Foreldra í fangelsi? Sæunn Kjartansdóttir skrifar 14. september 2017 07:15 Fyrir Alþingi liggur svohljóðandi frumvarp um breytingu á barnaverndarlögum: „Tálmi það foreldri sem barn býr hjá hinu foreldrinu eða öðrum sem eiga umgengnisrétt samkvæmt úrskurði, dómi, dómsátt foreldra eða samningi þeirra staðfestum af sýslumanni að neyta umgengnisréttar, eða takmarki hann, varðar það fangelsi allt að fimm árum.“ Í rökstuðningi er m.a. vitnað í barnalög og barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna þar sem kveðið er á um rétt barna til að þekkja og umgangast báða foreldra sína og skyldu foreldra til stuðla að því að barn njóti umgengni við hitt foreldrið nema hún sé andstæð hag og þörfum barnsins að mati dómara eða lögmælts stjórnvalds. Fram kemur að oft sé verulegur misbrestur á að þessi mikilvægi réttur barnsins sé virtur og að málsmeðferð vegna slíks hjá sýslumanni sé bæði tímafrek og kostnaðarsöm.Tálmun eða vernd? Því er ekki að neita að tálmunarmál eru tímafrek, kostnaðarsöm og sársaukafull. Vandséð er að gegn nokkru af fyrrnefndu verði spornað með því að setja foreldra í fangelsi. Mál sem í daglegu tali eru kölluð tálmunarmál eru af margvíslegum toga og mörgum reynist erfitt að greina á milli raunverulegrar tálmunar og viðleitni foreldris til að vernda barn sitt þegar það óttast velferð þess hjá hinu foreldrinu. Slíkt krefst oft tímafrekrar og kostnaðarsamrar vinnu sem stjórnvöld telja okkur ekki hafa efni á. Þess vegna fáum við svona groddalegt frumvarp. Ég hef í starfi mínu kynnst tálmunarmálum sem bera nafn með rentu. Í þeim tilvikum meinar annað foreldri hinu og fjölskyldu þess umgengni við barn án gildrar ástæðu. Slíkir foreldrar eru vanhæfir til að greina á milli eigin tilfinninga (t.d. höfnunar eða reiði í garð hins foreldrisins) og þarfa barnsins og því ófærir um að setja þarfir þess í forgang. Ekki leikur vafi á að slík hegðun skaðar börn bæði í bráð og lengd og því er mikilvægt að bregðast við á ábyrgan hátt. Það væri hins vegar að fara úr öskunni í eldinn að fangelsa foreldrið sem barn er háð. Við það myndi barnið ekki aðeins missa mikilvæg tengsl við pabba eða mömmu heldur er veruleg hætta á að það myndi kenna sjálfu sér um. Slík reynsla er til þess fallin að valda sektarkennd sem getur til dæmis brotist út sem kvíði, léleg sjálfsmynd, þunglyndi eða árásargirni. Ályktanir frumvarpsins um að fangelsun vanhæfs foreldris sé barni til góða bera ekki með sér djúpan skilning á sálarlífi barna. Það er stundum kallað tálmun þegar annað foreldrið tregðast við að senda barn til hins vegna gruns um vanrækslu eða ofbeldi. Skiptir þá litlu máli hvort ungt barn sýnir einkenni um ótta, kvíða og vanlíðan þegar það umgengst viðkomandi foreldri eða eldra barn tjáir vanlíðan með orðum. Að sama skapi er það viðtekin venja að senda barn til foreldris sem hitt foreldrið hefur flúið frá vegna ofbeldis. Svo virðist sem gengið sé út frá þeirri forsendu að ofbeldi hafi eingöngu beinst að makanum (sem var svo erfiður) en allt öðru máli gegni um barnið. Mýtan um að ofbeldi sé á ábyrgð þolandans lifir góðu lífi og hinn fullorðni fær að njóta vafans, ekki barnið. Reynslan hefur sýnt að þetta er nokkuð algengt vandamál enda eignast fólk sem beitir ofbeldi, fíkniefnaneytendur og aðrir sem skortir hæfni til að taka tillit til annarra börn ekki síður en aðrir. Verði umrætt frumvarp að lögum neyðir það foreldra sem óttast um öryggi barna sinna til að velja á milli tvenns konar lögbrota; að stefna velferð og öryggi barnsins í hættu með því að senda það í aðstæður sem þeir meta ótryggar eða vernda barnið og eiga á hættu fangelsisvist.Raunhæf viðbrögð við tálmun Á það er réttilega bent í rökstuðningi með frumvarpinu að þau úrræði sem eru til staðar hafa ekki virkað nægilega vel. Þar með er ekki sagt að þau geti það ekki. Til þess að svo verði þarf að gera fólki sem starfar í þessum málaflokki kleift að meta sérhvert mál fyrir sig og vinna með það á faglegum forsendum og skikkanlegum hraða. Sé stjórnvöldum alvara með yfirlýsingum um að ávallt skuli setja velferð barna í forgang þá senda þau ekki foreldra þeirra í fangelsi. Þau efla geðheilbrigðisþjónustu, barnaverndarúrræði og sáttameðferðir, hraða málsmeðferð hjá sýslumanni og innheimta dagsektir þegar við á. Allt kostar þetta tíma, fyrirhöfn og peninga en að halda því fram að fangelsun foreldra með tilheyrandi áföllum fyrir börn þeirra, sé ódýr, nútímalegur eða hagkvæmur kostur fyrir samfélagið er vægast sagt vanhugsaður málflutningur. Höfundur er sálgreinir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Leikskólamál eru forgangsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson Skoðun Mannréttindi sama hvað Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Leikskólamál eru forgangsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hefur allt sem þarf Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að gera rekstraráætlun? Karl Sólnes Jónsson skrifar Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Mannréttindi sama hvað Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson skrifar Skoðun Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson skrifar Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Bergmál frá geymslustað líkamans Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Gummi Kalli Kristinn Sigurðsson skrifar Skoðun Það verður ekki bæði sleppt og haldið Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Katrín og Gunnar Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Andleg heilsa unga fólksins og áhrif samfélagsmiðla Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Börnin okkar Sigurbjörg Jónsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónusta til framtíðar Freyja Rut Emilsdóttir skrifar Skoðun Þegar enginn heldur utan um þig Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Öryggi – Forvitni – Gleði Sigríður Hrund Pétursdóttir skrifar Skoðun Öryrkjar auglýsi eftir harðorðum mótmælum! Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Farsælar forvarnir í þágu barna í Reykjavík Guðrún Halla Jónsdóttir,Óskar Dýrmundur Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í lit Anna Lára Pálsdóttir skrifar Skoðun Lega lýðveldisins Íslands Eiríkur Ingi Jóhannsson skrifar Sjá meira
Fyrir Alþingi liggur svohljóðandi frumvarp um breytingu á barnaverndarlögum: „Tálmi það foreldri sem barn býr hjá hinu foreldrinu eða öðrum sem eiga umgengnisrétt samkvæmt úrskurði, dómi, dómsátt foreldra eða samningi þeirra staðfestum af sýslumanni að neyta umgengnisréttar, eða takmarki hann, varðar það fangelsi allt að fimm árum.“ Í rökstuðningi er m.a. vitnað í barnalög og barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna þar sem kveðið er á um rétt barna til að þekkja og umgangast báða foreldra sína og skyldu foreldra til stuðla að því að barn njóti umgengni við hitt foreldrið nema hún sé andstæð hag og þörfum barnsins að mati dómara eða lögmælts stjórnvalds. Fram kemur að oft sé verulegur misbrestur á að þessi mikilvægi réttur barnsins sé virtur og að málsmeðferð vegna slíks hjá sýslumanni sé bæði tímafrek og kostnaðarsöm.Tálmun eða vernd? Því er ekki að neita að tálmunarmál eru tímafrek, kostnaðarsöm og sársaukafull. Vandséð er að gegn nokkru af fyrrnefndu verði spornað með því að setja foreldra í fangelsi. Mál sem í daglegu tali eru kölluð tálmunarmál eru af margvíslegum toga og mörgum reynist erfitt að greina á milli raunverulegrar tálmunar og viðleitni foreldris til að vernda barn sitt þegar það óttast velferð þess hjá hinu foreldrinu. Slíkt krefst oft tímafrekrar og kostnaðarsamrar vinnu sem stjórnvöld telja okkur ekki hafa efni á. Þess vegna fáum við svona groddalegt frumvarp. Ég hef í starfi mínu kynnst tálmunarmálum sem bera nafn með rentu. Í þeim tilvikum meinar annað foreldri hinu og fjölskyldu þess umgengni við barn án gildrar ástæðu. Slíkir foreldrar eru vanhæfir til að greina á milli eigin tilfinninga (t.d. höfnunar eða reiði í garð hins foreldrisins) og þarfa barnsins og því ófærir um að setja þarfir þess í forgang. Ekki leikur vafi á að slík hegðun skaðar börn bæði í bráð og lengd og því er mikilvægt að bregðast við á ábyrgan hátt. Það væri hins vegar að fara úr öskunni í eldinn að fangelsa foreldrið sem barn er háð. Við það myndi barnið ekki aðeins missa mikilvæg tengsl við pabba eða mömmu heldur er veruleg hætta á að það myndi kenna sjálfu sér um. Slík reynsla er til þess fallin að valda sektarkennd sem getur til dæmis brotist út sem kvíði, léleg sjálfsmynd, þunglyndi eða árásargirni. Ályktanir frumvarpsins um að fangelsun vanhæfs foreldris sé barni til góða bera ekki með sér djúpan skilning á sálarlífi barna. Það er stundum kallað tálmun þegar annað foreldrið tregðast við að senda barn til hins vegna gruns um vanrækslu eða ofbeldi. Skiptir þá litlu máli hvort ungt barn sýnir einkenni um ótta, kvíða og vanlíðan þegar það umgengst viðkomandi foreldri eða eldra barn tjáir vanlíðan með orðum. Að sama skapi er það viðtekin venja að senda barn til foreldris sem hitt foreldrið hefur flúið frá vegna ofbeldis. Svo virðist sem gengið sé út frá þeirri forsendu að ofbeldi hafi eingöngu beinst að makanum (sem var svo erfiður) en allt öðru máli gegni um barnið. Mýtan um að ofbeldi sé á ábyrgð þolandans lifir góðu lífi og hinn fullorðni fær að njóta vafans, ekki barnið. Reynslan hefur sýnt að þetta er nokkuð algengt vandamál enda eignast fólk sem beitir ofbeldi, fíkniefnaneytendur og aðrir sem skortir hæfni til að taka tillit til annarra börn ekki síður en aðrir. Verði umrætt frumvarp að lögum neyðir það foreldra sem óttast um öryggi barna sinna til að velja á milli tvenns konar lögbrota; að stefna velferð og öryggi barnsins í hættu með því að senda það í aðstæður sem þeir meta ótryggar eða vernda barnið og eiga á hættu fangelsisvist.Raunhæf viðbrögð við tálmun Á það er réttilega bent í rökstuðningi með frumvarpinu að þau úrræði sem eru til staðar hafa ekki virkað nægilega vel. Þar með er ekki sagt að þau geti það ekki. Til þess að svo verði þarf að gera fólki sem starfar í þessum málaflokki kleift að meta sérhvert mál fyrir sig og vinna með það á faglegum forsendum og skikkanlegum hraða. Sé stjórnvöldum alvara með yfirlýsingum um að ávallt skuli setja velferð barna í forgang þá senda þau ekki foreldra þeirra í fangelsi. Þau efla geðheilbrigðisþjónustu, barnaverndarúrræði og sáttameðferðir, hraða málsmeðferð hjá sýslumanni og innheimta dagsektir þegar við á. Allt kostar þetta tíma, fyrirhöfn og peninga en að halda því fram að fangelsun foreldra með tilheyrandi áföllum fyrir börn þeirra, sé ódýr, nútímalegur eða hagkvæmur kostur fyrir samfélagið er vægast sagt vanhugsaður málflutningur. Höfundur er sálgreinir.
Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun
Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun
Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Skoðun Farsælar forvarnir í þágu barna í Reykjavík Guðrún Halla Jónsdóttir,Óskar Dýrmundur Ólafsson skrifar
Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun
Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun