Menning

Gefa út veglegt rit um elsta manntal heims

Benedikt Bóas skrifar
Eiríkur G. Guðmundsson, þjóðskjalavörður, með ritið góða sem selt verður í safninu frá og með deginum í dag.
Eiríkur G. Guðmundsson, þjóðskjalavörður, með ritið góða sem selt verður í safninu frá og með deginum í dag. vísir/eyþór
Þetta rit, Manntalið 1703, arfur okkar allra, er skrifað og tekið saman af því tilefni að manntalið 1703 var tekið inn á skrá UNESCO, Memory of the World Register, árið 2013. Þeim, sem eru með svona heimildir á sinni könnu, ber að kynna það og við erum að efna það loforð og kynna ritið fyrir íslensku þjóðinni,“ segir Eiríkur G. Guðmundsson þjóðskjalavörður en í dag verður Þjóðskjalasafn Íslands 135 ára.

Af því tilefni hefur verið gefið út lítið rit um manntalið frá 1703 og er það 48 blaðsíður að lengd og prýtt myndum og margvíslegu skýringarefni.  Kristjáni Þór Júlíussyni, mennta- og menningarmálaráðherra, verður afhent fyrsta eintakið á afmælishátíð safnsins í dag.

Dönsk stjórnvöld tóku ákvörðun um fyrsta heildarmanntal á Íslandi árið 1702. Vegna kvartana Íslendinga undan slæmu árferði og harðindum í lok 17. aldar taldi stjórnin í Kaupmannahöfn rétt að kanna aðstæður hér á landi m.a. með því að láta gera „eitt fullkomið registur yfir allt fólkið í landinu“ eins og segir í fyrirmælum Árna Magnússonar og Páls Vídalíns til sýslumanna. Sýslumenn báru ábyrgð á framkvæmd manntalsins en þeir fengu hreppstjóra til að annast sjálfa talninguna. Verkið tókst vel og verður að teljast mikið afrek. Talið var í öllum hreppum og eru allar manntalsskrárnar til enn þann dag í dag, varðveittar í Þjóðskjalasafni.

Sérstaða manntalsins 1703 felst í því að það er elsta varðveitta manntal í heiminum sem nær til allra íbúa í heilu landi þar sem getið er nafns, aldurs, heimilisfangs flestra og þjóðfélags- eða atvinnustöðu allra þegnanna. Engin önnur þjóð í heiminum á jafnnákvæmar lýðfræðiupplýsingar frá þessum tíma. „Þarna er Jón Hreggviðsson og hans fólk frá Reyn á Akranesi. Talningin fór fram að hausti og hann er tekinn af lífi í júlí, á svipuðum tíma sem sýslumenn eru að skila manntalinu.“

Þegar Þjóðskjalasafn átti 130 ára afmæli árið 2012 sótti það um að manntalið færi á skrá UNESCO, Memory of the World Register. Árið eftir var sú umsókn samþykkt. Nú fimm árum síðar í tilefni af 135 ára afmæli safnsins gefur safnið út lítið rit um manntalið.

„Það er alveg ljóst í mínum huga og gerð grein fyrir því í ritinu að Árni Magnússon taldi úr manntalinu skömmu eftir að það var tekið. Þessu hefur ekki verið almennt haldið á lofti en við athugun mína þá er gömul kenning staðfest. Það er nýjung. Sú talning varð aldrei opinber.“ 






Fleiri fréttir

Sjá meira


×