Hæfasti dómarinn eða dómurinn? Haukur Logi Karlsson skrifar 29. september 2015 07:00 Niðurstaða dómnefndar um hæfi umsækjenda um embætti hæstaréttardómara leiðir tvennt í ljós: Annars vegar galla á hæfiskríteríunni sem leiðir nefndina til þess að gjaldfella augljóslega hæfasta kandídatinn, og hins vegar skort á fjölbreytileikakríteríu sem metur framlag einstakra kandídata til heildarþekkingar dómstólsins. Af þessum ástæðum verður niðurstaða dómnefndarinnar ekki skilin öðruvísi en sem áskorun til ráðherra um að virða niðurstöðuna að vettugi og leita til þingsins um að skipa annan hvorn þeirra kandídata sem voru niðursettir af hæfisnefndinni. Nefndinni verður að virða það til vorkunnar að hún er bundinn af lögum og venjuhelguðum mistökum sem skapast hafa um framkvæmd hæfismatsins. Hæfismatið eins og það hefur verið framkvæmt að undanförnu gefur yfirlit um nokkur atriði sem gefa til kynna reynslu viðkomandi á mismunandi starfssviðum lögfræðinga sem talin eru nýtast í störfum dómara við Hæstarétt. Eins og þetta er framkvæmt þá telur mest að hafa farið sem víðast og hafa prófað sem flest, fremur en að hafa raunverulega sérfræðiþekkingu á afmörkuðu sviði. Þannig vigtar meira að hafa verið í nokkur ár á tveimur starfssviðum, í stað þess ná því að verða alþjóðlega þekktur sérfræðingur á einu starfssviði.Vinna má bug á gallanum Hæfiskrítería sem virkar með þessum hætti setur þúsundfjalasmiðsamatörinn ofar sérfræðingnum. Vinna má bug á þessum galla með því að vigta með eðlilegum hætti mismunandi starfssvið lögfræðinga og gefa þannig þeim störfum aukið vægi í kríteríunni sem það eiga skilið. Þegar einfeldnislegum naumhyggjuhugmyndum um störf dómara sleppir, þá sjá flestir að bakgrunnur dómaranna skiptir máli við úrlausn mála. Í erfiðum úrlausnarmálum veltur niðurstaðan iðulega á afstöðu dómara til umdeildra siðferðismála. Mórölsk afstaða fólks mótast oftar en ekki af þeirri rót sem það er sprottið af. Þannig getur rökrétt niðurstaða álitamáls skarast á milli einstaklinga allt eftir því hvaða bakgrunnsupplýsingar móta staðreyndamengi viðkomandi. Þannig getur dómari í einlægni talið alla hina dómarana hafa rangt fyrir sér af þeirri ástæðu einni að staðreyndamengi hans er öðruvísi samsett en staðreyndamengi hinna dómaranna.Tvíþætt hlutverk ráðherra Hlutverk ráðherra við skipun Hæstaréttar er tvíþætt: Annars vegar að sjá til þess að hver dómari sem þar situr sé hæfur til starfans, og hins vegar að sjá til þess að stofnunin sem slík sé hæf til starfa. Færa má rök fyrir því að hámörkun hins fyrra tryggi ekki nauðsynlega hámörkun hins síðara. Mögulegt er að skipa sterka dómara sem mynda ekki sterkan dóm. Við úrlausn mála í Hæstarétti bera alltaf fleiri en einn dómari ábyrgð á niðurstöðunni. Ákvarðanir dómsins eru teknar sameiginlega, ekki í einrúmi. Það er því forgangsatriði að stofnunin sé sterk, fremur en að einstakir dómarar séu sterkir ef þetta tvennt skarast. Ákvörðunartaka í gegnum dómstóla er bundin ákveðnu formi. Dómur skal byggður á röklegri afleiðingu efnislegra og lagalegra staðreynda. Í dómsmálum er síðan gjarnan deilt um hverjar þessar staðreyndir eru. Stofnun sem hefur víða skírskotun í ólíkan reynsluheim mismunandi þjóðfélagshópa er betur til þess fallin að vera samstíga þjóðfélaginu sem hún þjónar þegar kemur að því að heimfæra lagalegar staðreyndir upp á efnislegar staðreyndir. Stofnun sem skilur ekki blæbrigðamun ólíkra hópa í upplifun þeirra af efnislega heiminum er hætt við að leiða rök að taktlausri niðurstöðu. Við skipun í Hæstarétt ætti ráðherra að gefa því gaum að skipunin styrki stofnunina sem handhafa ríkisvalds yfir okkur öllum. Það verður ekki endilega gert með því að láta sem svo að reynsluheimur kvenna skipti ekki máli við úrlausn dómsmála. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson Skoðun Breiðholt brennur Eðvarð Hilmarsson Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Gunnarsson skrifar Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson skrifar Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hvar er híbýlaauður? Anna María Bogadóttir skrifar Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan skrifar Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir skrifar Skoðun Uppskera að vori Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Er menning stórmál? Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir skrifar Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Leikskólamál eru forgangsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hefur allt sem þarf Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að gera rekstraráætlun? Karl Sólnes Jónsson skrifar Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Mannréttindi sama hvað Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson skrifar Skoðun Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson skrifar Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Sjá meira
Niðurstaða dómnefndar um hæfi umsækjenda um embætti hæstaréttardómara leiðir tvennt í ljós: Annars vegar galla á hæfiskríteríunni sem leiðir nefndina til þess að gjaldfella augljóslega hæfasta kandídatinn, og hins vegar skort á fjölbreytileikakríteríu sem metur framlag einstakra kandídata til heildarþekkingar dómstólsins. Af þessum ástæðum verður niðurstaða dómnefndarinnar ekki skilin öðruvísi en sem áskorun til ráðherra um að virða niðurstöðuna að vettugi og leita til þingsins um að skipa annan hvorn þeirra kandídata sem voru niðursettir af hæfisnefndinni. Nefndinni verður að virða það til vorkunnar að hún er bundinn af lögum og venjuhelguðum mistökum sem skapast hafa um framkvæmd hæfismatsins. Hæfismatið eins og það hefur verið framkvæmt að undanförnu gefur yfirlit um nokkur atriði sem gefa til kynna reynslu viðkomandi á mismunandi starfssviðum lögfræðinga sem talin eru nýtast í störfum dómara við Hæstarétt. Eins og þetta er framkvæmt þá telur mest að hafa farið sem víðast og hafa prófað sem flest, fremur en að hafa raunverulega sérfræðiþekkingu á afmörkuðu sviði. Þannig vigtar meira að hafa verið í nokkur ár á tveimur starfssviðum, í stað þess ná því að verða alþjóðlega þekktur sérfræðingur á einu starfssviði.Vinna má bug á gallanum Hæfiskrítería sem virkar með þessum hætti setur þúsundfjalasmiðsamatörinn ofar sérfræðingnum. Vinna má bug á þessum galla með því að vigta með eðlilegum hætti mismunandi starfssvið lögfræðinga og gefa þannig þeim störfum aukið vægi í kríteríunni sem það eiga skilið. Þegar einfeldnislegum naumhyggjuhugmyndum um störf dómara sleppir, þá sjá flestir að bakgrunnur dómaranna skiptir máli við úrlausn mála. Í erfiðum úrlausnarmálum veltur niðurstaðan iðulega á afstöðu dómara til umdeildra siðferðismála. Mórölsk afstaða fólks mótast oftar en ekki af þeirri rót sem það er sprottið af. Þannig getur rökrétt niðurstaða álitamáls skarast á milli einstaklinga allt eftir því hvaða bakgrunnsupplýsingar móta staðreyndamengi viðkomandi. Þannig getur dómari í einlægni talið alla hina dómarana hafa rangt fyrir sér af þeirri ástæðu einni að staðreyndamengi hans er öðruvísi samsett en staðreyndamengi hinna dómaranna.Tvíþætt hlutverk ráðherra Hlutverk ráðherra við skipun Hæstaréttar er tvíþætt: Annars vegar að sjá til þess að hver dómari sem þar situr sé hæfur til starfans, og hins vegar að sjá til þess að stofnunin sem slík sé hæf til starfa. Færa má rök fyrir því að hámörkun hins fyrra tryggi ekki nauðsynlega hámörkun hins síðara. Mögulegt er að skipa sterka dómara sem mynda ekki sterkan dóm. Við úrlausn mála í Hæstarétti bera alltaf fleiri en einn dómari ábyrgð á niðurstöðunni. Ákvarðanir dómsins eru teknar sameiginlega, ekki í einrúmi. Það er því forgangsatriði að stofnunin sé sterk, fremur en að einstakir dómarar séu sterkir ef þetta tvennt skarast. Ákvörðunartaka í gegnum dómstóla er bundin ákveðnu formi. Dómur skal byggður á röklegri afleiðingu efnislegra og lagalegra staðreynda. Í dómsmálum er síðan gjarnan deilt um hverjar þessar staðreyndir eru. Stofnun sem hefur víða skírskotun í ólíkan reynsluheim mismunandi þjóðfélagshópa er betur til þess fallin að vera samstíga þjóðfélaginu sem hún þjónar þegar kemur að því að heimfæra lagalegar staðreyndir upp á efnislegar staðreyndir. Stofnun sem skilur ekki blæbrigðamun ólíkra hópa í upplifun þeirra af efnislega heiminum er hætt við að leiða rök að taktlausri niðurstöðu. Við skipun í Hæstarétt ætti ráðherra að gefa því gaum að skipunin styrki stofnunina sem handhafa ríkisvalds yfir okkur öllum. Það verður ekki endilega gert með því að láta sem svo að reynsluheimur kvenna skipti ekki máli við úrlausn dómsmála.
Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar
Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar
Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun