Eftirlaunaaldur, atvinnuleysi, sóun og arðrán Einar Ólafsson skrifar 26. maí 2016 07:00 Nú liggja fyrir hugmyndir um hækkun eftirlaunaaldurs til sjötíu ára. Hugmyndir í þá veru eru uppi víða á Vesturlöndum. Rökin eru að ævi fólks lengist og þar með sá tími sem fólk nýtur eftirlauna. Og ungu fólki fækkar hlutfallslega þannig að stöðugt færri vinnandi hendur standa undir kostnaði við eftirlaun. Þetta er vissulega gild rök svo langt sem þau ná. En það er full ástæða til að gá að fleiri þáttum en þeim sem snúa bara að mannfjöldaspám. Margt fleira er að breytast en hlutföll aldurshópa. Lítum á nokkur atriði. Tækniþróun er ör, hefur verið það lengi en heldur áfram með stöðugri þróun tölvutækni og þar með sjálfvirkni. Þetta verður að vega á móti fækkun ungra vinnandi handa. Og vinnandi höndum fækkar reyndar ekki bara vegna þess að ungu fólki fækkar heldur líka af því að þeim fækkar sem fá vinnu. Vegna síaukinnar afkastagetu í hinni tæknivæddu framleiðslu minnkar stöðugt þörfin fyrir vinnandi hendur. Þetta kemur fram í viðvarandi atvinnuleysi í flestum þróuðum löndum. Í löndum Evrópusambandsins mældist atvinnuleysi í janúar 2016 8,9% að meðaltali en 19,7% hjá fólki undir 25 ára og hefur verið yfir 15% öll árin frá aldamótum. Þótt atvinnuleysi hafi alla jafna verið talsvert minna hér er hæpið að stóla á að þannig verði um ókomna tíð. Önnur breyting er sú að framleiðsla og neysla á Vesturlöndum er í rauninni komin langt fram úr þörfunum. Við þekkjum umræðuna um matarsóun og sama á við um fjölmargar aðrar vörur svo sem fatnað, húsgögn og alls konar tól og tæki. Þetta er ekki bara efnahagslegt vandamál heldur líka umhverfislegt. Af þeim sökum er að því komið að reynt verði að sporna við þessari þróun og takmarka neyslu og sóun og þar með framleiðslu.Endurskoðun nauðsynleg Atvinnusköpun felst þá fyrst og fremst í alls kyns þjónustu sem er meira og minna þarflaus og gagnslaus og skapar ekkert annað en vinnu og hreyfingu fjármagns frá einni vinnandi hendi til annarrar. Það væri þá kannski nær að þeir sem hafa verið lengi á vinnumarkaði rými fyrir hinum yngri og það fjármagn sem fer í atvinnuleysisbætur fari í staðinn til greiðslu eftirlauna. Þriðja breytingin er sú að arðrán og ójöfnuður fer sívaxandi. Æ stærri hluti af þjóðartekjum flestra landa fer í sjóði æ færri auðkýfinga sem hafa lag á að koma miklum hluta tekna sinna undan skattheimtunni þannig að þær nýtast ekki í hinni sameiginlegu velferðarþjónustu, þar á meðal til að greiða lífeyri og þjónustu við aldraða. Ef þetta fé yrði sótt mætti nýta hluta þess til að greiða eftirlaun í stað þess að láta fólk vinna lengur í þessu arðránskerfi. Eftirlaunaaldur ætti að skoða í þessu samhengi og í samhengi við vinnutímann almennt og hugmyndir um styttingu hans. Ef fyrirsjáanlegt er að eftirlaunakerfið eins og það er nú geti ekki staðið undir núverandi eftirlaunaaldri þarf að endurskoða það. Og svo er sjálfsagt að líta til einhverra útfærslna á sveigjanlegum starfslokum, enda eru óskir og þarfir fólks misjafnar.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu þann 26. maí. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Halldór 20.04.2024 Halldór Fyrirliði Íslands Helena Ólafsdóttir Skoðun Samkvæmt Umboðsmanni Alþingis eru lög um hvalveiðar úrelt Henry Alexander Henrysson Skoðun Laskað stýri, léleg vél og lekur bátur Sigurður Páll Jónsson Skoðun Fé, fæða og fjármálaáætlun Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir Skoðun #Katrín er minn forseti Elín Hirst Skoðun Má brjóta lög? Sigríður Ólafsdóttir Skoðun Áttu efnaða foreldra eða ekki? Thelma Lind Jóhannsdóttir Skoðun Kjósum Helgu Þórisdóttur Ragnheiður Stefánsdóttir Skoðun Um sjálfstæði þjóðar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fyrirliði Íslands Helena Ólafsdóttir skrifar Skoðun Samkvæmt Umboðsmanni Alþingis eru lög um hvalveiðar úrelt Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fé, fæða og fjármálaáætlun Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Laskað stýri, léleg vél og lekur bátur Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun #Katrín er minn forseti Elín Hirst skrifar Skoðun Svart er það og yfirgangur mikill Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Um sjálfstæði þjóðar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Skapandi ónákvæmni tveggja hagfræðinga Sirrý Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Af hverju Helgu Þórisdóttur? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Kjósum Helgu Þórisdóttur Ragnheiður Stefánsdóttir skrifar Skoðun Má brjóta lög? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Að skilja íslenskt félagslegt viðmið Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Traust og gagnsæi Halldór Auðar Svansson skrifar Skoðun Framtíð Dalanna heillar Garðar Freyr Vilhjálmsson skrifar Skoðun Grunnskóli á krossgötum Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Árnadóttir,Þóra Geirlaug Bjartmarsdóttir skrifar Skoðun Öryggisógnir í breyttum heimi Jóhann Friðrik Friðriksson skrifar Skoðun Höfnum óeðlilegri hagnýtingu sjálfboðaliða Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Að skilja faglega Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Læknafélag Íslands skilar ekki auðu Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Áttu efnaða foreldra eða ekki? Thelma Lind Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Farsæl hagræðing í kjötiðnaði innan ramma samkeppnislaga Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Kennarar – á hraðbraut í kulnun Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands – horfum til framtíðar Egill Steinar Ágústsson skrifar Skoðun Er of mikill hiti í hleðslunni hjá þér? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Hvað felst í frumvarpi til laga um breytingu á húsaleigulögum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju eru kaupin á TM ekki á dagskrá aðalfundar Landsbankans? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Skortur á möguleikanum á dánaraðstoð leiðir til þess að fólk tekur eigið líf Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Varnargarðar utan um fólkið í Grindavík Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Meiri pening, takk Gunnar Úlfarsson skrifar Skoðun Gervigreind og máttur tungumálsins Þorsteinn Siglaugsson skrifar Sjá meira
Nú liggja fyrir hugmyndir um hækkun eftirlaunaaldurs til sjötíu ára. Hugmyndir í þá veru eru uppi víða á Vesturlöndum. Rökin eru að ævi fólks lengist og þar með sá tími sem fólk nýtur eftirlauna. Og ungu fólki fækkar hlutfallslega þannig að stöðugt færri vinnandi hendur standa undir kostnaði við eftirlaun. Þetta er vissulega gild rök svo langt sem þau ná. En það er full ástæða til að gá að fleiri þáttum en þeim sem snúa bara að mannfjöldaspám. Margt fleira er að breytast en hlutföll aldurshópa. Lítum á nokkur atriði. Tækniþróun er ör, hefur verið það lengi en heldur áfram með stöðugri þróun tölvutækni og þar með sjálfvirkni. Þetta verður að vega á móti fækkun ungra vinnandi handa. Og vinnandi höndum fækkar reyndar ekki bara vegna þess að ungu fólki fækkar heldur líka af því að þeim fækkar sem fá vinnu. Vegna síaukinnar afkastagetu í hinni tæknivæddu framleiðslu minnkar stöðugt þörfin fyrir vinnandi hendur. Þetta kemur fram í viðvarandi atvinnuleysi í flestum þróuðum löndum. Í löndum Evrópusambandsins mældist atvinnuleysi í janúar 2016 8,9% að meðaltali en 19,7% hjá fólki undir 25 ára og hefur verið yfir 15% öll árin frá aldamótum. Þótt atvinnuleysi hafi alla jafna verið talsvert minna hér er hæpið að stóla á að þannig verði um ókomna tíð. Önnur breyting er sú að framleiðsla og neysla á Vesturlöndum er í rauninni komin langt fram úr þörfunum. Við þekkjum umræðuna um matarsóun og sama á við um fjölmargar aðrar vörur svo sem fatnað, húsgögn og alls konar tól og tæki. Þetta er ekki bara efnahagslegt vandamál heldur líka umhverfislegt. Af þeim sökum er að því komið að reynt verði að sporna við þessari þróun og takmarka neyslu og sóun og þar með framleiðslu.Endurskoðun nauðsynleg Atvinnusköpun felst þá fyrst og fremst í alls kyns þjónustu sem er meira og minna þarflaus og gagnslaus og skapar ekkert annað en vinnu og hreyfingu fjármagns frá einni vinnandi hendi til annarrar. Það væri þá kannski nær að þeir sem hafa verið lengi á vinnumarkaði rými fyrir hinum yngri og það fjármagn sem fer í atvinnuleysisbætur fari í staðinn til greiðslu eftirlauna. Þriðja breytingin er sú að arðrán og ójöfnuður fer sívaxandi. Æ stærri hluti af þjóðartekjum flestra landa fer í sjóði æ færri auðkýfinga sem hafa lag á að koma miklum hluta tekna sinna undan skattheimtunni þannig að þær nýtast ekki í hinni sameiginlegu velferðarþjónustu, þar á meðal til að greiða lífeyri og þjónustu við aldraða. Ef þetta fé yrði sótt mætti nýta hluta þess til að greiða eftirlaun í stað þess að láta fólk vinna lengur í þessu arðránskerfi. Eftirlaunaaldur ætti að skoða í þessu samhengi og í samhengi við vinnutímann almennt og hugmyndir um styttingu hans. Ef fyrirsjáanlegt er að eftirlaunakerfið eins og það er nú geti ekki staðið undir núverandi eftirlaunaaldri þarf að endurskoða það. Og svo er sjálfsagt að líta til einhverra útfærslna á sveigjanlegum starfslokum, enda eru óskir og þarfir fólks misjafnar.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu þann 26. maí.
Skoðun Samkvæmt Umboðsmanni Alþingis eru lög um hvalveiðar úrelt Henry Alexander Henrysson skrifar
Skoðun Grunnskóli á krossgötum Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Árnadóttir,Þóra Geirlaug Bjartmarsdóttir skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Læknafélag Íslands skilar ekki auðu Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Hvað felst í frumvarpi til laga um breytingu á húsaleigulögum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju eru kaupin á TM ekki á dagskrá aðalfundar Landsbankans? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar
Skoðun Skortur á möguleikanum á dánaraðstoð leiðir til þess að fólk tekur eigið líf Ingrid Kuhlman skrifar