Ævintýralegt lífshlaup Matthíasar: Hefur verið líkt við Forrest Gump

„Það er hræðileg tilfinning að upplifa að það vilji mann enginn, að vera bara einn,“ segir Matthías Bergsson. Ævisaga hans, Munaðarleysinginn, sem skrifuð er af Sigmundi Erni Rúnarssyni, kemur út á miðvikudaginn. Þar er sögð saga Matthíasar, eða Matta eins og hann er gjarnan kallaður, en sagan nær allt frá munaðarleysingjahæli í Reykjavík á sjötta áratug síðustu aldar til ævintýra og erfiðleika í Bandaríkjunum. Lífshlaup Matta er skrautlegra en flestra og myndi söguþráðurinn líklega sóma sér vel í bíómynd enda hefur sögu hans stundum verið líkt við kvikmyndina Forrest Gump.

„Ég verð að vara þig við, ég bjó í Bandaríkjunum í hátt í fimmtíu ár og á stundum dálítið erfitt með að tjá mig á íslensku,“ segir Matthías með bandarískum hreim þegar við fáum okkur sæti á American Bar í Austurstræti. Það er vel við hæfi að viðtalið fari fram á þessum stað þar sem bandarískum kennileitum er flaggað.

Breyttist allt þegar bróðirinn lést

Sagan hefst í Reykjavík árið 1949, árið sem Matthías fæddist. Bróðir hans, Ómar, fæddist ellefu mánuðum síðar og fyrstu þrjú árin í lífi hans lék hamingjan við fjölskylduna. Líf litlu fjölskyldunnar, sem samanstóð af þremur bræðrum og foreldrum þeirra, breyttist skyndilega þegar yngsti bróðirinn lést aðeins tveggja mánaða gamall. „Það er svo skrítið, ég man við vorum nýbúnir að fá þríhjól, við vorum svo litlir,“ segir hann.

Fjölskyldan var stödd í sumarbústað í Fagranesi þar sem þau ætluðu að búa sér heimili. Móðir hans var inni með litla bróður þeirra og faðir þeirra í vinnunni meðan bræðurnir léku sér á nýju þríhjólunum sínum. Móðir þeirra kom skyndilega út í uppnámi með bróður þeirra bláan í fanginu og kallaði í örvæntingu á bræðurna að sækja pabba sinn.

„Við brunuðum niður malarveginn á þríhjólunum að sækja pabba í vinnuna,“ segir hann. 

„Þetta er eitthvað sem maður gleymir aldrei.“ Litli bróðir var látinn, dánarorsökin var vöggudauði. 

„Það breyttist allt. Ég man aldrei eftir að hafa séð mömmu og pabba saman eftir þetta.“

Foreldrarnir ungu skildu í kjölfarið og móðir Matta tók upp samband við bandarískan mann. Fyrst um sinn bjuggu bræðurnir með mömmu sinni en þeir voru svo aðskildir. Matti bjó með pabba sínum en Ómar bróðir hans fór í fóstur til danskra hjóna. „Það var svo erfitt þegar Ómar var tekinn af mér, við vorum svo nánir. Við vorum eins og tvíburar.“

Móðir hans hafði eignast annað barn og hélt til Bandaríkjanna með nýja manninum.

Mamma, mamma!

Áður en hún yfirgaf landið kvaddi hún syni sína hjá ömmu þeirra og afa. Það var líka stund sem situr alltaf í minninu. „Við vorum svo glaðir að sjá mömmu en svo sagði hún okkur að hún væri að fara í burtu. Hún fór svo út og við eltum hana. Hún fór út á biðstöð og við fylgdumst með henni stíga upp í strætisvagninn en þorðum ekkert að segja. Ekki fyrr en vagninn fór af stað, þá hlupum við á eftir og öskruðum grátandi „mamma, mamma!“.“

Kvaldi sjálfan sig

Faðir hans var kominn í talsverða óreglu á þessum tíma og gat því ekki haft Matta hjá sér. Honum var því komið fyrir á munaðarleysingjaheimilinu Steinahlíð í Elliðaárdalnum. Honum leið illa og hann byrjaði að skaða sjálfan sig. „Ég kroppaði mig til blóðs og neitaði mér um að kúka. Ég setti hælinn eins fast og ég gat upp í rassinn þannig að ég gæti ekki kúkað. Ég þoldi mig ekki og langaði að pína mig.“ Þetta var leið barnsins til þess að takast á við aðstæður sem það hafði ekkert um að segja. Matti var illa á sig kominn, borðaði lítið sem ekkert og var orðinn mjög horaður.

Þó það hafi reynt á að vera yfirgefinn og skilinn eftir á munaðarleysingjaheimili þar sem enginn vitjaði hans þá tekur hann fram að fólkið sem vann þar hafi verið gott við hann. „Þarna var yndisleg eldri kona sem hjálpaði mér að byrja að læra að lesa. Maður grípur í hverja þá manneskju sem er góð við mann. Þessi kona tók mig undir vænginn sinn, sagði mér sögur og las fyrir mig bókina um Prins Valíant. Þessi góða kona fékk mig til þess að hætta að halda í mér.“

Á heimilinu á kvöldin voru þeir þrír eftir, hin börnin voru bara í gæslu yfir daginn. „Við munaðarleysingjarnir vorum eftir og hin börnin létu okkur alveg finna fyrir því að enginn kæmi að sækja okkur,“ segir hann.

Rænt í sveitinni 

Eftir nokkra mánuði á Steinahlíð fór hann í sveit á Syðri-Reyki. Fólkið þar vildi honum vel en honum leið samt ekki eins og hann ætti heima þar. Það dró þó til tíðinda einn daginn þegar skörungur að nafni Gróa Jakobína Jakobsdóttir, eiginkona frænda hans, Steins Einarssonar í Vatnagörðum á Eyrarbakka, kom og sótti hann á skólalóðina í sveitaskólanum sem hann var í. „Hún rændi mér,“ segir hann hlæjandi en ráninu er lýst með miklum tilþrifum í bókinni. Það reyndist honum mikið gæfuspor. 

„Gróa í Vatnagörðum var aðalmanneskjan í mínu lífi, ég virti hana meira en mína eigin móður. Hún kom og sótti mig og henti mér inn í bíllinn. Sagði: „Matthías, þú kemur með mér, þetta er ekki nógu gott fyrir þig. Gróa var algjörlega sérstök manneskja,“ segir hann og brosir innilega.

Sjálf áttu Gróa og Steinn sjö börn, auk þess sem Matti var fjórða barnið sem þau tóku í fóstur. „Þarna leið mér eins og ég tilheyrði einhverjum. Ég varð hluti af fjölskyldunni.“

Þarna var Matti illa farinn, allt of horaður með beinkröm. „Þegar ég kom til þeirra fékk ég vonina aftur og var ekki lengur einn.“

Í Vatnagörðum var nóg að bíta og brenna. Matti öðlaðist fljótt heilsu á ný og fyrir tilstilli Gróu byrjaði hann að skrifast á við móður sína í Ameríku.



Aftur með Ómari 

Á Eyrarbakka gekk honum vel. Við fermingu stóð honum svo til boða að taka annaðhvort í landspróf, fara til föður síns sem þá bjó á Tálknafirði með Ómari bróður hans eða fá hjálp við að fara til Ameríku og finna móður sína. „Ómar hafði vinninginn. Ég vildi vera aftur með honum.“

Á Tálknafirði fór hann að vinna í frystihúsinu þar sem bræðurnir lærðu að beita og flaka. Loksins voru þeir sameinaðir. Hann undi sér vel í frystihúsinu og ætlaði sér ekki á sjóinn þegar hann var beðinn um að taka pláss á báti. „Það var komið til mín einn daginn '63 og mér er sagt að ég verði að koma á sjóinn en ég vildi það ekki. Sætu stelpurnar voru að vinna í frystihúsinu og ég vildi vera þar,“ segir hann og skellir upp úr. Úr varð þó að Matti fór á sjóinn.

Leiðin lá til Ameríku 

Með sjómennskunni komu peningarnir og það kom að því að hann var orðinn svo vel efnaður að stefnan var sett til Ameríku að heimsækja móður sína. Hann lagði af stað til fyrirheitna landsins og stóð fyrst á bandarískri grund 6. júní 1966. Sama dag og allir leigubílstjórar voru í verkfalli. Móðir hans bjó þá í hjólhýsi með seinni manni sínum og þremur börnum þeirra.

„Ég komst fljótt að því að mamma var hálfgerður fangi þarna. Hún mátti ekkert gera án mannsins síns, Carls. Hann var ekki vondur við hana en hann vildi ráða. Hún mátti ekki fara ein út í búð og hann vildi ekki að hún tæki bílpróf. Ég lærði nógu mikla ensku með hennar hjálp til þess að taka bílprófið úti. Hún sagði svo við mig, heyrðu ég kenndi þér þetta, ég get alveg tekið prófið sjálf. Og hún tók prófið en hann var ekki sáttur við það, hann vildi hafa hana heima.“

Ástin bankar upp á 

Matti var ekki búinn að vera lengi í Ameríku þegar hann var kolfallinn fyrir landi, þjóð og ekki síst matnum. „Ég fór svo aftur til Íslands þegar ég var orðinn blankur til þess að vinna og ná mér í meiri pening.“

Þegar því takmarki var náð fór hann aftur út til móður sinnar en þá var Ómar bróðir hans með í för. Eftir nokkra mánuði lá leiðin aftur til Íslands að vinna og þá varð hann ástfanginn af ungri konu sem hann kynntist í Þrastarlundi

„Ég man ég hugsaði að þessi ætti eftir að verða mín. Hún var allt öðruvísi en allar hinar stelpurnar og ég bar svo mikla virðingu fyrir henni,“ segir hann með blik í augum. Þessi sama kona átti eftir að koma aftur inn í líf hans 45 árum síðar. „Síðan var það móðurástin sem kallaði og ég fór aftur út til Bandaríkjanna. Við skrifuðumst á í nokkur ár en svo fékk ég bréf um að ég skyldi hætta þessum ástarjátningum, hún væri núna gift kona og ætti barn.“ Hann virti það en gleymdi henni aldrei og hugsaði oft til hennar í gegnum árin.

Á búgarði Marlboro-mannsins

Lífið í Bandaríkjunum var ævintýralegt. Tækifærin voru á hverju strái. Bræðurnir réðu sig báðir í vinnu og fyrsta starfið úti var í Colorado Springs, á búgarði sjálfs Marlboro-mannsins sem auglýsti þær sígarettur um langt skeið. Næst lá leiðin inn í borgina. „Þá fórum við Ómar að vinna í ráðhúsinu. Ég var að vinna í deild sem sá um teikningar fyrir skolplagnakerfi og Ómar var í skjalasafni Vatnsveitunnar. Okkur leiddist alveg rosalega.“ Bræðurnir vildu meiri ævintýri. „Ég fékk síðan vinnu á skíðahótelinu Broadmoore Resort í Klettafjöllunum í Colorado Springs. Ómar fór að vinna í silfurnámu og var með miklar tekjur.“

Þjónaði Marlene Dietrich

Í starfi sínu á hótelinu kynntist Matti nokkrum stórstjörnum sem dvöldu á hótelinu, hann skautaði með Peggy Flemming og þjónaði Marlene Dietrich. „Ég var á næturvöktum og eiginlega það eina sem ég þurfti að gera var að svæfa Marlene Dietrich,“ segir hann hlæjandi. Söngkonan varði stórum hluta ársins á hótelinu, þarna var hún um sjötugt og átti erfitt með svefn.

„Hún bað mig að finna fyrir sig róandi te svo hún gæti sofið. Hún fór aldrei úr rúminu. Ég fór oft með mat til hennar og talaði aðeins við hana. Hún var bara eins og ryk, hefði ég blásið á hana þá hefði hún fokið í burtu. Hún bað oft um mig og spurði einu sinni hvort það væri satt að við Íslendingar hefðum aldrei áhyggjur af því hvaðan næsta máltíð kæmi eða hvar við ætluðum að finna kodda til að leggja höfuðið á í kvöld. Ég sagði já, ég held að það sé rétt. Ég hef aldrei haft áhyggjur af því hvar ég ætla að sofa í nótt eða hvaðan næsta máltíð kemur.

Þetta var sennilega uppáhaldstíminn minn í Ameríku,“ segir Matti hugsi.

Eftir að hafa starfað á hótelinu í dágóðan tíma var kominn tími til þess að halda áfram og nú var stefnan sett á Kaliforníu þar sem hann vildi komast á skip og sigla um Kyrrahafið. „Ég fór þangað með félaga mínum. Þar hittum við Alice Cooper í partíi hjá einhverjum vinum hans. Æðislegur maður og eðlilegur, vorum bara að kjafta og spila billjard.“ 

Matti fékk starf á fragtara og sigldi um Kyrrahafið næstu árin. Meðal annars til Ástralíu, Japans og Tókýó.

Slapp við Víetnam

Svo kom kallið, þar sem hann var fæddur fyrir 1950 þá var hann skyldaður til þess að sinna herþjónustu. Við tóku þrjú ár í erfiðri og harðri herþjálfun fyrir Víetnamstríðið. „Þá var sagt við mann: annaðhvort kemur þú til baka dauður í plastpoka eða lamaður. En ég get lofað ykkur einu, sagði liðþjálfinn, það kemur enginn til baka eins. Þið verðið allir skaðaðir en það verður ekki endilega hægt að sjá skaðann. Sumir þessara liðþjálfa sem voru að þjálfa okkur höfðu verið í Víetnam og þetta var bara truflað fólk. Það var rosalega skrítið allt þarna og neikvætt andrúmsloft.“

Matti slapp þó með skrekkinn við að fara til Víetnam. „Ég fór í gegnum alla þessa þjálfun og var kominn til eyjunnar Okinawa þegar Nixon ákveður að það verði ekki fleiri sendir til Víetnam. Það munaði bara tveimur eða þremur dögum. Ég varð fyrir vonbrigðum. Maður var búinn að byggja sig svo upp fyrir þetta,“ segir hann og vísar í þann hugsanagang sem mönnum er kenndur í hernum.

Fljótlega eftir þetta ákvað hann að hætta í hernum og leið hans lá til Havaí sem hann hafði kynnst á siglingum sínum. Hann bjó þar næstu fimmtán árin.“

Eiginkona og börn 

Fyrst um sinn vann hann hjá dreifingarfyrirtæki og fór svo að vinna sem bílstjóri við að keyra peninga frá fyrirtækjum í banka. Þar vann hann meðan hann kláraði að taka pungaprófið og keypti sér í framhaldinu bát og það varð atvinna næstu árin hans að starfa sem skipstjóri á stangveiðibát. Á Havaí sigldi hann stundum með þekkt fólk. Meðal annars boxarann Sugar Ray Leonard, André og O.J. Simpson auk þess sem hann kynntist morðingja Johns Lennon.

Á Havaí kynntist hann líka Kathy, þýskættaðri konu sem varð eiginkona hans og barnsmóðir. Þau eignuðust þrjár stelpur, ein lést í móðurkviði en hinar eru 32 og 25 ára í dag. Þau skildu eftir 17 ára hjónaband. „Kathy hélt framhjá mér en við vorum saman í átta ár eftir það. Sambandið varð aldrei eins og ég átti líka alltaf erfitt með að elska. Það hefur fylgt mér í gegnum lífið að vera svona varkár og að vera hræddur við að vera hafnað,“ segir hann.

Óregla í skuggalegu glæpahverfi

Eftir skilnað þeirra Kathy fór hann til Ómars bróður síns, sem bjó enn í Bandaríkjunum. „Ómar hafði bakbrotnað, var mjög illa farinn og mikið veikur. Ómar byrjaði að drekka þegar hann var í hernum og drakk mikið.“

Sjálfur var Matti farinn út af beinu brautinni. „Ómar var á mjög sterkum lyfjum eins og oxycontin og morfíni og ég byrjaði að fikta í þessu.“

Næstu árin sökk hann dýpra. Hann bjó með Ómari í glæpahverfi þar sem öllu var stolið og allt var flóandi í eiturlyfjum. Hann fékk lítið að gera, vann þó inn á milli í stöku verkefnum en drakk sífellt meira og auk þess bættust við lyf og dóp ásamt skuggalegum félagsskap. Hann sökk dýpra og dýpra án þess að gera sér fyllilega grein fyrir því. Matti var orðinn veikur og illa farinn þegar hann reyndi að fyrirfara sér með því að reka hníf í brjóstið á sér.

Ung útigangskona sem hann og félagi hans höfðu tekið að sér bjargaði honum með því að hringja á sjúkrabíl. „Þetta var ung stelpa sem var í eiturlyfjum og átti engan að. Hún bað mig að vera vin sinn en ég komst fljótlega að því að hún átti við geðræn vandamál að stríða. Hún átti engan að, foreldrar hennar höfðu látist þegar hún var lítil og stjúpmóðir hennar vildi ekki tala við hana. En það var hún sem bjargaði mér. Seinna lést hún svo í bílslysi, greystelpan.“

Hann rankaði við sér á spítala nokkrum dögum síðar og í kjölfarið fór hann að huga að því að koma sér á beinu brautina á ný. Ómar bróðir hans lést skömmu síðar af langvinnum veikindum og þá tók Matti sig til, flutti úr glæpahverfinu og til dóttur sinnar.

Fann æskuástina aftur 

Það var þar sem hann fór að hugsa aftur til heimahaganna. Hann var illa á sig kominn, andlega og líkamlega. 

Fyrir framan tölvuskjáinn rakst hann svo aftur á æskuástina, þá sömu og hafði heillað hann á Íslandi 45 árum fyrr. „Við fórum að spjalla saman og það kom í ljós að hún hafði misst manninn sinn langt fyrir aldur fram nokkrum árum fyrr og var orðin ekkja,“ segir hann og ljómar þegar hann talar um æskuástina.

Þegar Matti hafði jafnað sig og var kominn í betra stand ákvað hann að láta verða af því að fara aftur til Íslands. Hugurinn leitaði til rótanna og Ameríka var ekki lengur jafn heillandi og hún hafði verið öllum þessum áratugum fyrr. 

Hann hélt heim á leið og á flugvellinum var það æskuástin sem tók á móti honum. „Ég var illa farinn þegar ég kom hingað fyrir þremur árum. Var með mikla bakverki og þurfti að fara í aðgerð á öxl. En ég hef fundið það út að mér líður best þegar ég fer á sjóinn.“ 

Ánægður að vera kominn heim 

Matti hefur verið á strandveiðum við Patreksfjörð á bátnum Andra BA 100. Þar á hann hús og land sem hann erfði eftir föður sinn. „Ég er mikil aflakló hérna á Patró og er að verða kominn með 35 tonn síðan í maí,“ segir hann hlæjandi enda unir hann sér vel á sjónum. „Mér hefur alltaf fundist gaman að vinna og vera í kringum venjulegt fólk.“

Matti segir það hafa verið skemmtilegt verkefni að segja sögu sína en Sigmundur Ernir kom vestur til hans þar sem hann tók viðtöl fyrir skrif bókarinnar. „Það er búið að vera æðislegt en mér finnst í raun merkilegust þessi koma mín aftur til Íslands. Það hefur breytt svo miklu fyrir mig. Ég er algjörlega búinn að koma mér í gang líkamlega og tilfinningalega. Og í fyrsta skipti í mörg ár er ég búinn að ná mér á strik efnahagslega, á smá pening í bankanum og hef efni á að gera hitt og þetta. Þetta er mjög skemmtilegt. Ég elska Ísland og það er svo yndislegt að vera kominn aftur heim.“