Uppeldisráð sem virka Vera Einarsdóttir skrifar 13. september 2017 10:00 Dr. Gyða Haraldsdóttir ásamt Lone Jensen uppeldisráðgjafa. Þær starfa báðar á Þroska- og hegðunarstöð. MYND/ERNIR Uppeldishlutverkinu fylgir ábyrgð. Allir sem því sinna hafa gott af því að tileinka sér gagnreyndar uppeldisaðferðir í stað þess að renna blint í sjóinn. Gyða Haraldsdóttir féllst á að nefna nokkrar. Foreldrar vilja börnum sínum allt hið besta. Það er þó ekki sjálfgefið að uppeldið gangi snurðulaust fyrir sig og margir geta þegið leiðsögn. Uppeldi sem virkar – færni til framtíðar er námskeið þróað hjá Heilsugæslunni í Reykjavík. Það er kennt á Þroska- og hegðunarstöð og víðar um land og stendur öllum foreldrum barna að sex ára aldri til boða. Því er ætlað að gera þá hæfari og öruggari í uppeldinu og hjálpa þeim að fyrirbyggja erfiðleika. Sálfræðingurinn Gyða Haraldsdóttir er höfundur námskeiðsins og hefur kennt það fjölmörgum, bæði foreldrum og fagfólki. Hún féllst á að fara stuttlega yfir helstu áherslupunkta. Foreldrar eru helstu fyrirmyndir barna sinnaEitt af grunnstefjum námskeiðsins er að foreldrar hafa mikil áhrif á hvernig einstaklingar börn þeirra verða. Þeir eru fyrirmyndir barna sinna um hvernig er rétt að haga sér. „Hegðun er ekki meðfædd heldur lærð og börn læra meðal annars með því að herma eftir öðrum. Þar sem foreldrarnir eru mikilvægasta fyrirmyndin þýðir það að þeir þurfa að vera meðvitaðir um hvað þeir gera og segja fyrir framan börnin. Þau fylgjast stöðugt með og hafa augu og eyru opin, jafnvel þótt ekki sé verið að tala við þau beint,“ segir Gyða. Það þarf að kenna hegðunHún segir nauðsynlegt að kenna börnum þá hegðun sem foreldrar vilja að þau sýni. „Við getum ekki bara gert ráð fyrir því að hún komi sjálfkrafa. Við þurfum að ákveða hvað okkur þykir æskileg hegðun og kenna börnunum hana á markvissan hátt. Það er gert með því að sýna þeim hegðunina, gefa bein fyrirmæli og leyfa þeim svo að æfa sig. Svo þarf að hrósa þegar vel gengur, en líka fyrir að reyna.“ Að grípa börnin góðGyða segir foreldra þurfa að gæta þess að missa ekki af þegar börnin gera eitthvað gott og æskilegt. „Við tölum um að grípa börnin góð. Okkur hættir hins vegar til að hundsa æskilega hegðun en taka eftir þeirri óæskilegu og bregðast frekar við henni.“ Gyða segir það reynast mörgum erfitt að snúa þessu við því ef barnið er rólegt að dunda sér er freistandi að nota tækifærið og láta það eiga sig. „Þá erum við hins vegar að missa af mikilvægu tækifæri til að kenna barninu og ýta undir góða hegðun.“ Gyða á þó ekki við að foreldrar eigi stöðugt að trufla börnin sín við æskilega iðju. Það þarf aftur á móti að passa að vera til staðar og veita viðurkenningu þegar þau leita eftir henni með því að sýna athygli og hrósa. Vinna saman og setja sér markmiðAð sögn Gyðu er lögð áhersla á að foreldrar líti á uppeldi sem krefjandi verkefni sem taki tíma og orku. „Við hvetjum foreldra til að tala saman um uppeldið og hvernig þeir vilji að því sé háttað, frekar en að láta hlutina bara ráðast en rjúka svo upp til handa og fóta þegar upp koma vandamál. Foreldrar sem vilja að börn þeirra verði sjálfsörugg, hafi góða félagsfærni, eigi vini og geti sinnt áhugamálum, svo dæmi séu nefnd, þurfa að setja sér markmið þar um og vinna að þeim jafnt og þétt.“ Að nota jákvæða umbunRannsóknir sýna að jákvæð umbun virkar mun betur á börn en skammir, tuð og refsing. Gyða mælir því með að foreldrar reyni eftir fremsta megni að styrkja jákvæða hegðun en hundsa neikvæða. „Vissa hegðun er þó ekki hægt að hundsa eins og þegar börn meiða eða rífa hluti af öðrum svo dæmi séu nefnd. Þá getur þurft að beita viðurlögum en ávallt skal reyna að hafa þau eins væg og kostur er. Viðurlögin geta verið að taka hlutinn í burtu eða fjarlægja barnið úr aðstæðunum,“ útskýrir Gyða. Ef foreldrar þurfa að beita viðurlögum mælir hún þó með því að þeir fái frekari leiðbeiningar. Að gefa skýr skilaboðBörn þurfa skýr skilaboð svo að þau skilji hvað fullorðna fólkið er að meina. Annars er ekki hægt að ætlast til að þau viti hvað þau eiga að gera. Foreldrar þurfa líka að vera samkvæmir sjálfum sér og banna ekki í dag það sem er leyfilegt á morgun, enda er það afar ruglingslegt. Í þessu samhengi skiptir líka miklu máli að foreldrar séu samstíga og hafi lagt línurnar sameiginlega. Forðast að gefa fyrirmæli í spurnarformi„Ef við viljum að barnið borði morgunmat er betra að segja: „Nú skaltu borða“ í staðinn fyrir „Ætlarðu ekki að fara að borða?“ Ef barnið á að fara í útiföt er sömuleiðis betra að segja: „Nú skaltu fara í skóna, úlpuna o.s.frv.“ í stað þess að spyrja: „Viltu ekki klæða þig?“ segir Gyða. Hún segir skilaboðin sem fyrr þurfa að vera skýr. „Fyrirmæli ættu líka að vera í jákvæðu formi sem þýðir að við segjum börnunum hvað við viljum að þau geri, frekar en hvað þau eigi ekki að gera. Ef barnið fiktar í búð er betra að segja: „Nú skaltu passa hendurnar“ í stað þess að segja: „Ekki fikta.“ Ef það hleypur frá þér er betra að segja: „Nú skaltu ganga og leiða mig“ í stað þess að segja: „Ekki hlaupa“ og svo framvegis“. Rútína veitir öryggiGyða leggur mikla áherslu á að foreldrar komi á rútínu og föstum venjum í hversdagslífinu. Það veiti börnum öryggi og spari óþarfa tuð og vesen. Hún segir þetta sérstaklega eiga við um morgna, matmáls- og háttatíma og að best sé að byggja upp rútínu á meðan barnið er ungt. „Þá er reynt að gera allt í sömu röð og á svipuðum tíma svo barnið gangi að ferlinu vísu.“ Skjánotkun og uppeldi fer illa samanGyða segir mikilvægt að foreldrar séu frá upphafi meðvitaðir um skjánotkun sína í návist barna. „Þetta er nútímavandamál sem verður sífellt fyrirferðarmeira.“ Að hennar mati ættu foreldrar eftir fremsta megni að láta það vera að nota skjái þegar þeir eru að sinna börnunum sínum. „Ef við erum upptekin í símanum eða tölvunni finna börnin að við erum ekki fullkomlega til staðar og hlustum ekki nógu vel. Of mikil skjánotkun barna er vaxandi vandamál og er mikilvægt að setja þeim mörk. Foreldrar eru mikilvægar fyrirmyndir í þessum efnum eins og öðrum. Ef þeir eru sjálfir sífellt í símanum er líklegt að börnin geri eins.“ Gyða segir námskeiðið hafa gagnast foreldrum vel en það hefur verið kennt síðan 2004. Samkvæmt nýrri lýðheilsustefnu velferðarráðuneytisins á að auka útbreiðslu þess enn frekar á heilbrigðisstofnunum um allt land. Heilsugæslan býður að auki upp á sértæk námskeið fyrir foreldra og börn með ýmsan vanda. Sjá nánar á heilsugaeslan.is. Mest lesið Krabbameinið sem týndist: „Fyrst sagði ég bara fokk!“ Áskorun Veltir fyrir sér hvort hann sé dottinn úr tísku Lífið Páll Óskar genginn í það heilaga: „Besti dagur lífs okkar“ Lífið Kastast í kekki milli Carragher og kærastans Lífið Líkt við apa og klappað eins og hundi Lífið Svar við spurningu lesanda: Hvað má fróa sér oft í viku? Lífið Sandler vinnur að Happy Gilmore 2 Bíó og sjónvarp Björk á forsíðu Vogue í fyrsta sinn Tíska og hönnun Óhefðbundinn páskamatseðill að hætti Sigurðar Laufdal á OTO Lífið Er sannkölluð Mary Poppins þegar það kemur að töskunni Tíska og hönnun Fleiri fréttir Tískan sýndi trúnaðarbrest í hruninu Páll Óskar genginn í það heilaga: „Besti dagur lífs okkar“ Kastast í kekki milli Carragher og kærastans Veltir fyrir sér hvort hann sé dottinn úr tísku Óhefðbundinn páskamatseðill að hætti Sigurðar Laufdal á OTO Knattspyrnufólk og bransastjörnur fjölmenntu í bíó Líkt við apa og klappað eins og hundi Barnalán hjá Batman Svar við spurningu lesanda: Hvað má fróa sér oft í viku? „Ég get ekki gert upp á milli barna“ Þingforseti, borgarfulltrúi og Frikki Dór í fjölmennu útgáfuhófi Handboltagoðsögn selur glæsihús í Garðabæ Veglegir vinningar í páskabingói Blökastsins á skírdag Ætlaði sér alltaf að verða leikari Júlí Heiðar og Þórdís eiga von á stelpu: „Djöfull var ég tekin“ Sacha Baron Cohen æfareiður út í Rebel Wilson Chess After Dark strákarnir boða til einvígis aldarinnar Arnar Grant og Vítalía á kaffihúsi og RÚV þrenna í miðborginni Fjandinn laus þegar málshættina vantar Palli snöggreiddist þegar hann var sakaður um að hafa verið tjokkó Undurfagrar páskaskreytingar Keypti íbúðina af huggulegustu hommum landsins Myndaveisla: Bjarni Ben skálaði fyrir einstökum Audi Eyþór stillti Eivøru upp við vegg og lét hana flytja lagið Running Up That Hill „Harry Klein“ er látinn Stjörnulífið: Hlustendaverðlaunin, ferðalög og afmælisgleði Vill komast aftur í vinnuna Vaknaði einn daginn og gat ekki notað hægri höndina Missti fimmtán kíló á sjö vikum í Taílandi Hámhorfið: Hvað eru hetjur hafsins að horfa á? Sjá meira
Uppeldishlutverkinu fylgir ábyrgð. Allir sem því sinna hafa gott af því að tileinka sér gagnreyndar uppeldisaðferðir í stað þess að renna blint í sjóinn. Gyða Haraldsdóttir féllst á að nefna nokkrar. Foreldrar vilja börnum sínum allt hið besta. Það er þó ekki sjálfgefið að uppeldið gangi snurðulaust fyrir sig og margir geta þegið leiðsögn. Uppeldi sem virkar – færni til framtíðar er námskeið þróað hjá Heilsugæslunni í Reykjavík. Það er kennt á Þroska- og hegðunarstöð og víðar um land og stendur öllum foreldrum barna að sex ára aldri til boða. Því er ætlað að gera þá hæfari og öruggari í uppeldinu og hjálpa þeim að fyrirbyggja erfiðleika. Sálfræðingurinn Gyða Haraldsdóttir er höfundur námskeiðsins og hefur kennt það fjölmörgum, bæði foreldrum og fagfólki. Hún féllst á að fara stuttlega yfir helstu áherslupunkta. Foreldrar eru helstu fyrirmyndir barna sinnaEitt af grunnstefjum námskeiðsins er að foreldrar hafa mikil áhrif á hvernig einstaklingar börn þeirra verða. Þeir eru fyrirmyndir barna sinna um hvernig er rétt að haga sér. „Hegðun er ekki meðfædd heldur lærð og börn læra meðal annars með því að herma eftir öðrum. Þar sem foreldrarnir eru mikilvægasta fyrirmyndin þýðir það að þeir þurfa að vera meðvitaðir um hvað þeir gera og segja fyrir framan börnin. Þau fylgjast stöðugt með og hafa augu og eyru opin, jafnvel þótt ekki sé verið að tala við þau beint,“ segir Gyða. Það þarf að kenna hegðunHún segir nauðsynlegt að kenna börnum þá hegðun sem foreldrar vilja að þau sýni. „Við getum ekki bara gert ráð fyrir því að hún komi sjálfkrafa. Við þurfum að ákveða hvað okkur þykir æskileg hegðun og kenna börnunum hana á markvissan hátt. Það er gert með því að sýna þeim hegðunina, gefa bein fyrirmæli og leyfa þeim svo að æfa sig. Svo þarf að hrósa þegar vel gengur, en líka fyrir að reyna.“ Að grípa börnin góðGyða segir foreldra þurfa að gæta þess að missa ekki af þegar börnin gera eitthvað gott og æskilegt. „Við tölum um að grípa börnin góð. Okkur hættir hins vegar til að hundsa æskilega hegðun en taka eftir þeirri óæskilegu og bregðast frekar við henni.“ Gyða segir það reynast mörgum erfitt að snúa þessu við því ef barnið er rólegt að dunda sér er freistandi að nota tækifærið og láta það eiga sig. „Þá erum við hins vegar að missa af mikilvægu tækifæri til að kenna barninu og ýta undir góða hegðun.“ Gyða á þó ekki við að foreldrar eigi stöðugt að trufla börnin sín við æskilega iðju. Það þarf aftur á móti að passa að vera til staðar og veita viðurkenningu þegar þau leita eftir henni með því að sýna athygli og hrósa. Vinna saman og setja sér markmiðAð sögn Gyðu er lögð áhersla á að foreldrar líti á uppeldi sem krefjandi verkefni sem taki tíma og orku. „Við hvetjum foreldra til að tala saman um uppeldið og hvernig þeir vilji að því sé háttað, frekar en að láta hlutina bara ráðast en rjúka svo upp til handa og fóta þegar upp koma vandamál. Foreldrar sem vilja að börn þeirra verði sjálfsörugg, hafi góða félagsfærni, eigi vini og geti sinnt áhugamálum, svo dæmi séu nefnd, þurfa að setja sér markmið þar um og vinna að þeim jafnt og þétt.“ Að nota jákvæða umbunRannsóknir sýna að jákvæð umbun virkar mun betur á börn en skammir, tuð og refsing. Gyða mælir því með að foreldrar reyni eftir fremsta megni að styrkja jákvæða hegðun en hundsa neikvæða. „Vissa hegðun er þó ekki hægt að hundsa eins og þegar börn meiða eða rífa hluti af öðrum svo dæmi séu nefnd. Þá getur þurft að beita viðurlögum en ávallt skal reyna að hafa þau eins væg og kostur er. Viðurlögin geta verið að taka hlutinn í burtu eða fjarlægja barnið úr aðstæðunum,“ útskýrir Gyða. Ef foreldrar þurfa að beita viðurlögum mælir hún þó með því að þeir fái frekari leiðbeiningar. Að gefa skýr skilaboðBörn þurfa skýr skilaboð svo að þau skilji hvað fullorðna fólkið er að meina. Annars er ekki hægt að ætlast til að þau viti hvað þau eiga að gera. Foreldrar þurfa líka að vera samkvæmir sjálfum sér og banna ekki í dag það sem er leyfilegt á morgun, enda er það afar ruglingslegt. Í þessu samhengi skiptir líka miklu máli að foreldrar séu samstíga og hafi lagt línurnar sameiginlega. Forðast að gefa fyrirmæli í spurnarformi„Ef við viljum að barnið borði morgunmat er betra að segja: „Nú skaltu borða“ í staðinn fyrir „Ætlarðu ekki að fara að borða?“ Ef barnið á að fara í útiföt er sömuleiðis betra að segja: „Nú skaltu fara í skóna, úlpuna o.s.frv.“ í stað þess að spyrja: „Viltu ekki klæða þig?“ segir Gyða. Hún segir skilaboðin sem fyrr þurfa að vera skýr. „Fyrirmæli ættu líka að vera í jákvæðu formi sem þýðir að við segjum börnunum hvað við viljum að þau geri, frekar en hvað þau eigi ekki að gera. Ef barnið fiktar í búð er betra að segja: „Nú skaltu passa hendurnar“ í stað þess að segja: „Ekki fikta.“ Ef það hleypur frá þér er betra að segja: „Nú skaltu ganga og leiða mig“ í stað þess að segja: „Ekki hlaupa“ og svo framvegis“. Rútína veitir öryggiGyða leggur mikla áherslu á að foreldrar komi á rútínu og föstum venjum í hversdagslífinu. Það veiti börnum öryggi og spari óþarfa tuð og vesen. Hún segir þetta sérstaklega eiga við um morgna, matmáls- og háttatíma og að best sé að byggja upp rútínu á meðan barnið er ungt. „Þá er reynt að gera allt í sömu röð og á svipuðum tíma svo barnið gangi að ferlinu vísu.“ Skjánotkun og uppeldi fer illa samanGyða segir mikilvægt að foreldrar séu frá upphafi meðvitaðir um skjánotkun sína í návist barna. „Þetta er nútímavandamál sem verður sífellt fyrirferðarmeira.“ Að hennar mati ættu foreldrar eftir fremsta megni að láta það vera að nota skjái þegar þeir eru að sinna börnunum sínum. „Ef við erum upptekin í símanum eða tölvunni finna börnin að við erum ekki fullkomlega til staðar og hlustum ekki nógu vel. Of mikil skjánotkun barna er vaxandi vandamál og er mikilvægt að setja þeim mörk. Foreldrar eru mikilvægar fyrirmyndir í þessum efnum eins og öðrum. Ef þeir eru sjálfir sífellt í símanum er líklegt að börnin geri eins.“ Gyða segir námskeiðið hafa gagnast foreldrum vel en það hefur verið kennt síðan 2004. Samkvæmt nýrri lýðheilsustefnu velferðarráðuneytisins á að auka útbreiðslu þess enn frekar á heilbrigðisstofnunum um allt land. Heilsugæslan býður að auki upp á sértæk námskeið fyrir foreldra og börn með ýmsan vanda. Sjá nánar á heilsugaeslan.is.
Mest lesið Krabbameinið sem týndist: „Fyrst sagði ég bara fokk!“ Áskorun Veltir fyrir sér hvort hann sé dottinn úr tísku Lífið Páll Óskar genginn í það heilaga: „Besti dagur lífs okkar“ Lífið Kastast í kekki milli Carragher og kærastans Lífið Líkt við apa og klappað eins og hundi Lífið Svar við spurningu lesanda: Hvað má fróa sér oft í viku? Lífið Sandler vinnur að Happy Gilmore 2 Bíó og sjónvarp Björk á forsíðu Vogue í fyrsta sinn Tíska og hönnun Óhefðbundinn páskamatseðill að hætti Sigurðar Laufdal á OTO Lífið Er sannkölluð Mary Poppins þegar það kemur að töskunni Tíska og hönnun Fleiri fréttir Tískan sýndi trúnaðarbrest í hruninu Páll Óskar genginn í það heilaga: „Besti dagur lífs okkar“ Kastast í kekki milli Carragher og kærastans Veltir fyrir sér hvort hann sé dottinn úr tísku Óhefðbundinn páskamatseðill að hætti Sigurðar Laufdal á OTO Knattspyrnufólk og bransastjörnur fjölmenntu í bíó Líkt við apa og klappað eins og hundi Barnalán hjá Batman Svar við spurningu lesanda: Hvað má fróa sér oft í viku? „Ég get ekki gert upp á milli barna“ Þingforseti, borgarfulltrúi og Frikki Dór í fjölmennu útgáfuhófi Handboltagoðsögn selur glæsihús í Garðabæ Veglegir vinningar í páskabingói Blökastsins á skírdag Ætlaði sér alltaf að verða leikari Júlí Heiðar og Þórdís eiga von á stelpu: „Djöfull var ég tekin“ Sacha Baron Cohen æfareiður út í Rebel Wilson Chess After Dark strákarnir boða til einvígis aldarinnar Arnar Grant og Vítalía á kaffihúsi og RÚV þrenna í miðborginni Fjandinn laus þegar málshættina vantar Palli snöggreiddist þegar hann var sakaður um að hafa verið tjokkó Undurfagrar páskaskreytingar Keypti íbúðina af huggulegustu hommum landsins Myndaveisla: Bjarni Ben skálaði fyrir einstökum Audi Eyþór stillti Eivøru upp við vegg og lét hana flytja lagið Running Up That Hill „Harry Klein“ er látinn Stjörnulífið: Hlustendaverðlaunin, ferðalög og afmælisgleði Vill komast aftur í vinnuna Vaknaði einn daginn og gat ekki notað hægri höndina Missti fimmtán kíló á sjö vikum í Taílandi Hámhorfið: Hvað eru hetjur hafsins að horfa á? Sjá meira