Kennarar – á hraðbraut í kulnun Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands – horfum til framtíðar Egill Steinar Ágústsson skrifar Skoðun Er of mikill hiti í hleðslunni hjá þér? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Hvað felst í frumvarpi til laga um breytingu á húsaleigulögum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju eru kaupin á TM ekki á dagskrá aðalfundar Landsbankans? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Skortur á möguleikanum á dánaraðstoð leiðir til þess að fólk tekur eigið líf Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Varnargarðar utan um fólkið í Grindavík Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Meiri pening, takk Gunnar Úlfarsson skrifar Skoðun Gervigreind og máttur tungumálsins Þorsteinn Siglaugsson skrifar Sjá meira
Þeir sem vinna að jafnréttismálum vilja að við Íslendingar séum í fararbroddi á því sviði. Fyrir skömmu var ennfremur greint frá því að hvergi í heiminum væri meira kynjajafnrétti en á Íslandi. Er það svo? Einn mikilvægasti þáttur jafnréttismála eru forsjár- og umgengnismál en þar er Ísland að jafnaði 15-20 árum á eftir nágrannalöndunum. Ég ætla að nefna nokkrar staðreyndir í því samhengi. Í fyrsta lagi er athyglisvert að skoða þróun forsjár á Íslandi síðustu áratugi. Þar kemur fram að sameiginleg forsjá er orðin langalgengust en það segir þó lítið því öll félagsleg réttindi miðast eingöngu við lögheimili barns þó það dvelji til jafns hjá báðum foreldrum. Þannig skapast ójafnvægi milli foreldra því velferðarkerfið styður eingöngu við lögheimilið en tekur ekkert mið af umgengni barnsins við hitt foreldrið. • Tölur frá Tryggingastofnun benda líka til að lögheimili sé í um 95% tilfella hjá móður. • Um 95% meðlagsgreiðenda eru karlar skv. tölum frá Tryggingastofnun. Þarna er augljós kynbundinn munur sem rýrir og gengisfellir hlutverk feðra. Í Noregi er félagslegur stuðningur velferðarkerfisins jafnari þar sem barnameðlög miðast við tekjur og umgengni. Hvers vegna ætti slíkt ekki að vera hægt hér? Sé litið nánar á tölur um forsjá og sé hún þá ekki sameiginleg, kemur eftirfarandi í ljós: • Í áratugi hefur forsjá verið í vel yfir 90% tilfella hjá móður eftir lögskilnað eða sambúðarslit sé hún ekki sameiginleg. Þannig var hlutfallið 92-94% hjá móður á árunum 2001-2008, svipað hlutfall og fyrir 30-40 árum (www.hagstofa.is). Þannig endurspeglast yfirburðastaða mæðra og er óhætt er að segja að á vettvangi forsjár- og umgengnismála á Íslandi ríkir mæðraveldi. Í öðru lagi er enn ekki hægt dæma í sameiginlega forsjá á Íslandi jafnvel þó það séu bestu hagsmunir barns og foreldrar séu jafnhæfir. • Ísland er eina ríkið á Norðurlöndunum þar sem sameiginleg forsjá er ekki mögulegur valkostur fyrir dómara jafnvel þó hann telji það bestu hagsmuni barnsins. Þannig er hægt að þvinga forsjá af hæfu foreldri í kjölfar skilnaðar og með því rýrnar foreldrahlutverk þess. Það er því jafnvel ákjósanlegt fyrir annað foreldrið að neita sameiginlegri forsjá á hnefanum með hefð og líkur að vopni. Hafi dómari þriðja valkostinn standa báðir foreldrar jafnfætis og sáttalíkur og samstarfsvilji eykst til muna. Þetta er reynslan erlendis. Það er nefnilega fjöldi af hæfum foreldrum sem eru forsjárlausir gegn vilja sínum því sameiginleg forsjá er ekki valkostur fyrir dómi. Síðast en ekki síst vil ég nefna tilhæfulausar tálmanir og foreldrafirringu sem fyrirfinnst hér á landi og það er fjarstæða og í raun veruleikafirring að halda gagnstæðu fram. Það er alvarlegt að árið 2010 komist foreldrar upp með að svipta börn hinu foreldri sínu með tilhæfulausum tálmunum. Þarna er ég að tala um tilhæfulausar tálmanir sem brjóta gegn úrskurðum yfirvalda um umgengni enda hafi yfirvöld þá ekki talið umgengni ógna velferð barnsins. Úrræði í slíkum málum eru mun skilvirkari erlendis og þarf sannarlega að bæta úr þeim hér á landi. Það hljóta allir að vera sammála um það að foreldri sem að mati fagaðila beitir ástæðulausum tálmunum, virðir að vettugi úrskurði og sviptir þannig barn öðru foreldri sínu telst varla hæft foreldri. Þannig ætti t.d. að vera hægt að svipta það forsjá en slík úrræði eru til staðar erlendis - Hvers vegna ættu þau ekki að vera til staðar hér? Fyrir tveimur áratugum stóð þjóðin agndofa yfir málefnum Sophiu Hansen. Barnsfaðir hennar komst upp með ástæðulausar tálmanir árum saman. Sambærileg mál eiga sér stað á Íslandi árið 2010. • Það er brýnt að hafa í huga að tilhæfulausar tálmanir bitna fyrst og fremst á börnunum sjálfum og skaða þau fyrir lífstíð. Það er mikilvægt réttlætismál að skilgreina tilhæfulausar tálmanir sem andlegt ofbeldi. Núverandi stjórnvöld kenna sig við norræna velferð og jafnrétti. Það er einmitt á Norðurlöndum sem þessum málum er betur háttað - stjórnvöld ættu að taka mið að því. Allir eru sammála um að báðir foreldrar eru jafnmikilvægir börnum sínum óháð búsetu en núverandi kerfi lítur framhjá því og rýrir foreldrahlutverk annars foreldrisins með sjálfvirkum hætti. Allir eru sammála um að það er úreltur hugsunarháttur að annað foreldrið eigi að víkja til hliðar og vera eins konar áhorfandi að lífi barna sinna en slíkt gerist þó á Íslandi árið 2010. Ef við viljum kenna okkur við raunverulegt jafnrétti og vera í fararbroddi í jafnréttismálum þurfum við foreldrajafnrétti. Það er grunnurinn að raunverulegu jafnrétti. Þá fyrst getur Ísland staðið undir nafni sem fyrirmynd í jafnréttismálum.
Skoðun Samkvæmt Umboðsmanni Alþingis eru lög um hvalveiðar úrelt Henry Alexander Henrysson skrifar
Skoðun Grunnskóli á krossgötum Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Árnadóttir,Þóra Geirlaug Bjartmarsdóttir skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Læknafélag Íslands skilar ekki auðu Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Hvað felst í frumvarpi til laga um breytingu á húsaleigulögum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju eru kaupin á TM ekki á dagskrá aðalfundar Landsbankans? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar
Skoðun Skortur á möguleikanum á dánaraðstoð leiðir til þess að fólk tekur eigið líf Ingrid Kuhlman skrifar