Hver er sinnar gæfu smiður – eða hvað? Auður Alfa Ólafsdóttir skrifar 30. ágúst 2016 09:00 Öll höfum við einhvern tímann lent í því að vera heppin og óheppin. Við skrifum það strax á heppni ef einhver vinnur í lottói en á sama tíma skrifum við það á óheppni þegar einhver lendir í bílslysi. Við erum heppin eða óheppin með veður í útilegunni og eins erum við heppin eða óheppin með nágranna. Heppni virðist þó síður koma upp í huga okkar í tengslum við annars konar atburðarrásir í lífi okkar. Þannig skrifum við það ekki á heppni þegar fólk á velgengni að fagna í starfi og eða þegar við erum ráðin í draumastarfið eða fáum stöðuhækkun. Þessi hugrenningatengsl virka einnig í hina áttina en þá á ég við að við kennum frekar framtaksleysi, áhugaleysi, skorti á hæfileikum og leti um þegar fólki gengur miður vel í lífinu en óheppni. Þetta er þó mikill misskilningur en tilviljanir, heppni og óheppni hafa mun meiri áhrif á atburðarrásina í lífi okkar en við gerum okkur grein fyrir. Að sjálfsögðu er líklegra að okkur muni ganga vel í lífinu ef við sýnum dugnað og eljusemi og að sama skapi ólíklegra ef við leggjum ekkert á okkur og bíðum bara eftir að hlutirnir gerist af sjálfu sér. Hinsvegar komumst við ekkert áfram ef við erum ekki líka svolítið heppin og eins getur óheppni aftrað okkur frá því að komast áfram þrátt fyrir að við séum dugleg og atorkusöm. Þannig geta latir og framtakslausir einstaklingar verið gríðarlega heppnir og komist áfram á tiltölulega auðveldan hátt án þess að þurfa að leggja mikið á sig sjálfir. Á sama hátt geta harðduglegir og hæfileikaríkir einstaklingar verið mjög óheppnir í lífinu og lent í meiri áföllum en aðrir sem kemur í veg fyrir að þeir nái árangri. Við á Íslandi erum heppin að hafa fæðst í landi sem er í dag eitt það auðugasta og öruggasta í heimi og þar sem vestræn gildi um mannréttindi og frelsi eru í hávegum höfð. Það er ekki okkur að þakka heldur erum við heppin. Þau okkar sem fæddust inn í vel stæðar fjölskyldur sem gátu stutt okkur til dáða eigum það líka heppninni að þakka en ekki okkar eigin framlagi. Þau okkar sem áttum foreldra sem sýndu okkur hlýju og gáfu okkur nærandi og gott uppeldi í veganesti út í lífið erum heppin. Það var ekki okkur að þakka heldur vorum við heppin. Þau okkar sem ólumst upp við bág kjör, slæmar heimilsaðstæður og/eða vanrækslu voru óheppin. Það var ekki okkur að kenna heldur vorum við óheppin. Þau okkar sem höfðum styrk í okkur, stuðning frá vinum og vandamönnum eða stuðning samfélagsins til að takast á við erfiðleikana erum heppin. Sum okkar voru ekki eins heppin. Eins hefur heppni og það að vera á réttum stað á réttum tíma oft áhrif á hvaða vinnu við endum í eða hvaða fólki við kynnumst og endum í sambandi með. Það þýðir ekki að allt velti á heppninni einni saman en með því að sækja um vinnur, fara á ráðstefnur og mynda tengslanet er maður útsettari fyrir því að verða heppinn og að sama skapi er líklegra að við verðum heppin og finnum lífsförunautinn ef við förum út á lífið en ef við sitjum heima, einfaldlega af því að þá hittirðu fleiri. Þrátt fyrir hversu augljóst þetta virðist eru ekki allir sem átta sig á hlutdeild heppninnar í framvindu lífsins og að framvinda lífsins er blanda af okkar eigin gjörðum og tilviljunum. Í raun sýna rannsóknir fram á að þeir sem eru hvað heppnastir í lífinu og njóta mestrar velgengni eru ólíklegri en aðrir til þess að tileinka heppni hluta af velgengni sinni. Þannig er ríkt fólk sem hefur náð miklum árangri mun líklegra en fólk í lægri þjóðfélagsstigum til þess að rekja velgengni sína til sinnar eigin vinnusemi og hæfileika og gefa ekki gaum að öðrum áhrifaþáttum eins og heppni og tilviljunum. Það er einkar óheppilegt vegna þess að það hefur þau áhrif að viðkomandi er einnig ólíklegri til þess að sýna af sér gjafmildi og nýta lánsemi sína til góðra verka en aðrir. Þarna gæti verið komin útskýring fyrir því af hverju þeir sem eru efnaðri eru oft nískari en þeir sem hafa meira á milli handanna. Þetta útskýrir að minnsta kosti tilhneigingu auðmanna að verja auð sinn með kjafti og klóm með því að reyna allt sem þeir geta til að lágmarka það sem þeir greiða í skatt. Þetta styðja rannsóknir og er ríkasta eitt prósent Bandaríkjamanna til að mynda mun líklegra en afgangurinn af þjóðinni til að reyna að komast hjá sköttum, reglugerðum og að reyna að takmarka útgjöld ríkisins sem mest. Ég veit ekki með ykkur en mér finnst þetta hljóma ansi kunnuglega. Það skrítna er að þetta eru sömu aðilarnir og hafa grætt hvað mest á að hafa alist uppí vernduðu umhverfi með sterkum innviðum sem hefur gefið þeim tækifæri til að komast á þann stað sem þeir eru í dag. Niðurstaðan er þessi: Sum okkar eiga það til að ofmeta eigin þátt í velgengni okkar og vanmeta hlutdeild heppninnar og þeir sem eru ríkari og hafa notið meiri velgengni í lífinu eru líklegri til þess en aðrir. Ekki vegna þess að þeir eru gráðugir eða uppfullir af illsku heldur af því að hegðun mannsins mótast af vitsmuna- og atferlisskekkjum sem gera m.a. það að verkum að við tökum frekar eftir því þegar á móti blæs en þegar vel gengur. Ljósi punkturinn í þessu öllu er sá rannsóknir sýna fram á að þegar við erum hvött til þess að koma auga á með hvaða hætti heppnin hefur hjálpað okkur til að komast áfram og við viðurkennum hlutdeild heppninnar í velgengni okkar, gerir það okkur örlátari og gjafmildari. Málshátturinn „Vinnan göfgar manninn“ er ekki eintóm þvæla þar sem vinnusemi er oftast (ekki alveg alltaf) einn af þeim þáttum sem sker úr um hvernig fólki gengur í lífinu. Ég þykist hinsvegar vera búin að færa ágætis rök fyrir því að málshátturinn „ Hver er sinnar gæfu smiður“ eigi ekki alltaf við rök að styðjast. Þessi grein er að hluta til byggð á greininni: Why Luck Matters More Than You Might Think eftir Robert H. Frank. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Breiðholt brennur Eðvarð Hilmarsson Skoðun Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen Skoðun Þegar enginn heldur utan um þig Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Baldur í lit Anna Lára Pálsdóttir Skoðun Þess vegna mun ég kjósa Katrínu Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Leikskólamál eru forgangsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hefur allt sem þarf Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að gera rekstraráætlun? Karl Sólnes Jónsson skrifar Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Mannréttindi sama hvað Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson skrifar Skoðun Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson skrifar Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Bergmál frá geymslustað líkamans Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Gummi Kalli Kristinn Sigurðsson skrifar Skoðun Það verður ekki bæði sleppt og haldið Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Katrín og Gunnar Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Andleg heilsa unga fólksins og áhrif samfélagsmiðla Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Börnin okkar Sigurbjörg Jónsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónusta til framtíðar Freyja Rut Emilsdóttir skrifar Skoðun Þegar enginn heldur utan um þig Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Öryggi – Forvitni – Gleði Sigríður Hrund Pétursdóttir skrifar Skoðun Öryrkjar auglýsi eftir harðorðum mótmælum! Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Farsælar forvarnir í þágu barna í Reykjavík Guðrún Halla Jónsdóttir,Óskar Dýrmundur Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í lit Anna Lára Pálsdóttir skrifar Skoðun Lega lýðveldisins Íslands Eiríkur Ingi Jóhannsson skrifar Sjá meira
Öll höfum við einhvern tímann lent í því að vera heppin og óheppin. Við skrifum það strax á heppni ef einhver vinnur í lottói en á sama tíma skrifum við það á óheppni þegar einhver lendir í bílslysi. Við erum heppin eða óheppin með veður í útilegunni og eins erum við heppin eða óheppin með nágranna. Heppni virðist þó síður koma upp í huga okkar í tengslum við annars konar atburðarrásir í lífi okkar. Þannig skrifum við það ekki á heppni þegar fólk á velgengni að fagna í starfi og eða þegar við erum ráðin í draumastarfið eða fáum stöðuhækkun. Þessi hugrenningatengsl virka einnig í hina áttina en þá á ég við að við kennum frekar framtaksleysi, áhugaleysi, skorti á hæfileikum og leti um þegar fólki gengur miður vel í lífinu en óheppni. Þetta er þó mikill misskilningur en tilviljanir, heppni og óheppni hafa mun meiri áhrif á atburðarrásina í lífi okkar en við gerum okkur grein fyrir. Að sjálfsögðu er líklegra að okkur muni ganga vel í lífinu ef við sýnum dugnað og eljusemi og að sama skapi ólíklegra ef við leggjum ekkert á okkur og bíðum bara eftir að hlutirnir gerist af sjálfu sér. Hinsvegar komumst við ekkert áfram ef við erum ekki líka svolítið heppin og eins getur óheppni aftrað okkur frá því að komast áfram þrátt fyrir að við séum dugleg og atorkusöm. Þannig geta latir og framtakslausir einstaklingar verið gríðarlega heppnir og komist áfram á tiltölulega auðveldan hátt án þess að þurfa að leggja mikið á sig sjálfir. Á sama hátt geta harðduglegir og hæfileikaríkir einstaklingar verið mjög óheppnir í lífinu og lent í meiri áföllum en aðrir sem kemur í veg fyrir að þeir nái árangri. Við á Íslandi erum heppin að hafa fæðst í landi sem er í dag eitt það auðugasta og öruggasta í heimi og þar sem vestræn gildi um mannréttindi og frelsi eru í hávegum höfð. Það er ekki okkur að þakka heldur erum við heppin. Þau okkar sem fæddust inn í vel stæðar fjölskyldur sem gátu stutt okkur til dáða eigum það líka heppninni að þakka en ekki okkar eigin framlagi. Þau okkar sem áttum foreldra sem sýndu okkur hlýju og gáfu okkur nærandi og gott uppeldi í veganesti út í lífið erum heppin. Það var ekki okkur að þakka heldur vorum við heppin. Þau okkar sem ólumst upp við bág kjör, slæmar heimilsaðstæður og/eða vanrækslu voru óheppin. Það var ekki okkur að kenna heldur vorum við óheppin. Þau okkar sem höfðum styrk í okkur, stuðning frá vinum og vandamönnum eða stuðning samfélagsins til að takast á við erfiðleikana erum heppin. Sum okkar voru ekki eins heppin. Eins hefur heppni og það að vera á réttum stað á réttum tíma oft áhrif á hvaða vinnu við endum í eða hvaða fólki við kynnumst og endum í sambandi með. Það þýðir ekki að allt velti á heppninni einni saman en með því að sækja um vinnur, fara á ráðstefnur og mynda tengslanet er maður útsettari fyrir því að verða heppinn og að sama skapi er líklegra að við verðum heppin og finnum lífsförunautinn ef við förum út á lífið en ef við sitjum heima, einfaldlega af því að þá hittirðu fleiri. Þrátt fyrir hversu augljóst þetta virðist eru ekki allir sem átta sig á hlutdeild heppninnar í framvindu lífsins og að framvinda lífsins er blanda af okkar eigin gjörðum og tilviljunum. Í raun sýna rannsóknir fram á að þeir sem eru hvað heppnastir í lífinu og njóta mestrar velgengni eru ólíklegri en aðrir til þess að tileinka heppni hluta af velgengni sinni. Þannig er ríkt fólk sem hefur náð miklum árangri mun líklegra en fólk í lægri þjóðfélagsstigum til þess að rekja velgengni sína til sinnar eigin vinnusemi og hæfileika og gefa ekki gaum að öðrum áhrifaþáttum eins og heppni og tilviljunum. Það er einkar óheppilegt vegna þess að það hefur þau áhrif að viðkomandi er einnig ólíklegri til þess að sýna af sér gjafmildi og nýta lánsemi sína til góðra verka en aðrir. Þarna gæti verið komin útskýring fyrir því af hverju þeir sem eru efnaðri eru oft nískari en þeir sem hafa meira á milli handanna. Þetta útskýrir að minnsta kosti tilhneigingu auðmanna að verja auð sinn með kjafti og klóm með því að reyna allt sem þeir geta til að lágmarka það sem þeir greiða í skatt. Þetta styðja rannsóknir og er ríkasta eitt prósent Bandaríkjamanna til að mynda mun líklegra en afgangurinn af þjóðinni til að reyna að komast hjá sköttum, reglugerðum og að reyna að takmarka útgjöld ríkisins sem mest. Ég veit ekki með ykkur en mér finnst þetta hljóma ansi kunnuglega. Það skrítna er að þetta eru sömu aðilarnir og hafa grætt hvað mest á að hafa alist uppí vernduðu umhverfi með sterkum innviðum sem hefur gefið þeim tækifæri til að komast á þann stað sem þeir eru í dag. Niðurstaðan er þessi: Sum okkar eiga það til að ofmeta eigin þátt í velgengni okkar og vanmeta hlutdeild heppninnar og þeir sem eru ríkari og hafa notið meiri velgengni í lífinu eru líklegri til þess en aðrir. Ekki vegna þess að þeir eru gráðugir eða uppfullir af illsku heldur af því að hegðun mannsins mótast af vitsmuna- og atferlisskekkjum sem gera m.a. það að verkum að við tökum frekar eftir því þegar á móti blæs en þegar vel gengur. Ljósi punkturinn í þessu öllu er sá rannsóknir sýna fram á að þegar við erum hvött til þess að koma auga á með hvaða hætti heppnin hefur hjálpað okkur til að komast áfram og við viðurkennum hlutdeild heppninnar í velgengni okkar, gerir það okkur örlátari og gjafmildari. Málshátturinn „Vinnan göfgar manninn“ er ekki eintóm þvæla þar sem vinnusemi er oftast (ekki alveg alltaf) einn af þeim þáttum sem sker úr um hvernig fólki gengur í lífinu. Ég þykist hinsvegar vera búin að færa ágætis rök fyrir því að málshátturinn „ Hver er sinnar gæfu smiður“ eigi ekki alltaf við rök að styðjast. Þessi grein er að hluta til byggð á greininni: Why Luck Matters More Than You Might Think eftir Robert H. Frank.
Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun
Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Skoðun Farsælar forvarnir í þágu barna í Reykjavík Guðrún Halla Jónsdóttir,Óskar Dýrmundur Ólafsson skrifar
Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun