Flestir ætluðu bara að vera í eitt ár Gunnþóra Gunnarsdóttir skrifar 17. júní 2016 10:15 "Í fyrri hlutanum beiti ég hefðbundnu íslensku sjónarhorni, hvernig erlendur mannafli og erlendir straumar koma til Íslands og í síðari hlutanum er það Austurríkismaðurinn í mér sem er að skrifa,“ segir Óðinn um bók sína Með nótur í farteskinu. Vísir/Anton Brink Meginþorri þess erlenda tónlistarfólks sem kom hingað til Íslands á síðustu öld var ráðinn til að gegna hér störfum. Það var skipuleg aðgerð Íslendinga til að byggja upp tónlistarlíf að erlendri fyrirmynd og komast á svipað stig og umheimurinn, bæði í klassík og skemmtitónlist,“ segir Óðinn Melsted, sagnfræðingur, trompetleikari og leiðsögumaður, um efni bókar sinnar Með nótur í farteskinu. Hún er um þá útlendu tónlistarmenn sem settust hér að á árunum 1930 til 1960, alls um 100 manns, líka um stöku gestakomur. En hverjir höfðu forgöngu um að fá listafólkið til Íslands? „Tónlistarskólinn í Reykjavík var stofnaður 1930 og fyrstu þrír kennararnir voru erlendir. Á bak við skólann stóð Tónlistarfélagið í Reykjavík og þekktasta nafnið í tengslum við það er Ragnar í Smára. En sá sem trúlega réð mestu var Björn Jónsson verslunarmaður, hann var framkvæmdastjóri félagsins og Sinfóníuhljómsveitarinnar og fór utan að semja við kennara og hljómsveitarstjóra. Svo voru það skemmtistaðirnir í Reykjavík, til dæmis Hótel Ísland, Hótel Borg og fleiri sem réðu til sín bæði erlendar hljómsveitir og staka tónlistarmenn. Fæstir komu fyrir tilviljun.“Lærði íslensku sem krakki Óðinn er fæddur og uppalinn í Austurríki, á íslenskan föður og austurríska móður. Hann talar og skrifar hreina íslensku og kveðst hafa lært hana sem krakki. „Ég talaði íslensku við pabba og austurrísku við mömmu. Ákvað svo að fara í háskóla hér og lærði sagnfræði við Háskóla Íslands. Það skerpti á íslenskunni, sérstaklega ritmálinu.“ Hann tileinkar föður sínum, Eyjólfi Melsted, bókina og þakkar honum aðstoð við gerð hennar. Segir bókina eiga sér aðdraganda. „Ég hlaut austurrískt tónlistaruppeldi og spilaði í hljómsveitum hér á landi á háskólaárunum. Svo hef ég alltaf þekkt einn þeirra tónlistarmanna sem komu erlendis frá til Íslands, Pál Pampichler. Hann giftist ömmusystur minni hér en flutti til Austurríkis um það leyti sem ég fæddist og ég hef aldrei þekkt hann öðruvísi en onkel Pauli í Graz. Hann titlar sig enn þá íslenskt tónskáld og er álíka skrítin blanda af Íslendingi og Austurríkismanni og ég.Nálgast efnið frá tveimur hliðum Óðinn viðaði að sér fróðleik í bókina víða. Leitaði í gögnum Útlendingastofnunar, las blöð og endurminningabækur og tók viðtöl við þá aðfluttu tónlistarmenn sem enn eru á lífi og ættingja þeirra. En hvernig heldur hann að þessu fólki hafi liðið hér? „Almennt reyni ég að nálgast það sjónarmið frá tveimur hliðum. Í fyrri hlutanum beiti ég hefðbundnu íslensku sjónarhorni, hvernig erlendur mannafli og erlendir straumar koma til Íslands og í síðari hlutanum er það Austurríkismaðurinn í mér sem er að skrifa, þá beiti ég upplifun tónlistarfólksins. Flest fólkið var ungt að árum og Íslandsferð var ævintýri í augum þess. Yfirleitt var það með samning í höndum svo það fór ekki út í hreina óvissu en vissi þó lítið um Ísland. Flestir ætluðu bara að starfa hér í eitt ár en ílengdust. Mörgum líkaði einfaldlega vel og buðust ótal tækifæri. Þeim leist kannski ekki alltof vel á tónlistarlífið í byrjun, Reykjavík var ólík stórborgum erlendis en þeir sáu hæfileikana í fólki hér.“ Óðinn telur almennt vel hafa verið tekið á móti listafólkinu. Samt hafi orðið vart andstreymis frá Félagi íslenskra tónlistarmanna sem stóð vörð um kaup og kjör og andmælti því að verið væri að ráða erlent fólk til starfa. Það hafi þó ekki beinst persónulega að neinum. „Margir Íslendingar sóttust eftir að komast í sveitir hjá erlendum hljómsveitarstjórum bara til að læra af þeim,“ segir hann. Sumt af því listafólki sem Óðinn skrifar um fann ástina á Íslandi. „Af öllum sem fluttu búferlum hingað ílengdist um það bil helmingur lengur en þrjú ár, sumir voru í áratug og aðrir það sem eftir lifði ævinnar og eiga töluverðan hóp afkomenda,“ upplýsir hann. „Það er heilmikið fyrir grúskara í bókinni, æviágrip, tónlistarsaga og fróðleikur um fólk.“Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 17. júní 2016. Menning Mest lesið Veltir fyrir sér hvort hann sé dottinn úr tísku Lífið Krabbameinið sem týndist: „Fyrst sagði ég bara fokk!“ Áskorun Páll Óskar genginn í það heilaga: „Besti dagur lífs okkar“ Lífið Kastast í kekki milli Carragher og kærastans Lífið Líkt við apa og klappað eins og hundi Lífið Svar við spurningu lesanda: Hvað má fróa sér oft í viku? Lífið Tískan sýndi trúnaðarbrest í hruninu Lífið Sandler vinnur að Happy Gilmore 2 Bíó og sjónvarp Er sannkölluð Mary Poppins þegar það kemur að töskunni Tíska og hönnun Björk á forsíðu Vogue í fyrsta sinn Tíska og hönnun Fleiri fréttir Listamaðurinn á bak við Áfanga í Viðey látinn Eliza hlaut heiðursverðlaun Fyrsta alþjóðlega barokkhátíðin í Reykjavík Gerður Kristný hlýtur virt norsk bókmenntaverðlaun Hættir sem leikhússtjóri og hefur störf í ráðuneytinu Myndaveisla: Sex listrænum áratugum fagnað með glæsilegri sýningu Amanda og Brák meðal handhafa Íslensku myndlistarverðlaunanna Kaflaskil í íslenskri menningarsögu Hjartnæm stund Guðna með Herði og Kára Grindavíkurbær heiðursgestur Menningarnætur 2024 Kristín Ómarsdóttir meðal þeirra sem hlaut Fjöruverðlaunin Síðasta verk Nóbelsverðlaunahafans gefið út gegn hans eigin óskum Listræn og lífleg starfsemi í gömlu Áburðarverksmiðjunni Myndaveisla: Yfir þúsund manns í listrænu fjöri í Hveragerði Myndaveisla: Þotulið hönnunarbransans fagnaði með stæl Myndaveisla: Fullt út úr dyrum og næstum uppselt fyrir opnun „Óþekka barnið“ í íslenskri myndlist fer nýjar leiðir Íslensk strandmenning í brennidepli á Akranesi Þrífst vel í brjálaðri vinnumenningu í New York Samtal við mömmu sem olli straumhvörfum Deilt um hinn dísæta hnakka: Forheimskandi efnishyggja eða vítamínsprauta? Lofar breyttu lífi með fyrirvara „Tækifæri til að pæla í fallegri veruleika eftir dauðann“ Troðfullt í Marshall-húsinu á opnun listrænna systra Tóku saman höndum fyrir Hendi næst Settist í öll sæti Eldborgar og tók 5000 sjálfsmyndir Emils- og Línu-tónskáldið Georg Riedel látið Kristín og Anna tilnefndar til bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs Hildur Hermóðsdóttir er látin Taka stutt hlé frá leikhúsinu fyrir ferðalög til Perú og Keníu Sjá meira
Meginþorri þess erlenda tónlistarfólks sem kom hingað til Íslands á síðustu öld var ráðinn til að gegna hér störfum. Það var skipuleg aðgerð Íslendinga til að byggja upp tónlistarlíf að erlendri fyrirmynd og komast á svipað stig og umheimurinn, bæði í klassík og skemmtitónlist,“ segir Óðinn Melsted, sagnfræðingur, trompetleikari og leiðsögumaður, um efni bókar sinnar Með nótur í farteskinu. Hún er um þá útlendu tónlistarmenn sem settust hér að á árunum 1930 til 1960, alls um 100 manns, líka um stöku gestakomur. En hverjir höfðu forgöngu um að fá listafólkið til Íslands? „Tónlistarskólinn í Reykjavík var stofnaður 1930 og fyrstu þrír kennararnir voru erlendir. Á bak við skólann stóð Tónlistarfélagið í Reykjavík og þekktasta nafnið í tengslum við það er Ragnar í Smára. En sá sem trúlega réð mestu var Björn Jónsson verslunarmaður, hann var framkvæmdastjóri félagsins og Sinfóníuhljómsveitarinnar og fór utan að semja við kennara og hljómsveitarstjóra. Svo voru það skemmtistaðirnir í Reykjavík, til dæmis Hótel Ísland, Hótel Borg og fleiri sem réðu til sín bæði erlendar hljómsveitir og staka tónlistarmenn. Fæstir komu fyrir tilviljun.“Lærði íslensku sem krakki Óðinn er fæddur og uppalinn í Austurríki, á íslenskan föður og austurríska móður. Hann talar og skrifar hreina íslensku og kveðst hafa lært hana sem krakki. „Ég talaði íslensku við pabba og austurrísku við mömmu. Ákvað svo að fara í háskóla hér og lærði sagnfræði við Háskóla Íslands. Það skerpti á íslenskunni, sérstaklega ritmálinu.“ Hann tileinkar föður sínum, Eyjólfi Melsted, bókina og þakkar honum aðstoð við gerð hennar. Segir bókina eiga sér aðdraganda. „Ég hlaut austurrískt tónlistaruppeldi og spilaði í hljómsveitum hér á landi á háskólaárunum. Svo hef ég alltaf þekkt einn þeirra tónlistarmanna sem komu erlendis frá til Íslands, Pál Pampichler. Hann giftist ömmusystur minni hér en flutti til Austurríkis um það leyti sem ég fæddist og ég hef aldrei þekkt hann öðruvísi en onkel Pauli í Graz. Hann titlar sig enn þá íslenskt tónskáld og er álíka skrítin blanda af Íslendingi og Austurríkismanni og ég.Nálgast efnið frá tveimur hliðum Óðinn viðaði að sér fróðleik í bókina víða. Leitaði í gögnum Útlendingastofnunar, las blöð og endurminningabækur og tók viðtöl við þá aðfluttu tónlistarmenn sem enn eru á lífi og ættingja þeirra. En hvernig heldur hann að þessu fólki hafi liðið hér? „Almennt reyni ég að nálgast það sjónarmið frá tveimur hliðum. Í fyrri hlutanum beiti ég hefðbundnu íslensku sjónarhorni, hvernig erlendur mannafli og erlendir straumar koma til Íslands og í síðari hlutanum er það Austurríkismaðurinn í mér sem er að skrifa, þá beiti ég upplifun tónlistarfólksins. Flest fólkið var ungt að árum og Íslandsferð var ævintýri í augum þess. Yfirleitt var það með samning í höndum svo það fór ekki út í hreina óvissu en vissi þó lítið um Ísland. Flestir ætluðu bara að starfa hér í eitt ár en ílengdust. Mörgum líkaði einfaldlega vel og buðust ótal tækifæri. Þeim leist kannski ekki alltof vel á tónlistarlífið í byrjun, Reykjavík var ólík stórborgum erlendis en þeir sáu hæfileikana í fólki hér.“ Óðinn telur almennt vel hafa verið tekið á móti listafólkinu. Samt hafi orðið vart andstreymis frá Félagi íslenskra tónlistarmanna sem stóð vörð um kaup og kjör og andmælti því að verið væri að ráða erlent fólk til starfa. Það hafi þó ekki beinst persónulega að neinum. „Margir Íslendingar sóttust eftir að komast í sveitir hjá erlendum hljómsveitarstjórum bara til að læra af þeim,“ segir hann. Sumt af því listafólki sem Óðinn skrifar um fann ástina á Íslandi. „Af öllum sem fluttu búferlum hingað ílengdist um það bil helmingur lengur en þrjú ár, sumir voru í áratug og aðrir það sem eftir lifði ævinnar og eiga töluverðan hóp afkomenda,“ upplýsir hann. „Það er heilmikið fyrir grúskara í bókinni, æviágrip, tónlistarsaga og fróðleikur um fólk.“Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 17. júní 2016.
Menning Mest lesið Veltir fyrir sér hvort hann sé dottinn úr tísku Lífið Krabbameinið sem týndist: „Fyrst sagði ég bara fokk!“ Áskorun Páll Óskar genginn í það heilaga: „Besti dagur lífs okkar“ Lífið Kastast í kekki milli Carragher og kærastans Lífið Líkt við apa og klappað eins og hundi Lífið Svar við spurningu lesanda: Hvað má fróa sér oft í viku? Lífið Tískan sýndi trúnaðarbrest í hruninu Lífið Sandler vinnur að Happy Gilmore 2 Bíó og sjónvarp Er sannkölluð Mary Poppins þegar það kemur að töskunni Tíska og hönnun Björk á forsíðu Vogue í fyrsta sinn Tíska og hönnun Fleiri fréttir Listamaðurinn á bak við Áfanga í Viðey látinn Eliza hlaut heiðursverðlaun Fyrsta alþjóðlega barokkhátíðin í Reykjavík Gerður Kristný hlýtur virt norsk bókmenntaverðlaun Hættir sem leikhússtjóri og hefur störf í ráðuneytinu Myndaveisla: Sex listrænum áratugum fagnað með glæsilegri sýningu Amanda og Brák meðal handhafa Íslensku myndlistarverðlaunanna Kaflaskil í íslenskri menningarsögu Hjartnæm stund Guðna með Herði og Kára Grindavíkurbær heiðursgestur Menningarnætur 2024 Kristín Ómarsdóttir meðal þeirra sem hlaut Fjöruverðlaunin Síðasta verk Nóbelsverðlaunahafans gefið út gegn hans eigin óskum Listræn og lífleg starfsemi í gömlu Áburðarverksmiðjunni Myndaveisla: Yfir þúsund manns í listrænu fjöri í Hveragerði Myndaveisla: Þotulið hönnunarbransans fagnaði með stæl Myndaveisla: Fullt út úr dyrum og næstum uppselt fyrir opnun „Óþekka barnið“ í íslenskri myndlist fer nýjar leiðir Íslensk strandmenning í brennidepli á Akranesi Þrífst vel í brjálaðri vinnumenningu í New York Samtal við mömmu sem olli straumhvörfum Deilt um hinn dísæta hnakka: Forheimskandi efnishyggja eða vítamínsprauta? Lofar breyttu lífi með fyrirvara „Tækifæri til að pæla í fallegri veruleika eftir dauðann“ Troðfullt í Marshall-húsinu á opnun listrænna systra Tóku saman höndum fyrir Hendi næst Settist í öll sæti Eldborgar og tók 5000 sjálfsmyndir Emils- og Línu-tónskáldið Georg Riedel látið Kristín og Anna tilnefndar til bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs Hildur Hermóðsdóttir er látin Taka stutt hlé frá leikhúsinu fyrir ferðalög til Perú og Keníu Sjá meira