Vísindamenn varpa ljósi á örlög Ötu Kjartan Hreinn Njálsson skrifar 24. mars 2018 09:00 Jarðneskar leifar Ötu fundust árið 2003 í yfirgefnu þorpi í Atacama-eyðimörkinni í Síle. Fréttablaðið/Nolan Fimmtán ára gömul ráðgáta var leyst á dögunum þegar vísindamönnum við Stanford-háskóla í Bandaríkjunum tókst að varpa ljósi á uppruna beinagrindar sem fannst árið 2003 í Síle. Um stúlkubarn var að ræða sem lést stuttu eftir fæðingu. Beinagrindin fannst vafinn í hvítt klæði í yfirgefnu þorpi, La Noira, í suðurhluta Atacama í Síle. Hún var nefnd eftir fundarstaðnum, Ata. Þetta var árið 2003 en áratugum áður höfðu íbúar La Noira unnið í gjöfulum nítrat-námum í grennd við bæinn. Beinagrindin var afmynduð og með einkennilega andlitsdrætti. Hún var aðeins 15 sentímetrar að lengd, þó virtust beinin vera úr einstaklingi sem var mun eldri en hæð hans gaf til kynna. Uppruni steingervingsins var á huldu. Sumir töldu beinagrindina staðfestingu á að geimverur væru til og vinsælar heimildarmyndir voru framleiddar um þessa meintu staðfestingu fyrir framandi lífi. Núna, fimmtán árum eftir að Ata fannst, hafa vísindamenn varpað ljósi á uppruna beinagrindarinnar. Rannsóknarvinnan hófst árið 2012. Þá töldu menn að Ata væri ævaforn steingervingur en svo reyndist ekki vera. Vísindamönnunum tókst að nálgast erfðasýni úr beinmerg Ötu. Stærð basaparanna gaf til kynna að beinagrindin væri yngri en 500 ára gömul. Erfðaefnið var raðgreint en beinagrindin sjálf var gegnumlýst og færð í sneiðmyndatöku. Niðurstöðurnar voru birtar á dögunum í vísindaritinu Genome Research.Alvarlegar stökkbreytingar á erfðaefniSamkvæmt þessum niðurstöðum var Ata stúlkubarn, ættuð frá Suður-Ameríku en í erfðamengi hennar fannst algeng blanda af evrópskum og suður-amerískum erfðum. Ata var ótvírætt mennsk. Undarlegt útlit hennar má, samkvæmt rannsóknarniðurstöðunum, útskýra með afar alvarlegum stökkbreytingum í erfðaefni hennar. Ata hafði 11 rifbeinapör, en ekki 12 eins og hjá heilbrigðum einstaklingum. Líklegt þykir að hún hafi þjáðst af sjúkdómi sem framkallaði ótímabæran þroska og lokun vaxtarlína í beinum. Miklar stökkbreytingar fundust í erfðum Ötu, nokkrar sem aldrei hafa sést áður, þar á meðal eru breytingar sem valda meiriháttar og banvænum heilkennum á borð við Sensebrenner-heilkenni, sem er fjölkerfa beinsjúkdómur, og Greenberg-misvöxt, sem veldur skelfilegri afmyndun beina á meðan börn eru í móðurkviði. Nær öruggt þykir að Ata hafi látist í móðurkviði, eða stuttu eftir fæðingu. Vísindamennirnir benda á að erfitt sé að áætla um orsök stökkbreytinganna. La Noira, eyðiþorpið þar sem Ata fannst, var námubær þar sem grafið var eftir nítrati. Vitað er að efnið getur haft afar skaðleg áhrif erfðaefni og þá sérstaklega hjá fóstrum. Svipfar Ötu, eða þau einkenni sem rekja má til arfgerðar, eru mörg ný og í niðurlagi sínu hvetja vísindamennirnir til þess að þessar stökkbreytingar verði rannsakaðar frekar, enda gætu þær leitt til nýrra meðferða við mörgum af erfiðustu beinsjúkdómum sem fyrirfinnast. Birtist í Fréttablaðinu Chile Fornminjar Vísindi Mest lesið „Þetta er að verða komið gott“ Innlent Enn mikið sjónarspil á gosstöðvunum Innlent Bankasýslan kom af fjöllum þegar tilkynnt var um kaupin Innlent Eldgosið hagi sér öðruvísi og gæti varað lengur Innlent Lýsir yfir vonbrigðum og krefst frestunar aðalfundar Innlent Árekstur við Kaplakrika Innlent Jakob Reynir Aftur reynir aftur Innlent Bankastjóri segir það hennar hlutverk að reka Landsbankann Innlent Virkni gossins enn stöðug og hætta enn talin mikil Innlent Stefán Ingimar neitar að koma til landsins Innlent Fleiri fréttir Sigurinn fordæmdur af evrópskum og bandarískum stjórnvöldum Úkraínumenn senda fjölda dróna langt inn í Rússland Ísraelsher ræðst aftur inn á al Shifa sjúkrahúsið í Gasaborg Uber gerir fimmtu stærstu sáttina í sögu Ástralíu Pútín fagnar sigri Líkti innflytjendum við dýr í langri ræðu Rýnt í stöðuna í Úkraínu: Pútín sagður ætla að „taka til“ eftir kosningarnar SpaceX vinnur að þyrpingu njósnagervihnatta Látinn horfa á hermenn nauðga óléttri móður sinni og kærustu Blindi krókódíllinn Albert fjarlægður úr sundlaug sinni Saksóknari í máli Trumps segir af sér vegna framhjáhalds Mýs éta lifandi fugla á afskekktri eyju Mike Pence snýr enn bakinu í Trump Sorgardagur í Odessa „Rotturnar eru að éta marijúanað okkar“ Fyrsti varaforsetinn til að heimsækja þungunarrofsþjónustu Fjöldi málsókna vegna hurðarloksins sem fauk í miðju flugi Forsetakosningar hafnar í Rússlandi Ása segist ætla að leyfa eiginmanni sínum að „njóta vafans“ Viljugir til að fresta réttarhöldum í máli Trumps og Daniels Fær sekt fyrir að keyra réttindalaus 103 ára gömul Kensington í sama flokki og Íran og Norður-Kórea hjá AFP Segir Netanjahú helstu fyrirstöðu friðar og kallar eftir kosningum Trump í dómsal í Flórída Segir Úkraínumenn ekki skorta hugrekki, heldur skotfæri Vilja fá saksóknara til að rannsaka Biden Þriðja flugferð Starship heppnaðist vel Kim keyrði skriðdreka á æfingu Ísraelsher braut alþjóðalög þegar skotið var á hóp blaðamanna Tusk hyggst skipta út 50 sendiherrum hægristjórnarinnar Sjá meira
Fimmtán ára gömul ráðgáta var leyst á dögunum þegar vísindamönnum við Stanford-háskóla í Bandaríkjunum tókst að varpa ljósi á uppruna beinagrindar sem fannst árið 2003 í Síle. Um stúlkubarn var að ræða sem lést stuttu eftir fæðingu. Beinagrindin fannst vafinn í hvítt klæði í yfirgefnu þorpi, La Noira, í suðurhluta Atacama í Síle. Hún var nefnd eftir fundarstaðnum, Ata. Þetta var árið 2003 en áratugum áður höfðu íbúar La Noira unnið í gjöfulum nítrat-námum í grennd við bæinn. Beinagrindin var afmynduð og með einkennilega andlitsdrætti. Hún var aðeins 15 sentímetrar að lengd, þó virtust beinin vera úr einstaklingi sem var mun eldri en hæð hans gaf til kynna. Uppruni steingervingsins var á huldu. Sumir töldu beinagrindina staðfestingu á að geimverur væru til og vinsælar heimildarmyndir voru framleiddar um þessa meintu staðfestingu fyrir framandi lífi. Núna, fimmtán árum eftir að Ata fannst, hafa vísindamenn varpað ljósi á uppruna beinagrindarinnar. Rannsóknarvinnan hófst árið 2012. Þá töldu menn að Ata væri ævaforn steingervingur en svo reyndist ekki vera. Vísindamönnunum tókst að nálgast erfðasýni úr beinmerg Ötu. Stærð basaparanna gaf til kynna að beinagrindin væri yngri en 500 ára gömul. Erfðaefnið var raðgreint en beinagrindin sjálf var gegnumlýst og færð í sneiðmyndatöku. Niðurstöðurnar voru birtar á dögunum í vísindaritinu Genome Research.Alvarlegar stökkbreytingar á erfðaefniSamkvæmt þessum niðurstöðum var Ata stúlkubarn, ættuð frá Suður-Ameríku en í erfðamengi hennar fannst algeng blanda af evrópskum og suður-amerískum erfðum. Ata var ótvírætt mennsk. Undarlegt útlit hennar má, samkvæmt rannsóknarniðurstöðunum, útskýra með afar alvarlegum stökkbreytingum í erfðaefni hennar. Ata hafði 11 rifbeinapör, en ekki 12 eins og hjá heilbrigðum einstaklingum. Líklegt þykir að hún hafi þjáðst af sjúkdómi sem framkallaði ótímabæran þroska og lokun vaxtarlína í beinum. Miklar stökkbreytingar fundust í erfðum Ötu, nokkrar sem aldrei hafa sést áður, þar á meðal eru breytingar sem valda meiriháttar og banvænum heilkennum á borð við Sensebrenner-heilkenni, sem er fjölkerfa beinsjúkdómur, og Greenberg-misvöxt, sem veldur skelfilegri afmyndun beina á meðan börn eru í móðurkviði. Nær öruggt þykir að Ata hafi látist í móðurkviði, eða stuttu eftir fæðingu. Vísindamennirnir benda á að erfitt sé að áætla um orsök stökkbreytinganna. La Noira, eyðiþorpið þar sem Ata fannst, var námubær þar sem grafið var eftir nítrati. Vitað er að efnið getur haft afar skaðleg áhrif erfðaefni og þá sérstaklega hjá fóstrum. Svipfar Ötu, eða þau einkenni sem rekja má til arfgerðar, eru mörg ný og í niðurlagi sínu hvetja vísindamennirnir til þess að þessar stökkbreytingar verði rannsakaðar frekar, enda gætu þær leitt til nýrra meðferða við mörgum af erfiðustu beinsjúkdómum sem fyrirfinnast.
Birtist í Fréttablaðinu Chile Fornminjar Vísindi Mest lesið „Þetta er að verða komið gott“ Innlent Enn mikið sjónarspil á gosstöðvunum Innlent Bankasýslan kom af fjöllum þegar tilkynnt var um kaupin Innlent Eldgosið hagi sér öðruvísi og gæti varað lengur Innlent Lýsir yfir vonbrigðum og krefst frestunar aðalfundar Innlent Árekstur við Kaplakrika Innlent Jakob Reynir Aftur reynir aftur Innlent Bankastjóri segir það hennar hlutverk að reka Landsbankann Innlent Virkni gossins enn stöðug og hætta enn talin mikil Innlent Stefán Ingimar neitar að koma til landsins Innlent Fleiri fréttir Sigurinn fordæmdur af evrópskum og bandarískum stjórnvöldum Úkraínumenn senda fjölda dróna langt inn í Rússland Ísraelsher ræðst aftur inn á al Shifa sjúkrahúsið í Gasaborg Uber gerir fimmtu stærstu sáttina í sögu Ástralíu Pútín fagnar sigri Líkti innflytjendum við dýr í langri ræðu Rýnt í stöðuna í Úkraínu: Pútín sagður ætla að „taka til“ eftir kosningarnar SpaceX vinnur að þyrpingu njósnagervihnatta Látinn horfa á hermenn nauðga óléttri móður sinni og kærustu Blindi krókódíllinn Albert fjarlægður úr sundlaug sinni Saksóknari í máli Trumps segir af sér vegna framhjáhalds Mýs éta lifandi fugla á afskekktri eyju Mike Pence snýr enn bakinu í Trump Sorgardagur í Odessa „Rotturnar eru að éta marijúanað okkar“ Fyrsti varaforsetinn til að heimsækja þungunarrofsþjónustu Fjöldi málsókna vegna hurðarloksins sem fauk í miðju flugi Forsetakosningar hafnar í Rússlandi Ása segist ætla að leyfa eiginmanni sínum að „njóta vafans“ Viljugir til að fresta réttarhöldum í máli Trumps og Daniels Fær sekt fyrir að keyra réttindalaus 103 ára gömul Kensington í sama flokki og Íran og Norður-Kórea hjá AFP Segir Netanjahú helstu fyrirstöðu friðar og kallar eftir kosningum Trump í dómsal í Flórída Segir Úkraínumenn ekki skorta hugrekki, heldur skotfæri Vilja fá saksóknara til að rannsaka Biden Þriðja flugferð Starship heppnaðist vel Kim keyrði skriðdreka á æfingu Ísraelsher braut alþjóðalög þegar skotið var á hóp blaðamanna Tusk hyggst skipta út 50 sendiherrum hægristjórnarinnar Sjá meira