68 er 68

Þeir elstu sem jafnan eru kenndir við 68-kynslóðina eru 68 ára í ár. Þeir eru fæddir 1946 og komust á eftirlaunaaldur í fyrra. Sumir eru hættir að vinna, nauðugir eða viljugir, og hjá öðrum er stutt í starfslokin. Þótt 68-kynslóðin sé ekki einsleitur hópur og ómögulegt sé að setja alla undir sama hatt er margt sem sameinaði ungt fólk á árunum kringum 1968. Til að mynda að vilja umfram allt ekki feta í fótspor foreldra sinna, sem unga fólkinu þótti óttalega smáborgaralegir og um fátt annað hugsa en efnisleg gæði. Að „vera“ frekar en „eiga“ og slá öllu upp í kæruleysi var meira í anda 68-kynslóðarinnar.

Þessi kynslóð varð fyrirferðarmeiri en kynslóðirnar á undan, gagnrýnni á alla skapaða hluti og óhrædd að lýsa andúð sinni á því sem henni þótti miður fara í samfélaginu. Viðhorfin spegluðust með afgerandi hætti í lífsstíl, tísku, kvikmyndum, sjónvarpi, bókmenntum, myndlist og þó fyrst og fremst tónlist. Efalítið hefur 68-kynslóðinni þótt lagið When I'm Sixty Four sem Paul McCartney söng árið 1967 skemmtilegt og skrítið. Textinn var einhvern veginn á skjön við tíðarandann og kallaði ósjálfrátt fram myndlíkingar. Var hægt að ímynda sér sig 64 ára, hvað þá sjálft átrúnaðargoðið svona aldurhnigið? Æskan er alltaf eilíf í augum æskunnar. En svo verður fólk fullorðið, roskið og gamalt. Líka 68-kynslóðin, sem sumum af yngri kynslóðum finnst hafa svikið sínar gömlu hugsjónir og ekki gengið síður hart fram í efnishyggjunni en þær fyrri.

Á árunum eftir stríð vænkaðist hagur almennings á Vesturlöndum. Lýðræði, jöfnuður og mannréttindi voru meira í brennidepli, almannatryggingar og heilsugæsla efldust og menntun var ekki lengur munaður útvalinna. 68-kynslóðin fékk því ýmislegt upp í hendurnar, sem foreldrar þeirra púluðu fyrir í svita síns andlits. Og hafði að margra mati enga ástæðu til að gera æskubyltingu eins og uppsteyt hennar var stundum kölluð. Reyndar í nafni ástar, friðar og fagurra hugsjóna. Víetnamstríðið var í algleymingi og því mótmælti 68-kynslóðin ákaft með kröfuspjöld í mótmælagöngum. Eða í ræðu, riti og tónlist – á stundum undir áhrifum vímuefna.

Svona var lífið í hnotskurn í þá daga. Núna standa kurteis börn upp fyrir 68-kynslóðinni í strætó og hún verður alveg hissa og kannski pínulítið móðguð. Þótt ung sé í anda stendur hún á þeim tímamótum að þurfa að huga að starfslokum sínum. Stundin er komin, elsti árgangur 68-kynslóðarinnar þarf að pæla í lífeyrisgreiðslum, réttindum, skerðingum, sköttum og sparnaði til að „eiga“ og „vera“.

68 ára Líf, starf og starfslok yngstu eldri borgaranna sem eru öll fædd 1946



Álfheiður Steinþórsdóttir sálfræðingur

Enn í 100% starfi

„Ég kom heim eftir háskólanám í Svíþjóð og fór ekki að vinna við mitt fag fyrr en um þrítugt og þá hjá ríki og borg. Við Guðfinna Eydal stofnuðum fyrstu sjálfstæðu sálfræðistofuna á Íslandi, sem við rekum enn. Samhliða rekstrinum höfum við skrifað bækur og haldið námskeið. Ég er enn í 100% starfi, sem ég lít einnig á sem hugsjón. Á meðan ég hef áhuga, metnað og heilsu hef ég ekki hugsað mér að hætta að vinna. Undanfarið hef ég þó leyft mér að taka mér frí innanlands og í útlöndum eða sameinað frí og vinnuferðir. Ég nýt lífsins; lifi í núinu og á góða fjölskyldu. Frá því það varð skylda hef ég borgað í lífeyrissjóð og fengi nú mánaðarlega um 150 þúsund krónur eða svo. Fyrir nokkrum árum keypti ég hlutabréf hjá Kaupþingi til að eiga til elliáranna. Sá sjóður tapaðist í hruninu og síðan hef ég ekki trú á bönkunum. Mín kynslóð gerir meiri kröfur og biður ekki afsökunar á sjálfri sér eins og kynslóðirnar á undan. Hún er menntaðri og hefur tekið og tekur enn virkan þátt í samfélaginu og er sér meðvitandi um hreyfingu og mataræði. Ég ímynda mér að sjötugir núna séu oft eins og fimmtugir áður fyrr. Þótt sjálf kjósi ég að vinna áfram, skil ég þá vel sem ekki eru í áhugaverðu starfi, eru þreyttir og vilja hætta að vinna sem fyrst."

Friðgerður Elín Bjarnadóttir, aðstoðarkona fatlaðra

Tekur einn dag í einu

„Ég hef unnið ýmis störf, meðal annars í verslun og á skrifstofu. Árið 1984 hóf ég störf hjá Akraneskaupstað sem aðstoðarkona í grunnskóla og síðar á sérdeild fyrir fjölfatlaða við Brekkubæjarskóla. Þar vann ég í fjórtán ár eða þar til ég gerðist ríkisstarfsmaður og elti fólkið mitt úr sérdeildinni, sem var að flytja á nýtt sambýli. Á þessum tíma missti ég manninn minn og aðstæður breyttust. Ég hef unnið láglaunastörf í tæp þrjátíu ár og hef því alltaf verið blönk. Í fyrra var ég orðin þreytt en gat þó ekki alveg slitið tengslin, vinn núna 26,5% starfshlutfall og hóf úttekt úr lífeyrissjóðnum. Það er ekki nóg að vera vitur eftir á því ég sé núna að ég fór alltof seint að borga í séreignarsjóð. Ég hafði ekki kynnt mér nægilega vel áður hversu mikið ég fengi úr lífeyrissjóðnum og því um líkt. Tekjurnar eru nokkuð rýrari en áður. Breytingin er þó ekki stórvægileg, enda hef ég svo lengi haft úr litlu að spila. Ég fer lítið í ferðalög og afar sjaldan til útlanda. Þótt ég hafi aldrei verið hippi tek ég einn dag í einu eins og þeir gerðu. Mín kynslóð gerir samt örugglega meiri kröfur en til dæmis foreldrar mínir, afar og ömmur, og er sér meðvitaðri um að láta sér líða sem best í ellinni. Bítlakynslóðin er enn í fullu fjöri!“

 

Jóhannes Daði Halldórsson, varaformaður Verkalýðs- og sjómannafélags Keflavíkur

Hefði viljað vinna til sjötugs

„Mér var sagt upp í fyrra hjá Isavia þar sem ég vann á þungavinnuvélum eins og ég gerði hjá varnarliðinu í þrjátíu ár áður. Það er aldrei gaman að missa vinnuna, ég hefði viljað vinna til sjötugs. Núna er ég í hlutastarfi hjá VSK, sé til dæmis um sumarbústaðina. Í hruninu varð mér hált á að hafa skrifað upp á fyrir aðra og varð því að taka lán til að borga annarra manna skuldir, að öðrum kosti hefði ég þurft að selja húsið. Þótt ég hafi borgað í lífeyrissjóð, hef ég minna umleikis en áður. Ég segi oft að þeir sem hafa bara tekjur úr lífeyrissjóði eða frá TR geti hvorki lifað né dáið. Upphæðin nær ekki einu sinni viðmiðunarmörkum. Vissulega hefði ég átt að vera fyrirhyggjusamari, nurla svolítið til efri áranna. Húsið er í rauninni minn sparnaður en líklega verð ég að minnka við mig fljótlega. Ég þarf að spara meira en áður og leyfi mér sjaldan að fara í bíó, út að borða eða því um líkt. Sjálfur ólst ég ekki upp í ríkidæmi, en á þeim tíma var samt mikill uppgangur á öllum sviðum. Mín kynslóð gerir því trúlega meiri kröfur til lífsgæða en kynslóðirnar á undan. Verst er að núna er allt í niðursveiflu og ýmislegt sem þótti sjálfsagt þegar ég var ungur, til dæmis læknisþjónusta, virðist í æ meiri mæli vera bara fyrir útvalda.“

Peningaráð: Mikilvægt að þekkja sinn rétt

Um sjötíu manns hafa að meðaltali sótt námskeiðin Fjármál við starfslok, sem VÍB, eignastýringarþjónusta Íslandsbanka, hóf að bjóða upp á árið 2010. Á námskeiðunum leiðir Björn Berg Gunnarsson, deildarstjóri VÍB, þátttakendur í allan sannleika um ráðstöfun lífeyrissparnaðar, skatta og skerðingar, skynsamlega ávöxtun peninga og ótal margt fleira sem huga þarf að þegar starfslok nálgast. Björn segir elsta árgang 68-kynslóðarinnar ekki hafa verið nægilega fyrirhyggjusaman að kynna sér breytingar á fjármálum sem oftast verða við umskiptin og bendir á nokkur gagnleg atriði:

Hagnýt vefsíða

Á nýstofnaðri vefsíðu sem tileinkuð er fjármálum sextugra og eldri eru ýmsar hagnýtar upplýsingar.

Úttekt á sparnaði

Fyrir starfslok þurfa margir að taka stórar ákvarðanir, sem auk annars snúast um hvenær á að hefja töku lífeyris og hvernig eigi að haga úttekt séreignarsparnaðar. Um séreignarsparnaðinn gætir til dæmis oft þess misskilnings að úttekt skerði lífeyri og greiðslur Tryggingastofnunar. Að vísu skerðir úttektin sérstaka framfærsluuppbót og einnig skerðast greiðslur TR vegna vaxta af fé sem ávaxtað er með útteknum séreignarsparnaði.

Mismunandi skattþrep

Það getur hentað fólki að taka ekki allan séreignarsparnaðinn út á einu ári til þess að forðast að lenda í hæsta skattþrepi sem er rúmlega 46% og miðast við að 785 þúsund króna heildartekjur á mánuði; laun, lífeyrir, greiðslur TR og úttekt séreignar.

TR og skerðingarnar

Skerðingarákvæði TR eru kapítuli út af fyrir sig, sem lúta flóknum útreikningum og byggjast á ýmsum hlutföllum og frítekju­mörkum, sem í fljótu bragði virðist þurfa sérfræðiþekkingu til að fá einhvern botn í. Til dæmis virðist ekki öllum vera kunnugt um að við 67 ára aldur fái allir grunnlífeyri, sem nú er ríflega 35 þúsund krónur, frá TR án tillits til greiðslna úr lífeyrissjóðum.

Frestun lífeyris

Hægt er að fresta töku lífeyris frá TR til 72 ára og hækkar hann þá um 0,5% fyrir hvern mánuð. Þeir sem hafa ekki greitt í lífeyrissjóð fá greiðslur frá TR sem eru um 220 þúsund krónur á mánuði.