Blaðaljósmyndarar mikilvægari en nokkurn sinni fyrr

Það var um tíu mínútum eftir að ég frétti af dauða Dans í júlí 1993 að ég ákvað að gera kvikmynd um líf hans og hina listrænu einstaklingana sem voru með honum,“ þetta segir Kathy Eldon, blaðamaður, kvikmynda­gerðar­maður og stofnandi samtakanna Creative Visions.

Heimur Kathy hrundi þegar einkasonur hennar, Dan, sem var einungis 22 ára gamall blaðaljósmyndari var drepinn í átökum í Sómalíu. Dan var einn yngsti blaðaljósmyndari sem fréttaveitan Reuters hefur nokkru sinni ráðið og hafði áorkað mjög miklu á sviði góðgerðarmála og sem listamaður á sinni stuttu ævi.

„Hjarta mitt brast við fráfall Dans. En ég ákvað að ég þyrfti að umbreyta reiði minni og sorg í eitthvað jákvætt,“ segir Kathy.

Kathy er mikil ævintýrakona. Hún fæddist í Bandaríkjunum og flutti síðar til London og hóf að skrifa barnabækur þar, færði sig síðar yfir í bækur fyrir fullorðna og flutti svo ásamt fjölskyldu sinni til Kenýa á níunda áratug síðustu aldar. Þar starfaði hún sem blaðamaður og fjallaði um aðgerðir til að stuðla að friði í landinu.

„Þegar Dan sonur minn ákvað að feta í fótspor mín og verða blaðaljósmyndari var ég ofboðslega stolt af honum. Myndirnar hans voru birtar í tímaritunum Time og Newsweek og í fjölda dagblaða víðsvegar um heiminn. Þetta voru myndir sem sýndu hungursneyð í Sómalíu og síðar hræðilega borgarastyrjöld.“

Til að vinna úr sorginni þegar Dan lést hóf Kathy að gera heimildarmyndir um málefni sem voru henni hugleikin: uppbyggingu friðar, blaðamenn í hættu og félagslegt frumkvöðlastarf. „Síðan ákvað ég að ef ég vildi virkilega leggja mitt af mörkum til að aðstoða fólk við að segja sögur ætti ég að stofna samtök sem stuðluðu að því að aðstoða þá sem við köllum „listræna aðgerðarsinna“. Úr varð stofnun Creative Visions fyrir tuttugu árum, sem Kathy stofnaði ásamt Amy dóttur sinni, og hafa samtökin unnið með 300 einstaklingum sem hafa sagt sögur í gegnum dans, myndlist, leiklist og kvikmyndir. Sögurnar hafa allar snúist um að vekja athygli á einhverjum málstað og ýta undir samfélagsbreytingu.

Samtímis því að byggja upp samtökin tók Kathy saman dagbækurnar sem Dan skildi eftir og gaf út bókina The Journey is the Destination: The Journals of Dan Eldon árið 1998. Bókin er að koma út í nýrri útgáfu með nýjum formála rituðum af Kweku Mandela, barnabarni Nelsons Mandela.

„Dan var mjög ungur þegar hann lést og við vitum ekki hvað hann hefði orðið – hann skildi eftir sig 22 dagbækur um ungt fólk sem var að uppgötva sig sjálft og kanna möguleika sína í heiminum til að setja mark sitt á hann. Þau töldu að þau gætu lifað áhrifameira lífi, meira skapandi og ævintýralegra, og lifað meira fyrir aðra. Enda þurfum við að vinna með og fyrir aðra,“ segir Kathy.

Hún segir að útgáfa dagbóka Dans og útbreiðslan á sögu hans hafi haft áhrif á marga. „Meðal þeirra er Blake Mycoskie, stofnandi Toms Shoes sem gefur eitt par af skóm til barna í neyð fyrir hvert par sem selt er.“

Kvikmyndin um líf Dans var þó alltaf í huga Kathy. „Ég hófst strax handa við að reyna að framleiða myndina og flutti til Hollywood. Ég vildi segja sögu hans og blaðamannanna sem voru að vinna með honum. En ég þekkti engan í Hollywood og þar sem var svo erfitt að fá fjármagn þá fór ég að vinna að ýmsu öðru á meðan. Ég byrjaði aftur og aftur að vinna að myndinni og náði að koma saman frábæru teymi af fólki. Þegar Kweku Mandela ákvað að vera með tókst okkur að fjármagna myndina. Framleiðandinn var Marty Katz sem framleiddi einnig Hotel Rwanda.“

Loks tókst að framleiða myndina eftir tuttugu ára bið og er bíómyndin The Journey is the Destination komin á iTunes og er að sögn Kathy væntanleg á Netflix á næstunni. „Við erum svo að vinna að frekari dreifingu.“

Rauði þráðurinn í bíómyndinni sem og öllu öðru sem Kathy hefur unnið að er mikilvægi blaðamanna og þess að segja góðar sögur. „Ég byrjaði stuttu eftir andlát Dans að vinna ásamt öðrum að sýningum og ráðstefnum um blaðamenn í hættu. Blaðamenn sem voru nógu hugrakkir til að deyja fyrir fréttina sína.“

Hún bendir á að enginn vilji deyja fyrir frétt en margir leggi líf sitt í hættu til að segja fréttir. Að mati Kathy eiga blaðaljósmyndarar, og blaðamenn almennt, mjög erfitt uppdráttar núna og mikilvægi þeirra hafi sennilega aldrei verið meira. „Blöð eru ekki lengur að senda fólk á vettvang eins og þau gerðu í gamla daga. Á sama tíma er mjög jákvætt að allir séu með síma og geti sent myndir. Hins vegar er það mikilvæga við blaðaljósmyndara að þeir eru einmitt blaðamenn og geta lagt mat á hver fréttin raunverulega sé og sagt frá á aðeins hlutlægari hátt heldur en hver sem er á staðnum. Þetta er lesandanum til góðs. Blaðaljósmyndarar eru að deyja út enda eru þeir ekki að fá nægan stuðning og blaðamenn sem vinna fyrir blöð með góðan orðstír eru einnig í vanda núna þar sem sífellt verður erfiðara að fjármagna starfsemina.“

Kathy bendir á að þetta hafi leitt til þess að fjölmiðlar séu nú í auknum mæli reknir undir stórfyrirtækjum og erfitt geti verið að meta hagsmuni þeirra fyrirtækja. „Stjórnun frétta er mjög óhugnanlegt fyrirbæri,“ segir Kathy.

Ljóst er að Kathy hefur alltaf beitt sér fyrir að segja fréttir og að vekja athygli á mikilvægum málstað en hún segir að andlát Dans hafi hins vegar ýtt henni út í það að láta meira að sér kveða. „Allar fréttir og sögur sem ég hafði sagt voru mikilvægar en engan veginn jafn mikilvægar og sagan sem ég var að fara að segja. Það er möguleiki einstaklingsins til að breyta heiminum í kringum sig og máttur þess að segja sögur.“

Kathy er stödd á Íslandi meðal annars til að taka þátt í alþjóðlegu ráðstefnunni What Works. Kathy hefur áorkað mörgu og skrifað fjölda bóka, nú síðast bókina In the Heart of Life þar sem hún fjallar meðal annars um fráfall Dans og tók hana 16 ár að skrifa. En hún segist hvergi nærri vera hætt.

„Ég held að við getum bjargað heiminum í kringum okkur, það er með daglegum aðgerðum þar sem er sýnd góðvild. Fólk þarf ekki að fljúga til Sómalíu og stofna góðgerðar­samtök til að láta gott af sér leiða, það er hægt að byrja í samfélaginu í kringum sig. Ég er mjög innblásin af Íslandi sem fordæmi fyrir heiminn um friðsælt og opið samfélag.“

Hver var Dan Eldon?

Daniel Eldon fæddist árið 1970 í Englandi. Foreldrar hans voru Bretinn Michael Eldon og Kathy frá Bandaríkjunum. Hann átti eina systur, Amy, fædda 1974. Árið 1977 flytur fjölskyldan til Nairobi í Kenýa. Hann útskrifast þaðan úr menntaskóla árið 1987 og tekur í kjölfarið árspásu frá skóla.

Hann skipuleggur fyrstu safaríferð sína frá Kenýa til Suður-Afríku sumarið 1989. Um haustið hefur hann háskólanám við Pasadena City College í Bandaríkjunum. Hann helst lítið í skóla enda kominn með vaxandi áhuga á bæði ljósmyndun og að láta gott af sér leiða. Sumarið 1990 leiðir Dan hóp fjórtán ungmenna á aldrinum 15 til 21 árs frá Kenýa til flóttamannabúða í Malaví með 17 þúsund dollara sem söfnuðust fyrir íbúa flóttamannabúðanna.

Um jólin 1991 fer hann til Sómalíu og heimsækir þar flóttamannabúðir. Næsta árið er hann einn yngsti ljósmyndarinn að fylgjast með þróun mála í Sómalíu og fer að vinna fyrir fréttaveituna Reuters. Í apríl 1993 birtast myndir hans í Time og Newsweek og fer hann að skapa sér orðspor sem blaðaljósmyndari. Í júlí 1993 er Dan ásamt þremur öðrum ljósmyndurum grýttur til bana af sómölskum mönnum í Mogadishu.